Bộ Y tế: Quy định về số con không còn phù hợp với Hiến pháp

Nội dung trên được nêu trong báo cáo của Bộ Y tế về tình hình thực hiện quy định về quyền và nghĩa vụ của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con.

Đạt mức sinh thay thế trước 10 năm so với mục tiêu

Theo Bộ Y tế, sau khi Pháp lệnh dân số 2003 được ban hành, mức sinh có biểu hiện tăng lên (tổng tỉ suất sinh - TFR từ 2,12 năm 2003 lên 2,23 năm 2004) do một số cá nhân chưa hiểu đúng và đầy đủ về các quy định.

Nhiều ý kiến cho rằng Điều 10 của Pháp lệnh đã làm cho người dân lầm tưởng có thể sinh số con theo ý muốn và đây là nguyên nhân dẫn đến mức sinh tăng.

Bộ Y tế đề xuất sửa quy định về số con tại Pháp lệnh dân số. Ảnh minh họa: TT

Nhằm hoàn thiện các chính sách về công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình, năm 2008, UBTV Quốc hội ban hành Pháp lệnh sửa đổi điều 10 Pháp lệnh dân số 2003.

Theo đó, quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động dân số và kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản được quy định như sau: (1) Quyết định thời gian và khoảng cách sinh con; (2) Sinh 1 hoặc 2 con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định…

Sau khi Pháp lệnh sửa đổi điều 10 Pháp lệnh dân số có hiệu lực, xu thế giảm sinh được duy trì. Về cơ bản, quy định mới đã có tác dụng rõ rệt để duy trì mức sinh thay thế trên quy mô toàn quốc.

Theo Bộ Y tế, Việt Nam đã khống chế thành công tốc độ gia tăng dân số, đạt mức sinh thay thế sớm hơn 10 năm so với mục tiêu đề ra.

Cơ cấu dân số chuyển dịch tích cực, chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt. Tuổi thọ trung bình tăng nhanh, cao hơn nhiều nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người.

Việt Nam thuộc top 5 nước già hóa dân số nhanh nhất thế giới

Tuy nhiên, theo Bộ Y tế, hiện nay mức sinh của nước ta đã xuất hiện xu hướng xuống thấp và rất thấp ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển, đô thị hóa cao.

Năm 2024, TFR của Việt Nam đạt mức 1,91 con/phụ nữ - mức thấp nhất trong lịch sử. Ảnh minh họa: THẢO PHƯƠNG

Năm 2006, Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế với TFR là 2,09 con/phụ nữ. Nhưng đến năm 2024, con số này giảm xuống còn 1,91 con/phụ nữ, thấp nhất trong lịch sử và được dự báo tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.

Bình quân cả nước từ năm 2006 đến nay, mỗi phụ nữ có trung bình 2,1 con. Trong khi đó, khu vực Đông Nam Bộ là 1,48 con, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là 1,62 con.

Do đó, theo Bộ Y tế, quy định về mỗi cặp vợ chồng, cá nhân sinh 1 hoặc 2 con phù hợp với thời điểm ban hành quy định này nhằm kiểm soát mức sinh thay thế. Còn trong bối cảnh hiện nay với thực trạng mức sinh trên toàn quốc đã giảm thấp dưới mức sinh thay thế, mức sinh thấp không đồng đều giữa các địa phương, quy định này cần được xem xét và sửa đổi.

“Năm 2013, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó có nhiều quy định mới về quyền con người, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân.

Theo đó, Hiến pháp quy định “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. Việc Pháp lệnh dân số quy định hạn chế quyền con người, quyền công dân là chưa phù hợp tinh thần của Hiến pháp, cần phải có khung pháp lý ở cấp độ luật để quy định những vấn đề này”, báo cáo của Bộ Y tế nêu rõ.

Bên cạnh đó, xuất hiện xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ tác động đến già hóa dân số với tốc độ nhanh hơn, đòi hỏi sự thích ứng của xã hội.

Việt Nam là 1 trong 5 nước có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Thời gian từ khi dân số trên 65 tuổi đạt 7% (giai đoạn già hóa dân số) lên mức 14% (giai đoạn dân số già) chỉ khoảng 25 năm. Trong khi đó, các điều kiện kinh tế - xã hội chưa được chuẩn bị tốt để thích ứng kịp với già hóa dân số.

Nước ta đã bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007 và dự báo kéo dài đến năm 2039, đồng thời cũng đã bước vào thời kỳ già hóa dân số từ năm 2011 với tốc độ rất nhanh.

Bộ Y tế kết luận: “Việc sửa đổi văn bản pháp luật quy định về số con là 1 trong những nội dung nhằm duy trì mức sinh thay thế, tránh mức sinh tiếp tục giảm thấp trong thời gian tới là cần thiết”.

Do đó, Bộ Y tế đề nghị xây dựng Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 Pháp lệnh dân số 2003, đã được sửa đổi, bổ sung tại Pháp lệnh 2008.

THANH THANH