Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Lấy chất lượng làm trục, nhà giáo làm then chốt, công nghệ làm đòn bẩy

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn.

Luật Nhà giáo sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026, cùng hệ thống nghị định, thông tư mới nhằm phát triển đội ngũ nhà giáo. Trong cuộc trao đổi nhân dịp 20/11, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn đã chia sẻ về những vấn đề xoay quanh hoàn thiện hành lang pháp lý và nhiệm vụ xây dựng, phát triển đội ngũ nhà giáo với phương châm "lấy chất lượng làm trục, lấy nhà giáo làm then chốt, lấy công nghệ làm đòn bẩy”.

Hoàn thiện hành lang pháp lý, chính sách phát triển đội ngũ nhà giáo

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết: Bộ GD&ĐT đang tập trung thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 71-NQ/TW, trong đó xác định rõ nhiệm vụ xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò trung tâm trong sự nghiệp đổi mới giáo dục theo phương châm "lấy chất lượng làm trục, lấy nhà giáo làm then chốt, lấy công nghệ làm đòn bẩy”.

Đồng thời, hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ nhà giáo, tiêu biểu là Luật Nhà giáo, hướng tới xây dựng đội ngũ “đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, có tâm - có tầm - có tài”, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng và phát triển nghề nghiệp giáo viên; chú trọng hình thành, phát triển phẩm chất nghề nghiệp, năng lực chuyên môn, tinh thần đổi mới sáng tạo, khả năng truyền cảm hứng, dẫn dắt người học trong học tập, rèn luyện.

Cùng với đó, đổi mới và thực hiện hiệu quả Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, Chương trình giáo dục mầm non mới; trong đó xác định vai trò người thầy là người tổ chức, hướng dẫn người học chủ động khám phá tri thức, rèn luyện kỹ năng và xây dựng thái độ học tập tích cực, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức một chiều.

Thực hiện đẩy mạnh chuyển đổi số và đổi mới phương pháp dạy học; khuyến khích nhà giáo, cán bộ quản lý ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác các nền tảng, công cụ số hiện đại nhằm xây dựng môi trường học tập thông minh, mở, sáng tạo, nhân văn, thích ứng với yêu cầu của thời đại số. Xây dựng môi trường làm việc tích cực, dân chủ, nhân văn, tạo điều kiện để giáo viên học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm, phát huy năng lực nghề nghiệp, từ đó nuôi dưỡng niềm đam mê, hứng thú và trách nhiệm trong công tác giảng dạy, giáo dục người học.

Ngành Giáo dục cũng sẽ chú trọng tôn vinh và lan tỏa hình ảnh người thầy sáng tạo, tận tâm, yêu nghề, thông qua các hoạt động truyền thông, phong trào thi đua, giải thưởng, hội thi và các chương trình tôn vinh nhà giáo, cán bộ quản lý tiêu biểu, nhằm khẳng định giá trị, vị thế, niềm tự hào của nghề dạy học trong xã hội.

- Cho đến thời điểm này, việc triển khai Luật Nhà giáo và các văn bản dưới luật được thực hiện ra sao, thưa Bộ trưởng?

- Ngay khi Quốc hội thông qua Luật Nhà giáo, Bộ GD&ĐT đã triển khai xây dựng, trình Chính phủ 3 Nghị định và 14 Thông tư, đảm bảo có hiệu lực đồng thời khi Luật Nhà giáo có hiệu lực vào ngày 1/1/2026 sắp tới. Các văn bản này được xây dựng theo hướng chuẩn hóa và tốt hơn đối với nhà giáo, với một số điểm đáng chú ý.

Trước hết, đó là là sự chuẩn hóa, đồng bộ trong toàn hệ thống khi thực hiện hợp nhất hai hệ thống tiêu chuẩn (chức danh nghề nghiệp và chuẩn nghề nghiệp) thành một hệ thống chức danh gắn với chuẩn năng lực nghề nghiệp, áp dụng thống nhất cho cả công lập và ngoài công lập. Việc này nhằm tạo mặt bằng chất lượng chung cho toàn bộ đội ngũ; bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục chất lượng cho học sinh; tăng tính minh bạch, dễ tiếp cận trong đánh giá, tuyển chọn và đào tạo nhà giáo.

Bên cạnh đó, sẽ điều chỉnh quy định về nội dung, phương thức tuyển dụng nhà giáo gắn với thực hành sư phạm, đảm bảo đầu vào chất lượng, phù hợp với từng cấp học và trình độ đào tạo. Các chính sách tiền lương, phụ cấp, hỗ trợ, thu hút nhà giáo cũng được rà soát, bổ sung góp phần giúp tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho nhà giáo.

- Một vấn đề rất được quan tâm là cơ chế tuyển dụng, điều động, luân chuyển đội ngũ nhà giáo. Bộ trưởng có thể thông tin về quy định liên quan đến vấn đề này?

- Hiện nay, Bộ GD&ĐT đang chủ trì xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết một số điều về Luật Nhà giáo và Thông tư quy định thẩm quyền tuyển dụng nhà giáo. Theo đó, thẩm quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển nhà giáo trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt công lập được đề xuất giao Sở GD&ĐT chủ trì thực hiện.

Trong dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Bộ GD&ĐT cũng đề xuất giao Giám đốc Sở GD&ĐT thực hiện thẩm quyền tuyển dụng, tiếp nhận đối với nhà giáo, cán bộ quản lý cơ sở giáo dục và nhân viên trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt và trường trung học nghề công lập trên địa bàn tỉnh.

Giảng viên, sinh viên Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh.

Giải pháp thúc đẩy động lực nghề nghiệp cho nhà giáo

- Chế độ tiền lương và phụ cấp là nội dung được quan tâm đặc biệt. Đâu là điểm mới đáng chú ý về vấn đề này trong các văn bản Bộ GD&ĐT đang xây dựng?

- Bộ GD&ĐT đang triển khai xây dựng Nghị định quy định chính sách tiền lương và chế độ phụ cấp đối với nhà giáo. Theo dự thảo Nghị định, nhà giáo dự kiến được hưởng thêm hệ số lương đặc thù bên cạnh các chế độ tiền lương, phụ cấp mà nhà giáo hiện đang được hưởng.

Cụ thể, dự thảo Nghị định hiện đang quy định “Nhà giáo được hưởng phụ cấp ưu đãi theo nghề, phụ cấp thâm niên nhà giáo và các loại phụ cấp khác theo quy định của pháp luật. Đối tượng hưởng phụ cấp, mức phụ cấp, cách tính hưởng phụ cấp thực hiện theo quy định của pháp luật và quy định tại Nghị định này”.

Cùng với đó, cụ thể hóa quy định tại Nghị quyết 71-NQ/TW, Bộ GD&ĐT đang triển khai xây dựng Nghị định quy định chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với viên chức, người lao động công tác trong cơ sở giáo dục công lập. Trong đó, đề xuất thực hiện nâng phụ cấp ưu đãi nghề theo lộ trình, gồm hai giai đoạn.

Giai đoạn 1 (từ năm 2026-2030), Bộ đang đề xuất bổ sung phụ cấp cho nhân viên trường học mức 20%; tăng đều 15% đối với giáo viên các cấp học mầm non, phổ thông, tăng thêm 5% mức phụ cấp ưu đãi đối với giáo viên, giảng viên các cơ sở giáo dục đại học và cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Giai đoạn 2, từ năm 2031 trở đi: Việc thực hiện mức phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với giáo viên mầm non và phổ thông được áp dụng theo quy định tại Nghị quyết số 71-NQ/TW.

Về lộ trình, hiện nay Bộ GD&ĐT đang phối hợp với Bộ Nội vụ và Bộ Tài chính để xây dựng Nghị định của Chính phủ, dự kiến sẽ trình Chính phủ thông qua trong năm 2025 để đảm bảo kịp tiến độ có hiệu lực đồng thời với Luật Nhà giáo.

Về nguồn lực, khi thực hiện triển khai, ngân sách nhà nước sẽ được bố trí trong kế hoạch hằng năm và chúng tôi cũng mong muốn các địa phương chủ động hơn trong việc cân đối, ưu tiên cho giáo dục, để chính sách này thật sự đi vào cuộc sống, góp phần cải thiện đời sống, tạo động lực để giáo viên yên tâm công tác, gắn bó lâu dài với nghề, qua đó nâng cao chất lượng giáo dục và lan tỏa giá trị nhân văn của Nghị quyết 71.

- Ngoài lương, phụ cấp, còn có những giải pháp nào thúc đẩy động lực nghề nghiệp cho nhà giáo, thưa Bộ trưởng?

- Một trong những chính sách nổi bật của Luật Nhà giáo là khẳng định vị thế, bảo vệ danh dự và uy tín nghề giáo. Theo đó, nhà giáo được xác định là lực lượng nòng cốt của ngành giáo dục, có vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục; được bảo đảm các quyền trong hoạt động nghề nghiệp tương xứng với vị thế của mình; có quyền chủ động trong hoạt động nghề… Luật cũng quy định những việc tổ chức, cá nhân không được làm đối với nhà giáo, quy định việc xử lý vi phạm đối với hành vi xâm phạm uy tín, danh dự, nhân phẩm của nhà giáo.

Ngoài chế độ tiền lương, phụ cấp, nhà giáo còn được hưởng chính sách hỗ trợ, thu hút, trọng dụng, bao gồm: Chế độ trợ cấp theo tính chất công việc, theo vùng; chế độ hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng; chế độ hỗ trợ chăm sóc sức khỏe định kỳ, chăm sóc sức khỏe nghề nghiệp; được bố trí nhà ở công vụ hoặc chỗ ở tập thể hoặc hỗ trợ tiền thuê nhà khi công tác ở vùng đặc biệt khó khăn.

Đồng thời, có chính sách thu hút, trọng dụng đối với người có trình độ cao, có tài năng, có năng khiếu đặc biệt, có kỹ năng nghề cao; đến làm việc tại vùng đặc biệt khó khăn; nhà giáo trong một số lĩnh vực trọng yếu, thiết yếu… Các chế độ, chính sách này sẽ được cụ thể hóa tại các văn bản hướng dẫn triển khai thi hành Luật Nhà giáo, dự kiến có hiệu lực đồng thời kể từ ngày 1/1/2026.

Các chính sách nêu trên cùng với các quy định về chuẩn nghề nghiệp, bổ nhiệm chức danh nhà giáo, tuyển dụng, sử dụng, tôn vinh, khen thưởng nhà giáo… sẽ là những giải pháp tổng thể giúp nhà giáo an tâm công tác, tập trung cho hoạt động nghề nghiệp, tạo động lực để nhà giáo nâng cao năng lực, phát triển nghề nghiệp liên tục.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Một nền giáo dục mạnh không thể thiếu kỷ cương và sự nghiêm cẩn trong mối quan hệ thầy trò.

Người thầy hiểu AI để dạy người trong thời đại AI

- Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ như hiện nay, theo Bộ trưởng, cần định vị vai trò của nhà giáo như thế nào?

Đây là câu hỏi rất quan trọng đối với mỗi nhà giáo trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ. AI không thể thay thế vai trò của người thầy, nhưng đặt ra những yêu cầu mới cho người thầy: Người thầy phải học suốt đời, phải hiểu AI để dạy người trong thời đại AI; người thầy phải chuyển vai trò chủ yếu là truyền thụ tri thức sang định hướng, chỉ dẫn, hỗ trợ, phát triển năng lực học tập và tự học, học tập suốt đời của người học.

Bộ GD&ĐT xác định đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phải là lực lượng tiên phong ứng dụng AI, định hướng và hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm. Người thầy phải thường xuyên cập nhật, đổi mới phương pháp dạy, học, kiểm tra, đánh giá để thích ứng, giúp học sinh hình thành tư duy phản biện và năng lực sáng tạo trong bối cảnh mới.

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang phát triển như vũ bão, Bộ GD&ĐT nhận thức rõ đây là thời cơ lớn để tạo đột phá, nhưng cũng là thách thức đòi hỏi ngành phải có sự chuyển mình mạnh mẽ, nhất là đối với đội ngũ nhà giáo. Vị thế của người thầy không những không “lung lay” mà càng trở nên quan trọng, tuy nhiên, vai trò người thầy cần có sự thay đổi rất lớn.

- Bộ GD&ĐT đã triển khai những giải pháp gì để hỗ trợ nhà giáo ứng dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm?

- Để thích ứng và tận dụng hiệu quả những khả năng của AI đòi hỏi đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục phải có năng lực AI phù hợp để thích ứng với sự phát triển của AI và gìn giữ được các giá trị cốt lõi của giáo dục như tính trung thực, thúc đẩy tư duy sáng tạo và năng lực tự học của người học.

Hiện nay, Bộ GD&ĐT đang chỉ đạo các cơ sở giáo dục tăng cường tổ chức tập huấn, nâng cao nhận thức, hiểu biết và năng lực ứng dụng AI để dẫn dắt, làm chủ ứng dụng AI trong các cơ sở giáo dục. Bộ đang chỉ đạo phát triển chương trình giáo dục AI để có thể áp dụng từ học sinh cấp tiểu học nhằm trang bị cho người học nhận thức, hiểu biết và năng lực AI để hiểu AI, biết được các phạm vi, giới hạn của AI và từng bước ứng dụng AI có kiểm soát, có trách nhiệm trong các hoạt động giáo dục.

Bên cạnh đó, ngành Giáo dục đang tập trung hoàn thiện thể chế, quy định về chuyển đổi và ứng dụng AI trong giáo dục, ban hành và hoàn thiện các quy định, hướng dẫn, bao gồm sổ tay hướng dẫn sử dụng AI trong cơ sở giáo dục, quy tắc ứng xử dùng AI và các quy định về bảo mật, sử dụng dữ liệu, quyền riêng tư. Đây là hành lang pháp lý quan trọng để đảm bảo việc ứng dụng AI có trách nhiệm, an toàn và giữ gìn các giá trị đạo đức, nhân văn trong giáo dục.

Ngoài ra, dự thảo Thông tư về khung năng lực số cho nhà giáo, trong đó có năng lực về AI, cũng đang được khẩn trương hoàn thiện và ban hành, làm cơ sở để hướng dẫn bồi dưỡng và đánh giá năng lực AI cho đội ngũ nhà giáo. Khi nhà giáo được trang bị đầy đủ kỹ năng, được công nhận và trở thành lực lượng tiên phong trong đổi mới, niềm tin và vị thế của người thầy trong mắt xã hội sẽ được khẳng định và củng cố vững chắc.

Cô trò Trường THPT Phan Đình Phùng (Hà Nội). Ảnh: Xuân Phú.

- Bộ trưởng suy nghĩ gì về mối quan hệ thầy - trò trong thời đại công nghệ kỹ thuật số và Internet phát triển như hiện nay?

Phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” nhấn mạnh mối quan hệ tôn trọng, tin tưởng và hợp tác giữa người dạy và người học.

“Thầy ra thầy” khi người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là tấm gương về nhân cách, đạo đức, nghĩa vụ và tinh thần trách nhiệm. Người thầy phải dạy học bằng cái tâm, bằng tình yêu nghề, để học trò kính trọng, noi theo. Tri thức có thể tìm thấy trong sách vở hay trên mạng, nhưng nhân cách, lẽ sống thì chỉ có thể thấm qua sự đồng hành của người thầy đích thực.

“Trò ra trò” khi học sinh phải giữ đạo hiếu học, biết kính trọng thầy cô, biết lấy việc học thật, hiểu thật làm mục tiêu. Người trò không chỉ tiếp nhận tri thức một cách thụ động, mà phải chủ động học, biết hỏi, biết rèn luyện bản thân để trưởng thành. Khi trò biết giữ lễ nghĩa, học hành tử tế, đó cũng chính là sự tri ân lớn nhất đối với người thầy.

Trong thời đại công nghệ kỹ thuật số và Internet phát triển như hiện nay, mối quan hệ thầy – trò càng phải được coi trọng hơn bởi chỉ có sự kính trọng và tình nghĩa thầy trò mới giữ cho giáo dục không bị lệch lạc, thực dụng, vô cảm.

Xã hội cần tôn trọng và giữ nghiêm tinh thần “tôn sư trọng đạo”. Gia đình phải dạy con biết kính trọng thầy cô, trân trọng sự học. Nhà trường phải tạo môi trường để thầy trò gắn kết thực chất. Bản thân thầy cô phải luôn rèn luyện, để thể hiện đúng vai trò người thầy trong từng bài giảng, từng hành động.

Một nền giáo dục mạnh không thể thiếu kỷ cương và sự nghiêm cẩn trong mối quan hệ thầy trò.

- Xin cảm ơn Bộ trưởng!

Hiếu Nguyễn