Bitcoin và 'cơn sóng ngầm' ở Đông Nam Á

Những giao dịch tiền điện tử này đang tạo ra một hình thức chiến tranh tài chính mới, mà trong đó tiền thu được có thể tài trợ cho các đội quân tư nhân, mua chuộc giới tinh hoa và làm suy yếu hệ thống quản trị quốc gia.

Khi Mỹ và Anh cùng áp đặt lệnh trừng phạt đối với một mạng lưới tội phạm ở Campuchia bị cáo buộc buôn lậu, lừa đảo và rửa tiền hàng tỷ USD thông qua bitcoin, điều này đánh dấu một bước ngoặt trong cách hiểu của chúng ta về chiến tranh, tội phạm và công nghệ. Vụ án liên quan đến việc tịch thu số bitcoin trị giá hơn 15 tỷ USD này đã phơi bày cách các khu vực kém phát triển về công nghệ số ở Đông Nam Á trở thành chiến trường của cuộc chiến tài chính và tâm lý - chiến trường không biên giới, không quân đội.

Đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin và các loại tiền điện tử khác đang tiếp tay cho các cuộc chiến tranh ngầm và hoạt động bóc lột kỹ thuật số.

Bắt đầu là từ câu chuyện về lao động cưỡng bức và lừa đảo trực tuyến, chủ yếu ở khu vực Sihanoukville, và rồi đã biến thành thứ tồi tệ hơn nhiều trên đất nước chùa tháp tươi đẹp - minh chứng cho việc những thuật toán được thiết kế để phi tập trung hóa tài sản có thể gây bất ổn cho các quốc gia, làm tha hóa chính quyền và gây ra xung đột.

“Chiến trường vô hình”

Tiền điện tử được hình thành vốn là nhằm dân chủ hóa tài chính - giải phóng cá nhân khỏi sự chuyên chế của các ngân hàng trung ương. Thế nhưng, thế giới lý tưởng không phải vậy. Các tổ chức lừa đảo ở Campuchia đã phơi bày một thực tế đen tối: Chính blockchain (cơ chế dữ liệu tiên tiến cho phép chia sẻ thông tin minh bạch trong một mạng lưới kinh doanh) hứa hẹn mang lại sự minh bạch lại trở thành lá chắn che đậy hành vi bóc lột con người.

Hàng nghìn lao động đã bị bán vào những khu phức hợp này, mà phần nhiều đến từ Trung Quốc, Myanmar, Malaysia và Việt Nam, bị buộc phải làm việc không ngừng nghỉ để thực hiện các vụ lừa đảo “mổ heo” - xây dựng lòng tin với nạn nhân trực tuyến, được ví là “heo” - trước khi rút hết tiền tiết kiệm của họ thông qua các khoản đầu tư tiền điện tử (quá trình “mổ heo”). Tra tấn, giam giữ và thậm chí sát hại được cho là hình thức thi hành kỷ luật ở những nơi như thế này. Do đó, mỗi đồng bitcoin hay tether bị đánh cắp không chỉ đơn thuần là một dòng mật mã, mà còn là một “đơn vị đau khổ”.

Tuy nhiên, thứ khiến điều này trở nên nguy hiểm hơn chính là quy mô và phạm vi tiếp cận. Những đồng tiền kỹ thuật số đó, sau khi được rửa qua các bộ trộn ẩn danh và các sàn giao dịch xuyên chuỗi, có thể được dùng để tài trợ cho các đội quân tư nhân, mua chuộc lòng trung thành chính trị hoặc thao túng thị trường quốc tế. Một cuộc chiến được tài trợ bởi tiền kỹ thuật số bitcoin không cần súng đạn - chỉ cần máy chủ, những kẻ thao túng xã hội và giới tinh hoa đồng lõa.

Từ tội phạm kỹ thuật số đến tác động chính trị

Vụ việc xảy ra trên đất nước Campuchia cho thấy ranh giới mong manh giữa tổ chức tội phạm và sự đồng lõa của chính quyền, có thể ở cấp địa phương hoặc hơn. Những nhân vật bị trừng phạt - nhiều người có quan hệ với giới cầm quyền - là ví dụ điển hình cho bộ mặt mới của tham nhũng - kết hợp giữa sự đổi mới về tội phạm và sự bảo vệ của bộ máy quan liêu tại địa phương hoặc trên nữa.

Khi Washington và London đóng băng ví tiền điện tử và tài sản liên quan đến những kẻ cầm đầu đang trú ngụ trên đất Campuchia, có vẻ như họ không chỉ vạch trần một đế chế tội phạm, mà còn phơi bày cấu trúc của một loại hình chiến tranh tài chính mới mà có thể âm thầm gây bất ổn cho toàn khu vực.

Cảnh sát Campuchia bắt giữ một nhóm tội phạm trên đường phố Phnom Penh.

Tình hình chính trị cũng theo đó mà bất ổn theo. Campuchia nằm ở vị trí chiến lược giữa Thái Lan và Việt Nam, và đã thu hút lượng đầu tư lớn từ Trung Quốc. Sự trỗi dậy của các mạng lưới được tài trợ bằng tiền điện tử ở đó không chỉ đe dọa trật tự công cộng, mà còn đe dọa uy tín của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) với tư cách một cộng đồng dựa trên luật lệ. Khi các nền kinh tế tiền điện tử bất hợp pháp đã ăn sâu bám rễ tại các quốc gia thành viên, thì các chương trình nghị sự về hội nhập kỹ thuật số của ASEAN - từ an ninh mạng đến thanh toán xuyên biên giới - đều bị ảnh hưởng.

Dấu vết tài chính

Các cuộc chiến trong tương lai không nhất thiết đều phải bắt đầu bằng bạo lực, mà có thể bắt đầu bằng các cuộc khủng hoảng tài chính. Bitcoin, ethereum (nền tảng blockchain phi tập trung cho phép thiết lập mạng ngang hàng để thực thi và xác minh một cách bảo mật mã ứng dụng, còn được gọi là hợp đồng thông minh) và các tài sản phi tập trung khác cho phép dòng vốn di chuyển dễ dàng xuyên biên giới, nhưng cũng nằm ngoài tầm kiểm soát của các cơ quan quản lý.

Khi các tác nhân thù địch - cho dù là tin tặc, lính đánh thuê hay đại diện nước ngoài - lợi dụng đặc điểm này, chúng có thể tài trợ cho các cuộc tấn công mạng, chiến tranh thông tin và các hoạt động đánh thuê mà không để lại dấu vết tài chính.

Do đó, các trung tâm lừa đảo đang đóng trên đất nước Campuchia là ví dụ điển hình về cách các mạng lưới tội phạm phát triển thành nền kinh tế kỹ thuật số bán quân sự. Các khu phức hợp lừa đảo, được bảo vệ bởi lực lượng vũ trang và được trang bị máy tính tiên tiến, là mô hình thu nhỏ của các khu vực quân sự hóa không gian mạng. Chúng chuyển đổi tài sản bị đánh cắp thành ảnh hưởng chính trị, mua vũ khí và an ninh, đồng thời tạo ra sự phụ thuộc cục bộ thông qua việc làm và bảo trợ. Tóm lại, bitcoin đã trở thành “nhiên liệu” cho một cuộc chiến ngầm làm lu mờ ranh giới giữa tội phạm, thương mại và xung đột.

Điểm mù pháp lý và thế khó của ASEAN

Các biện pháp bảo vệ tài chính truyền thống - các Quy tắc chống rửa tiền (AML) và Giao thức nhận biết khách hàng (KYC) - được xây dựng cho các ngân hàng, chứ không phải cho các blockchain. Các cơ quan quản lý có thể đóng băng tài khoản ngân hàng, nhưng không thể đóng băng khóa riêng tư được lưu trữ trong ví điện tử. Đến khi các cơ quan thực thi pháp luật truy tìm được nguồn tiền bất hợp pháp, chúng có thể đã được chuyển đổi thành tài sản, tác phẩm nghệ thuật hoặc ảnh hưởng.

Những người nước ngoài được giải thoát sau một cuộc đột kích của cảnh sát tại tòa nhà có tên gọi là “KK Park”, được cho là do nhóm tội phạm người Trung Quốc thiết lập, tại thị trấn Myawaddy của Myanmar gần biên giới Thái Lan.

Theo các chuyên gia, ASEAN cần khẩn trương rút ra bài học. Việc khối này theo đuổi một nền kinh tế kỹ thuật số thống nhất phải đi kèm với việc xây dựng một khuôn khổ quản lý tiền điện tử khu vực. Nếu không, chuyển đổi số sẽ vượt xa an ninh số. Và thực thế, “trải nghiệm” của Campuchia không phải là duy nhất. Các khu phức hợp lừa đảo tương tự cũng tồn tại ở các khu vực biên giới Myanmar, các đặc khu của Lào và có khả năng là cả các thị trường ngầm ở phía Bắc Thái Lan. Chúng cùng nhau tạo thành một tam giác khu vực chuyên khai thác mạng - một quả bom hẹn giờ về nhân đạo và chính trị đang đếm ngược.

Malaysia, với tư cách Chủ tịch ASEAN năm 2025, phải dẫn đầu các nỗ lực thành lập một lực lượng đặc nhiệm tài chính kỹ thuật số khu vực - kết hợp chuyên môn của các ngân hàng trung ương, các đơn vị tình báo tài chính và các cơ quan thực thi pháp luật. Nếu không có sự giám sát và thực thi tập thể, các cuộc tấn công kỹ thuật số vào bitcoin sẽ tiếp tục gây bất ổn.

Tác động nhân đạo và suy thoái xã hội

Nạn nhân của đế chế lừa đảo đóng trên đất Campuchia không chỉ giới hạn ở những người bị lừa đảo trực tuyến. Những lao động bị buôn bán - bị lừa bởi các quảng cáo việc làm và sau đó bị bắt làm nô lệ - là hiện thân cho sự sụp đổ của an ninh con người trong thời đại kỹ thuật số. Những câu chuyện về việc những lao động này bị bỏ đói, bị chích điện và bị giam cầm phơi bày sự vô nghĩa của những câu chuyện ca ngợi sự giàu có của tiền điện tử và sự đổi mới không biên giới.

Ngoài khía cạnh đạo đức là khía cạnh dân sự. Khi hàng tỷ USD chảy qua các mạng lưới ngầm, cơ sở thuế quốc gia bị xói mòn, bất bình đẳng gia tăng và các doanh nghiệp hợp pháp bị ảnh hưởng. Trong các nền kinh tế còn yếu, tài chính kỹ thuật số bất hợp pháp có thể bóp méo các mối quan hệ và bối cảnh truyền thông, trao quyền sai người mà không phải chịu trách nhiệm. Chính những thuật toán đã giúp tài chính toàn cầu trở nên hiệu quả, giờ đây lại đang tạo điều kiện cho sự phục hồi của sự lũng đoạn.

Giải trừ tài chính “bẩn”

Để ngăn ngừa các cuộc chiến được tiếp lửa bởi bitcoin, chính phủ các nước phải xem xét lại ý nghĩa của việc răn đe. Các biện pháp trừng phạt, tịch thu và bắt giữ là cần thiết nhưng chưa đủ. Giải pháp thực sự nằm ở việc loại bỏ vũ khí tài chính - cắt đứt các kênh tài chính số bơm tiền cho bạo lực.

Điều này đòi hỏi phải có một liên minh vượt ra ngoài phương Tây. ASEAN, các quốc gia vùng Vịnh và các đối tác Đông Á phải xây dựng các hệ thống giám sát có khả năng tương tác để truy vết dòng tiền điện tử, chia sẻ thông tin tình báo và quản lý các hoạt động khai thác. Các sàn giao dịch hoạt động trong khu vực cần đưa việc tuân thủ pháp lý về giám định blockchain thành quy trình chuẩn. Các công ty công nghệ phải chia sẻ siêu dữ liệu về hoạt động ví đáng ngờ, trong khi các trường đại học và viện nghiên cứu cần nghiên cứu về tài trợ xung đột liên quan đến tiền điện tử.

Việc nâng cao nhận thức của công chúng cũng rất quan trọng. Nạn nhân của các vụ lừa đảo - từ những người về hưu ở London đến sinh viên ở Kuala Lumpur - đều là những người vô tình tài trợ cho chế độ nô lệ kỹ thuật số. Các chiến dịch nâng cao nhận thức phải coi lừa đảo tiền điện tử không chỉ là hành vi tội phạm tài chính, mà còn là hành động vi phạm nhân quyền.

Vụ án bitcoin ở Campuchia không chỉ là vụ án hình sự, mà còn là câu chuyện ngụ ngôn về thời đại. Việc phi tập trung hóa tài chính, từng được ca ngợi là sự giải phóng, hiện lại đang có nguy cơ trở thành nền tảng cho chủ nghĩa độc tài và bạo lực mới. Khi mật mã không còn gắn liền với lương tâm, thì ngay cả sự đổi mới cũng gây chết người. Các cuộc chiến trong thế kỷ 21 sẽ không chỉ diễn ra vì vấn đề lãnh thổ, ý thức hệ hay tôn giáo. Chúng sẽ diễn ra vì niềm tin, và những ai kiểm soát được niềm tin kỹ thuật số sẽ nắm giữ quyền lực.

Câu chuyện xảy ra với lĩnh vực bitcoin cho thấy nếu không có sự kiềm chế về mặt đạo đức và sự giám sát của cộng đồng quốc tế, thì ngay cả một vài dòng mật mã cũng có thể châm ngòi cho những cuộc xung đột vượt xa trí tưởng tượng của con người. Thế giới phải hành động trước khi cuộc chiến vô hình này nhấn chìm tất cả.

Huy Thông