Bộ KH&CN đột phá thể chế với 10 luật được thông qua

Đây không chỉ là hoạt động sửa đổi, bổ sung thông thường mà là một cuộc tái cấu trúc thể chế toàn diện, nhằm tháo gỡ mọi rào cản, kiến tạo hành lang pháp lý đột phá, đưa đất nước chuyển mình mạnh mẽ sang nền kinh tế dựa trên tri thức và công nghệ.

Hành lang pháp lý cho tương lai số

Hoạt động lập pháp của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tập trung vào việc tạo ra một hệ sinh thái đồng bộ, từ luật khung về nghiên cứu và phát triển (R&D) cho đến luật chuyên ngành về công nghệ mũi nhọn.

Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã thông qua nhóm 5 luật có tính chất nền tảng, tập trung vào việc tái cấu trúc hệ thống và nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ. Đáng chú ý, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (ĐMST) được xem là luật khung định hướng, chính thức đưa khái niệm ĐMST vào luật pháp quốc gia, đồng thời thiết lập cơ chế tăng cường tự chủ cho các tổ chức KH&CN và khuyến khích hoạt động thương mại hóa.

Luật này hướng đến việc khuyến khích hình thành các mô hình hợp tác công - tư (PPP) trong nghiên cứu và ứng dụng, thúc đẩy văn hóa chấp nhận rủi ro và thử nghiệm.

Năm 2025 là năm lịch sử của Bộ KH&CN trong việc hoàn thành khung thể chế tạo nền tảng cho sự đột phá trong phát triển

Cùng với luật khung, Quốc hội đã thông qua Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), tạo điều kiện phát triển ứng dụng vì mục đích hòa bình; Luật Công nghiệp công nghệ số, thiết lập cơ sở pháp lý cho các ngành công nghiệp nền tảng mới như bán dẫn và điện toán đám mây. Hai luật quan trọng về quản lý chất lượng là Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật cùng Luật sửa đổi, bổ sung một điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa cũng được thông qua, nhằm hài hòa hóa tiêu chuẩn quốc gia với quốc tế và tăng cường kiểm soát chất lượng.

Đón đầu công nghệ mới và bảo hộ sở hữu trí tuệ

Tiếp nối đà lập pháp, kỳ họp thứ 10 đã thông qua thêm 5 dự án luật nhằm lấp đầy các khoảng trống về công nghệ mũi nhọn và quyền sở hữu. Sự ra đời của Luật Chuyển đổi số và Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) đã khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc làm chủ công nghệ số, tạo hành lang pháp lý an toàn cho các ứng dụng AI có nguy cơ cao và các mô hình kinh doanh số mới.

Sự ra đời của Luật AI đã đặt Việt Nam vào nhóm các quốc gia tiên phong trên thế giới có một đạo luật riêng về lĩnh vực này. Đây là đạo luật mang tính kiến tạo, không chỉ tạo khuôn khổ pháp lý để thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng AI mà còn thiết lập các cơ chế kiểm soát rủi ro, đặc biệt là đối với các ứng dụng AI có nguy cơ cao. Đây là động thái chiến lược, cho thấy Việt Nam sẵn sàng dẫn đầu về mặt quản lý và khai thác công nghệ đột phá, bảo đảm sự phát triển cân bằng giữa đổi mới và an toàn.

Việc thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số và các luật liên quan đến công nghệ cao đã thiết lập khuôn khổ phát triển cho các ngành công nghiệp mũi nhọn như bán dẫn, chip, và trí tuệ nhân tạo (AI) - những ngành được kỳ vọng sẽ là động lực tăng trưởng mới của quốc gia.

Đáng chú ý, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được thông qua, củng cố cơ chế thực thi quyền sở hữu trí tuệ (IP) trong môi trường số và đơn giản hóa quy trình đăng ký. Đồng thời, việc sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ và Luật Công nghệ cao đã tạo điều kiện tối đa cho việc giao dịch và chuyển giao các công nghệ tiên tiến.

Hệ thống nghị định hướng dẫn, khai thông nguồn lực

Sự thành công của hoạt động lập pháp nằm ở tính khả thi của các văn bản dưới luật. Bộ KH&CN đã dồn lực xây dựng và ban hành kịp thời hệ thống nghị định với tổng số 12 nghị định, tập trung vào ba vấn đề cốt lõi nhằm khai thông nguồn lực và thương mại hóa kết quả nghiên cứu:

Tự chủ và Tài chính: Nghị định về tự chủ của tổ chức KH&CN công lập cho phép các tổ chức này được áp dụng cơ chế tài chính đặc thù, tăng khả năng cạnh tranh và thu hút nhân tài. Đặc biệt, Nghị định quy định chi tiết việc thành lập, hoạt động và quản lý Quỹ Đổi mới sáng tạo Quốc gia nhằm huy động và sử dụng vốn ngoài ngân sách cho các dự án ĐMST rủi ro cao.

Quyền Sở hữu trí tuệ: Nghị định quy định về cơ chế chia sẻ lợi ích từ tài sản trí tuệ hình thành từ ngân sách nhà nước là văn bản được mong chờ nhất, chính thức gỡ nút thắt về quyền sở hữu IP, cho phép tác giả và tổ chức chủ trì được giao quyền và chia sẻ lợi ích một cách minh bạch, từ đó tạo động lực mạnh mẽ để thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Thử nghiệm Công nghệ mới: Nghị định về Cơ chế thí điểm (Sandbox) trong chuyển đổi số và AI được thiết lập, tạo môi trường thử nghiệm pháp lý linh hoạt, cho phép các mô hình kinh doanh và dịch vụ số sáng tạo được triển khai trong giới hạn kiểm soát mà không bị ràng buộc bởi các quy định hiện hành, thúc đẩy sự sáng tạo không giới hạn.

Với 10 luật và hệ thống nghị định đồng bộ, Bộ KH&CN đã hoàn thành một khối lượng công việc lập pháp khổng lồ, đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển vượt bậc của KHCN & ĐMST, là động lực then chốt để Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nam Phong