Bộ trưởng GD&ĐT: 'Ngành giáo dục đứng trước cơ hội chưa từng có'

80 năm trước, trên Quảng trường Ba Đình lịch sử, bản Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc.

Cũng từ đó, ngành giáo dục Việt Nam được thành lập. 80 năm qua là một hành trình đầy tự hào, từ những ngày đầu xóa nạn mù chữ cho đến nay, chúng ta đã có một nền giáo dục với nhiều thành tựu lớn.

Trước thềm khai giảng năm học 2025-2026, Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn đã chia sẻ với Tri Thức - Znews về bài học cốt lõi cũng như những cơ hội, thách thức và việc cần làm của ngành trong năm học này.

4 bài học cốt lõi

Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn chia sẻ có 4 bài học cốt lõi đã tạo nên sức mạnh và sự phát triển bền vững của ngành giáo dục trong suốt 80 năm.

Bài học thứ nhất là kiên định định vị con người ở vị trí trung tâm, coi hạnh phúc người học và sự tiến bộ xã hội là thước đo quan trọng, không chạy theo quy mô hay thành tích mà hướng vào chất lượng thực và sự phát triển toàn diện.

Bài học thứ hai là thể chế phải đi trước một bước. Chỉ khi luật pháp, chính sách rõ ràng, đồng bộ, khả thi, minh bạch, kèm theo đó là cơ chế giải trình, giám sát hiệu quả thì đổi mới mới có điểm tựa bền vững, giảm thiểu rủi ro thực thi.

Bài học thứ ba là giáo dục phải thực sự là sự nghiệp của toàn dân, phải gắn liền với thực tiễn cuộc sống. Mọi chủ trương, quyết sách lớn liên quan đến giáo dục cần được đo lường, thẩm định khách quan; lắng nghe nhà giáo, học sinh, phụ huynh và các chuyên gia; tạo được sự đồng thuận và huy động được sự chung tay, góp sức của cả cộng đồng.

Bài học thứ tư là nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc thực hiện các quyết sách về giáo dục. Không có đội ngũ đủ phẩm chất, năng lực và điều kiện nghề nghiệp tương xứng thì mọi chương trình, sách giáo khoa, thiết bị hay công nghệ… đều không thể phát huy hết tác dụng.

Năm học mới với nhiều thay đổi và đột phá

Nhìn lại chặng đường 80 năm của giáo dục Việt Nam, trước khi 30 triệu học sinh, 1,7 triệu thầy cô bước vào năm học mới, vị tư lệnh ngành giáo dục cũng chia sẻ về những điểm cần sửa đổi, khắc phục của ngành.

Thứ nhất, về chương trình giáo dục phổ thông 2018, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đánh giá lứa học sinh đầu tiên tốt nghiệp theo chương trình mới cho thấy nhiều điểm tích cực.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện cũng bộc lộ một số bất cập. Cụ thể, ở cấp THPT, việc lựa chọn môn học bị giới hạn bởi giáo viên, phòng học; ở cấp THCS, dạy môn tích hợp gặp khó do năng lực giáo viên và học liệu chưa đồng đều.

Để khắc phục, bộ đã yêu cầu trường THPT công khai kế hoạch tổ chức dạy học các môn lựa chọn, phối hợp liên trường để mở rộng cơ hội cho học sinh; hỗ trợ học sinh khi cần điều chỉnh lựa chọn môn học.

Với THCS, tiếp tục bồi dưỡng giáo viên dạy tích hợp, biên soạn học liệu minh họa, triển khai mô hình cụm giáo viên hỗ trợ nhau, nhằm nâng cao chất lượng và tạo hứng thú học tập.

Năm học 2025-2026, Bộ GD&ĐT sẽ tiến hành đánh giá toàn diện chương trình 2018 sau một chu kỳ triển khai nhằm làm rõ mức độ đạt được về phát triển phẩm chất, năng lực học sinh; chỉ ra ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân và đề ra giải pháp điều chỉnh, bảo đảm chương trình thực chất, hiệu quả, bền vững.

Năm học 2025-2026, Bộ GD&ĐT sẽ tiến hành đánh giá toàn diện chương trình 2018. Ảnh: Linh Huỳnh.

Thứ hai, liên quan đến kỳ thi tốt nghiệp THPT, ông Sơn nhìn nhận trong giai đoạn hiện nay, đây là kỳ thi cấp quốc gia duy nhất với mọi học sinh để đánh giá chung cho đầu ra của THPT, có thang đo đánh giá chung trên cả nước.

Do đó, chúng ta cần duy trì việc tổ chức để đánh giá mức độ đạt chuẩn giáo dục phổ thông, cung cấp dữ liệu quốc gia cho việc nghiên cứu, xây dựng, điều chỉnh chính sách giáo dục chung.

Năm 2027, kỳ thi tốt nghiệp dự kiến diễn ra trên máy tính. Hiện, Bộ GD&ĐT đang chuẩn bị các hệ thống phần mềm tổ chức thi trên máy và thử nghiệm việc thi trên máy tại các địa phương. Dự kiến ngay trong năm học này, bộ sẽ triển khai thử nghiệm cho hơn 100.000 học sinh.

Thứ ba, về quản lý dạy thêm, học thêm, bộ kiên trì quan điểm: “Học thêm có thể giúp củng cố kiến thức, nhưng ít đem lại giá trị cho sự phát triển con người". Những hệ lụy từ tình trạng dạy thêm tràn lan đòi hỏi phải tiếp tục chấn chỉnh quyết liệt.

Năm học 2025-2026, bộ sẽ chỉ đạo, đôn đốc các địa phương ban hành quy định quản lý dạy thêm, học thêm; tăng cường trách nhiệm chính quyền; yêu cầu các cơ sở giáo dục thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông.

Với dạy học 2 buổi/ngày, bộ đã chỉ đạo các trường xây dựng kế hoạch giáo dục rõ ràng về nguồn lực, thời lượng, đối tượng học sinh, phân công giáo viên hợp lý; chú trọng phân hóa đối tượng, bồi dưỡng học sinh giỏi, ôn tập cho học sinh cuối cấp, hỗ trợ học sinh chưa đạt yêu cầu.

Song song, bộ nhấn mạnh đổi mới công tác quản lý, tăng cường kiểm tra, giám sát việc triển khai chương trình cũng như dạy thêm - học thêm, bảo đảm thực hiện nghiêm các quy định.

Giải bài toán thiếu giáo viên

Ông Sơn cho hay Bộ GD&ĐT đã và đang triển khai nhiều giải pháp như chỉ đạo các cơ sở đào tạo mở mã ngành, đào tạo giáo viên theo nhu cầu thực tế của địa phương, nhất là các môn đặc thù; yêu cầu địa phương tuyển dụng đủ số biên chế được giao; chỉ đạo các địa phương rà soát, sắp xếp mạng lưới trường lớp; thí điểm cơ chế tự chủ ở một số cơ sở mầm non, phổ thông công lập; đẩy mạnh xã hội hóa…

Cùng với đó, bộ đề nghị các địa phương chủ động tuyển dụng đủ biên chế được giao, có chính sách thu hút, hỗ trợ giáo viên và bố trí kinh phí thực hiện hợp đồng giáo viên theo quy định.

Hiện tại, bộ đang xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết một số điều của Luật Nhà giáo, trong đó có quy định về nội dung, hình thức tuyển dụng nhà giáo.

Theo dự kiến, việc tuyển dụng sẽ gồm 2 vòng thi, tương thích với quy định về tuyển dụng viên chức hiện nay. Tuy nhiên, vòng 2 - về chuyên môn, nghiệp vụ - sẽ được thiết kế khác biệt, bám sát quy trình thực tế của hoạt động dạy học và giáo dục, bảo đảm đánh giá đúng năng lực sư phạm, kỹ năng nghề nghiệp của ứng viên ở từng cấp học, từng trình độ đào tạo.

Đây được kỳ vọng là điểm đổi mới quan trọng, nhằm khắc phục hạn chế trước đây khi áp dụng cơ chế chung của viên chức mà chưa tính đủ đến đặc thù của nghề dạy học.

Bộ cũng đang hoàn thiện dự thảo quy định chi tiết về tiền lương, phụ cấp và các chính sách thu hút, hỗ trợ nhà giáo. Theo đó, dự kiến tiền lương cơ bản của tất cả nhà giáo đều tăng. Mức tăng ít nhất khoảng 2 triệu đồng, nhiều nhất có thể lên tới 5-7 triệu đồng/người/tháng. Tiền tăng thêm này chỉ tính với lương cơ bản, chưa tính với các loại phụ cấp khác.

Bộ trưởng kêu gọi toàn ngành cùng đoàn kết, chung sức, để năm học mới trở thành một năm học bận rộn nhưng đầy niềm vui và thành công. Ảnh: Bộ GD&ĐT.

Từ khóa của năm học này là “triển khai”

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, năm học này, ngành giáo dục đứng trước cơ hội chưa từng có. Chưa bao giờ giáo dục và đào tạo được Đảng, Nhà nước quan tâm và kỳ vọng nhiều như hiện nay.

Trong đó, quan trọng nhất là việc Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục đào tạo. Đây là nền tảng chính trị quan trọng, thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục.

Cùng với đó, một chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển giáo dục và đào tạo đang được xây dựng; 4 đạo luật quan trọng về giáo dục (Luật Nhà giáo, Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi) đã và dự kiến được ban hành trong năm nay sẽ tạo nền tảng vững chắc để vận hành một nền giáo dục hiện đại, đồng bộ và hiệu quả.

Việc chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và giáo dục STEM cũng đang mở ra cơ hội để giáo dục bước vào giai đoạn nâng cao chất lượng và đổi mới toàn diện.

Bên cạnh cơ hội, ngành giáo dục cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Việc vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đặc biệt ở cấp xã, đặt ra yêu cầu cao về quản trị sự thay đổi trong tổ chức, nhân sự và bộ máy.

Vấn đề công bằng giáo dục; dạy thêm - học thêm; tuyển dụng, luân chuyển giáo viên; phổ cập thực chất cũng là những thách thức mà ngành phải giải quyết quyết liệt.

"Năm học 2025-2026 là một năm học rất quan trọng, với nhiều việc lớn phải thực hiện và nhiều cơ hội để đổi mới", bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo ông, từ khóa của năm học này là “triển khai”. Đó là tập trung triển khai thật tốt các chủ trương, chính sách về giáo dục cũng như 10 nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm năm học 2025-2026.

Đó cũng là cách để toàn ngành vừa kế thừa, phát huy được những thành tựu đạt được trong 80 năm qua, khắc phục những tồn tại, hạn chế hiện có và khai mở những con đường mới cho giáo dục Việt Nam.

Giáo dục là sự nghiệp trăm năm, đòi hỏi tầm nhìn, sự kiên trì, tinh thần công bằng và trách nhiệm cao nhất.

"Tôi kêu gọi toàn ngành, từ quản lý đến giáo viên, nhân viên, cùng tất các các em học sinh, sinh viên hãy chuẩn bị tâm thế, tinh thần và điều kiện tốt nhất, cùng đoàn kết, chung sức, để năm học mới trở thành một năm học bận rộn nhưng đầy niềm vui và thành công", tư lệnh ngành giáo dục nhắn nhủ.

Ngọc Bích