Bộ Y tế đề xuất sửa quy định về số con tại Pháp lệnh Dân số

Bộ Y tế đang lấy ý kiến xây dựng dự thảo Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số.

Theo đó, dự thảo đề xuất quy định mỗi cặp vợ chồng, cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh; bảo vệ sức khỏe, thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS và thực hiện các nghĩa vụ khác liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Nhiều quy định về công tác dân số chưa đồng bộ

Theo Bộ Y tế, để những quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới đi vào cuộc sống một cách nhanh chóng, thiết thực, hiệu quả, việc sửa đổi sửa đổi văn bản pháp luật có quy định về số con là cần thiết.

"Pháp lệnh Dân số được ban hành từ năm 2003, nhiều vấn đề mới chưa được quy định còn khoảng trống, thực hiện chưa nghiêm, thể chế hóa chưa đầy đủ", tờ trình dự thảo Pháp lệnh của Bộ Y tế nêu rõ.

Bộ Y tế đề xuất bỏ quy định về số con trong Pháp lệnh Dân số. Ảnh minh họa: TT

Theo báo cáo của Bộ Y tế, từ năm 2006 đến 2021, Việt Nam đã đạt và duy trì mức sinh thay thế, duy trì mức độ gia tăng dân số phù hợp. Quy mô dân số năm 2023 đạt hơn 104 triệu người (vượt mục tiêu đến 2030 đạt quy mô dân số đạt 104 triệu người).

Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng, tạo ra những lợi thế to lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội; phân bố dân số đã hợp lý hơn; chất lượng dân số, chỉ số phát triển con người không ngừng tăng lên; tuổi thọ bình quân người Việt Nam ngày càng được nâng cao.

Tuy nhiên, cũng theo Bộ Y tế, qua rà soát các văn bản pháp luật, nhận thấy nhiều quy định có liên quan đến công tác dân số chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn.

Cụ thể, một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với Hiến pháp (như quy định hạn chế về quyền quyết định số con).

Một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số cũng không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành hoặc đã được các Luật quy định (như: quy định về việc hạn chế tập trung đông dân cư vào một số đô thị lớn).

Cùng với đó, một số quy định của pháp luật về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu về công tác dân số trong tình hình mới, chẳng hạn mức sinh liên tục giảm trong thời gian qua nhưng quy định pháp luật hiện hành lại hạn chế số con (mỗi cặp vợ chồng sinh 1 hoặc 2 con).

Trước đó, Bộ Chính trị đã giao Ủy ban Kiểm tra Trung ương chủ động sửa đổi Hướng dẫn 05/2022 của cơ quan này theo hướng không xử lý kỷ luật trường hợp đảng viên sinh con thứ 3trở lên.

Việc này được đưa ra trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về dân số. Cụ thể, việc duy trì mức sinh thay thế vững chắc trên phạm vi toàn quốc chưa thực sự bền vững, có sự khác biệt giữa các vùng miền, địa phương và các nhóm dân số khác nhau, xuất hiện xu hướng mức sinh thấp.

Thực trạng dân số gặp nhiều vấn đề nghiêm trọng

Bộ Y tế nhận định thực trạng dân số Việt Nam đã phát sinh những vấn đề nghiêm trọng, cần kịp thời giải quyết.

Mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022), 1,96 con/phụ nữ (2023) và 1,91 con/phụ nữ (2024) - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo.

Theo dự báo, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng. Năm 2042, quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số bắt đầu tăng trưởng âm.

Lúc đó, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh già hóa dân số, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội.

Trong 2 thập kỷ qua, mức sinh khu vực thành thị đã xuống dưới mức sinh thay thế, dao động 1,7-1,8 con/phụ nữ. Mức sinh khu vực nông thôn luôn cao hơn mức sinh thay thế, ở mức 2,2-2,3 con/phụ nữ. Tuy nhiên, năm 2023, mức sinh khu vực nông thôn giảm xuống còn 2,07 con/phụ nữ, dưới mức sinh thay thế, cũng là mức thấp nhất từ trước đến nay.

THANH THANH