Bước leo thang căng thẳng mới ở Tây bán cầu

Một quan chức Mỹ hôm 24/12 (giờ địa phương) tiết lộ với Reuters rằng Nhà Trắng đã chỉ đạo quân đội Mỹ tập trung gần như toàn bộ nguồn lực trong khu vực vào việc thực thi các biện pháp nhằm ngăn chặn hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Venezuela trong ít nhất hai tháng tới. Wall Street Journal cho biết, ít nhất 10 máy bay CV-22 Osprey liên quan đến các đơn vị tác chiến đặc biệt của Mỹ đã bay tới Caribe từ các căn cứ trên lục địa Mỹ.

Ngoài ra, một số máy bay vận tải C-17 cũng được cho là đã chở binh sĩ và trang thiết bị tới Puerto Rico hồi đầu tuần. Nếu được triển khai đầy đủ, đây sẽ là bước đi vượt ra ngoài khuôn khổ trừng phạt tài chính và thương mại vốn được Mỹ áp dụng từ nhiều năm qua với Venezuela. Dù Washington không chính thức sử dụng thuật ngữ “phong tỏa”, việc tăng cường giám sát, kiểm tra và ngăn chặn các chuyến hàng dầu mỏ có thể mang lại hiệu ứng tương tự về mặt kinh tế.

Tàu chở dầu Venezuela bị tịch thu xuất hiện gần bờ biển Galveston, bang Texas (Mỹ). Nguồn: Reuters.

Nguồn tin cho biết, trọng tâm của chiến dịch là các tuyến vận chuyển dầu thô và sản phẩm tinh chế rời Venezuela, đặc biệt là những chuyến hàng bị nghi ngờ sử dụng mạng lưới trung gian, “hạm đội tàu bóng tối” hoặc các công ty vỏ bọc để né trừng phạt. Trước đó, Mỹ hôm 23/12 cũng thông báo với Liên hợp quốc rằng nước này sẽ áp đặt và thực thi các biện pháp trừng phạt ở mức tối đa nhằm tước đi nguồn lực của Tổng thống Nicolás Maduro.

Ông Trump cáo buộc Venezuela đã tuồn ma túy vào Mỹ trong nhiều tháng qua và chính quyền của ông đã tiến hành các cuộc không kích nhằm vào các tàu xuất phát từ Nam Mỹ mà Washington cho là chở ma túy.

Theo Reuters, chính quyền Mỹ đã nhiều lần khẳng định các biện pháp nhằm vào ngành dầu mỏ Venezuela là để gây sức ép buộc chính quyền Tổng thống Nicolás Maduro thực hiện cải cách chính trị, tôn trọng các cam kết bầu cử và cải thiện tình hình nhân quyền. Washington cho rằng nguồn thu từ dầu mỏ là “huyết mạch tài chính” giúp Caracas duy trì bộ máy cầm quyền. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định động thái mới còn gắn với các tính toán rộng hơn.

Thứ nhất, Mỹ đang tìm cách tái khẳng định vai trò kiểm soát an ninh năng lượng tại Tây Bán Cầu trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng ngày càng gay gắt giữa các cường quốc. Thứ hai, việc siết chặt dòng chảy dầu mỏ Venezuela cũng được xem là thông điệp răn đe đối với các quốc gia và doanh nghiệp bị cáo buộc “lách” các cơ chế trừng phạt. Một quan chức Mỹ được Reuters dẫn lời cho rằng Washington không tìm kiếm đối đầu quân sự, song nhấn mạnh Mỹ có đầy đủ công cụ để bảo đảm các lệnh trừng phạt được thực thi một cách hiệu quả.

Ở chiều ngược lại, phía Venezuela nhiều lần bác bỏ tính hợp pháp của các biện pháp trừng phạt. Chính quyền Caracas cho rằng các biện pháp này đã góp phần làm trầm trọng thêm khủng hoảng kinh tế – xã hội, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống người dân. Trong bối cảnh bị hạn chế tiếp cận thị trường phương Tây, Venezuela thời gian qua đã tìm cách đa dạng hóa đối tác, đẩy mạnh xuất khẩu sang châu Á thông qua các kênh trung gian.

Một số quốc gia và doanh nghiệp nhập khẩu dầu mỏ Venezuela cho rằng việc Mỹ tăng cường siết ngành này có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, đồng thời tạo ra rủi ro pháp lý và chi phí vận tải cao hơn. Từ góc độ các nước thứ ba, đặc biệt là các nền kinh tế đang phát triển phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng giá rẻ, việc siết chặt dầu mỏ Venezuela làm dấy lên lo ngại về tính ổn định và khả năng dự báo của thị trường.

Được biết, Venezuela sở hữu trữ lượng dầu mỏ đã được chứng minh lớn nhất thế giới, song sản lượng hiện chỉ ở mức khiêm tốn so với tiềm năng do thiếu đầu tư, công nghệ và tác động của trừng phạt. Theo các số liệu công khai của Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), sản lượng dầu Venezuela trong những năm gần đây dao động quanh mức dưới 1 triệu thùng/ngày. Dù quy mô này không đủ để làm rung chuyển thị trường toàn cầu, các chuyên gia cảnh báo rằng trong bối cảnh nguồn cung thế giới vốn chịu nhiều áp lực từ xung đột địa chính trị và chính sách cắt giảm sản lượng, bất kỳ sự gián đoạn nào cũng có thể khuếch đại biến động giá.

Một số nhà phân tích cho rằng việc Mỹ tăng cường thực thi lệnh hạn chế có thể đẩy hoạt động buôn bán dầu mỏ “ngoài luồng” gia tăng, khiến thị trường trở nên kém minh bạch hơn – điều mà chính Washington từng nhiều lần bày tỏ quan ngại. Một điểm gây tranh luận khác trong giới phân tích chính trị thế giới là ranh giới giữa thực thi trừng phạt và phong tỏa theo luật pháp quốc tế. Trong khi Mỹ khẳng định các biện pháp của mình dựa trên luật quốc gia và không nhằm cản trở tự do hàng hải, nhiều chuyên gia luật quốc tế cho rằng việc sử dụng lực lượng quân sự để ngăn chặn vận chuyển thương mại của một quốc gia khác có thể tạo ra tiền lệ nhạy cảm.

Việc Mỹ được cho là tập trung quân sự để thực thi lệnh cách ly dầu mỏ Venezuela phản ánh xu hướng sử dụng ngày càng nhiều các công cụ siết kinh tế – an ninh đan xen trong chính sách đối ngoại. Trong ngắn hạn, động thái này có thể gia tăng áp lực tài chính đối với Caracas và gửi đi thông điệp răn đe rõ ràng. Tuy nhiên, về dài hạn, hiệu quả của biện pháp này vẫn là dấu hỏi, khi Venezuela đã quen với môi trường trừng phạt và thị trường năng lượng toàn cầu ngày càng đa cực. Quan trọng hơn, cách tiếp cận này đặt ra những thách thức đối với luật pháp quốc tế, ổn định thị trường và quan hệ giữa các quốc gia. Một số quốc gia, trong đó có Nga và Brazil, kêu gọi Mỹ cùng các nước trong khu vực kiềm chế, nhằm tránh làm gia tăng căng thẳng và những hệ lụy khó lường.

Kim Khánh