Bước chuyển mình

Nhận diện thách thức

Dù được dự báo kinh tế 2025 trên đà hồi phục nhưng TP.HCM vẫn phải đối mặt với ba thách thức lớn trong việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng để bước sang kỷ nguyên mới.

Thách thức nguồn nhân lực chất lượng cao hiện nay vẫn chưa có xu hướng tăng trở lại sau đại dịch Covid-19. Để nâng cao giá trị gia tăng trong ngành dịch vụ giá trị cao đòi hỏi phải có nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc chuyển dịch sang các ngành công nghiệp hay những công đoạn trong một chuỗi sản xuất có giá trị gia tăng cao cũng đòi hỏi nguồn lao động kỹ thuật cao. Hay việc tinh gọn bộ máy hành chính, số hóa kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin nhằm giảm thiểu chi phí và thời gian trong các thủ tục hành chính cho DN và người dân, đồng thời thực thi hiệu quả các chính sách và chương trình đề ra cũng yêu cầu có đội ngũ nhân lực quản trị công chất lượng cao.

Tuy nhiên, khi chi phí sinh hoạt ngày càng tăng và tiền lương tăng chậm, người lao động chất lượng cao có xu hướng không chọn TP.HCM làm điểm đến.

Thách thức hai, đầu tư của DN trong nước và nước ngoài hiện nay hồi phục khá chậm. Để chuyển đổi và nâng cấp mô hình sản xuất trong ngành dịch vụ và công nghiệp như đã nói ở trên, đòi hỏi rất nhiều vốn đầu tư. Nhưng khi chi phí đầu vào sản xuất còn ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lời của vốn, đặc biệt là chi phí lao động do thiếu nguồn lao động chất lượng cao, DN có xu hướng không đầu tư chuyển đổi và nâng cấp mô hình sản xuất, khiến cho năng suất tăng trưởng chậm và theo đó là tiền lương cũng tăng chậm. Đó là một vòng xoáy luẩn quẩn góp phần tạo thành bẫy thu nhập trung bình.

Thách thức ba, cơ sở hạ tầng bao gồm giao thông - vận tải, nhà ở, y tế, giáo dục và các tiện nghi sống khác đã và đang phải chịu quá tải trong một thời gian dài. Sự quá tải của cơ sở hạ tầng là một trong những yếu tố khiến chi phí đầu vào sản xuất của DN và chi phí sinh hoạt của người lao động cao. Điều này khiến cho Thành phố giảm khả năng thu hút vốn đầu tư và người lao động chất lượng cao.

Chuyển đổi mô hình tăng trưởng

Xác định các ngành kinh tế có lợi thế cạnh tranh để phát triển

Trong một nền kinh tế thị trường, chúng ta cần phải nhìn nhận rằng Nhà nước không thể can thiệp và điều chỉnh nền kinh tế trái với các quy luật và xu hướng phát triển của thị trường. Có những sự dịch chuyển mang tính cấu trúc đang diễn ra trên nền kinh tế thế giới và trong chính nội tại nền kinh tế Việt Nam mà Thành phố chỉ là một phần ở trong đó. Vì vậy, TP.HCM không nên tập trung nguồn lực để định hướng phát triển mô hình sản xuất theo những mục tiêu cứng, cũng không nên liên tục thay đổi mục tiêu để chạy theo những xu hướng mới của thế giới. Thay vào đó, nên xác định các ngành kinh tế có lợi thế cạnh tranh để phát triển trong xu hướng phát triển chung của thị trường trong nước và quốc tế. Trên cơ sở đó, Thành phố phải thiết lập bộ máy sản xuất năng suất cao và đô thị tiện nghi để định hướng cho thị trường phát triển.

TP.HCM có lợi thế cạnh tranh và tiềm năng phát triển ngành dịch vụ.

Trong đó ngành thương nghiệp bán buôn, bán lẻ và vận tải, kho bãi đóng vai trò trụ cột. Thành phố còn có bốn ngành dịch vụ cần phát triển là tài chính, ngân hàng và bảo hiểm, thông tin và truyền thông, khoa học - công nghệ, giáo dục và đào tạo. Ba ngành đầu tiên trong bốn ngành này đã được một phân tích độc lập khác trong “Đề án Xây dựng TP.HCM trở thành trung tâm dịch vụ lớn của cả nước và khu vực với các ngành dịch vụ cao cấp, hiện đại và có giá trị gia tăng cao” của Sở Công Thương chỉ ra là những ngành dịch vụ nên ưu tiên phát triển. Thành phố cần phải tập trung xây dựng nền tảng mà từ đó các ngành dịch vụ có thể đột phá năng suất và phát triển mạnh hơn nữa, bao gồm cơ sở hạ tầng hỗ trợ chuyển đổi số và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Xu hướng chung của thị trường cũng cho thấy hai trong ba ngành công nghiệp truyền thống của TP.HCM là sản xuất trang phục và thuộc da đang ngày càng thu hẹp. Tuy nhiên, ngành công nghiệp truyền thống còn lại là dệt có xu hướng phục hồi khiêm tốn, kết hợp với việc một phần tương đối nhiều lao động quay trở lại Thành phố sau đại dịch là lao động chưa qua đào tạo cho thấy sự dịch chuyển ra khỏi các ngành công nghiệp thâm dụng lao động một phần vẫn còn đang trong quá trình giằng co. Thành phố cần phải nhanh chóng xác định nguyên nhân để có chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy nhanh hơn quá trình chuyển dịch này.

Ngoại trừ ngành hóa dược, tín hiệu thị trường cho thấy ba ngành công nghiệp trọng điểm còn lại là lương thực - thực phẩm, điện tử, cơ khí vẫn chưa thực sự phục hồi mạnh sau Covid-19 do nhiều yếu tố khách quan và chru quan.

Trong bối cảnh ngành công nghiệp thâm dụng lao động hoặc các khâu sản xuất sử dụng nhiều lao động đang có xu hướng dịch chuyển về các địa phương trong khu vực, TP.HCM cần phải tập trung mở rộng liên kết vùng nhằm hình thành mạng lưới chuỗi cung ứng sản xuất. Thực hiện liên kết vùng thành công sẽ tạo ra tác động cộng hưởng lên tăng trưởng kinh tế của cả vùng và của từng tỉnh - thành.

TP.HCM cần nhanh chóng hoàn thành các công trình cơ sở hạ tầng trọng điểm

Trong ba thách thức nêu trên, có thể thấy tập trung giải quyết thách thức thứ ba về cơ sở hạ tầng là cách tiếp cận hiệu quả nhất trong việc tháo gỡ triệt để vòng xoáy luẩn quẩn giữa năng suất - tiền lương - lao động chất lượng cao - vốn đầu tư. Trong năm 2025 và những năm tiếp theo, TP.HCM cần phải tập trung nguồn lực để nhanh chóng hoàn thành các công trình cơ sở hạ tầng trọng điểm và thực hiện tinh gọn bộ máy hành chính. Việc tập trung phát triển và hoàn thiện cơ sở hạ tầng đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng và phát triển bộ máy sản xuất năng suất cao và đô thị tiện nghi. Tốc độ giải quyết thách thức về cơ sở hạ tầng sẽ quyết định tốc độ tăng trưởng kinh tế của Thành phố trong năm 2025 và đóng vai trò then chốt trong việc quyết định tốc độ tăng trưởng trong những năm tiếp theo.

Trong bối cảnh nợ xấu gia tăng, DN vừa và nhỏ không có nhiều tài sản cầm cố sẽ gặp khó trong việc tiếp cận tín dụng để duy trì, đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh. Thành phố cần phải tìm ra giải pháp để hỗ trợ DN tiếp cận được tín dụng. Quan trọng nữa là đẩy nhanh quá trình tinh gọn bộ máy hành chính để giảm thiểu thời gian, chi phí cho người dân, DN trong việc đăng ký đầu tư, sản xuất và kinh doanh.

Nhóm GS-TS. Đại học Kinh tế TP.HCM