Bước ngoặt có hệ thống 'America First'

Khác với những bản chiến lược trước đây thường đặt trọng tâm vào vai trò "lãnh đạo trật tự tự do dựa trên luật lệ", NSS 2025 đánh dấu bước ngoặt khi khẩu hiệu "America First" lần đầu tiên được biến thành một cách tiếp cận an ninh có hệ thống, xoay trục ưu tiên về biên giới, Tây bán cầu và sức mạnh kinh tế - công nghiệp trong nước.

Tổng thống Donald Trump mô tả NSS 2025 là "bản đồ an ninh mới" của nước Mỹ trong thập niên tới. Ảnh: Tân Hoa Xã

Ngay từ phần mở đầu, chiến lược mới nhấn mạnh rằng Mỹ phải an toàn và thịnh vượng ngay trên lãnh thổ của mình trước khi gánh các trách nhiệm lớn hơn ở bên ngoài. Cách diễn đạt không còn nhắc nhiều đến "sứ mệnh dẫn dắt trật tự toàn cầu", mà xoay về những yếu tố cụ thể hơn: bảo vệ lãnh thổ, kiểm soát biên giới, duy trì ưu thế quân sự, giữ vững nền công nghiệp và năng lượng, tạo thêm việc làm cho người dân. Với cách nhìn đó, mọi cam kết đối ngoại, từ châu Âu đến châu Á hay Trung Đông, đều phải chứng minh rằng chúng góp phần làm nước Mỹ mạnh hơn từ bên trong.

Điểm nhấn gây chú ý nhất là việc đưa Tây bán cầu lên vị trí ưu tiên chiến lược số một. Văn kiện cho thấy Học thuyết Monroe đang được "diễn giải lại" dưới thời Tổng thống Donald Trump, khi khẳng định Mỹ phải duy trì vị thế áp đảo tại Tây bán cầu, ngăn chặn các lực lượng ngoài khu vực thiết lập hiện diện quân sự, kiểm soát cảng biển, tuyến hàng hải hay các tài sản chiến lược trong khu vực.

Washington muốn bảo đảm mọi thay đổi lớn về an ninh, kinh tế hoặc hạ tầng quan trọng ở Mỹ Latinh đều không nằm ngoài tầm ảnh hưởng của mình, nhất là trong bối cảnh Trung Quốc đã mở rộng đầu tư hạ tầng, khai khoáng và năng lượng tại đây.

Trên nền ưu tiên đó, NSS 2025 gắn chặt an ninh Tây bán cầu với bài toán di cư, ma túy và tội phạm có tổ chức. Văn kiện mô tả dòng người vượt biên trái phép, mạng lưới buôn ma túy và tội phạm xuyên quốc gia như những mối đe dọa trực tiếp đến trật tự xã hội và sự gắn kết cộng đồng. Biên giới phía Nam vì vậy được nâng từ một vấn đề nội trị lên thành mặt trận an ninh quốc gia.

Quân đội, Tuần duyên, lực lượng an ninh nội địa và các cơ quan thực thi pháp luật liên bang được kêu gọi phối hợp chặt chẽ hơn, trong khi hiện diện chấp pháp và quân sự của Mỹ tại vùng biển Caribe và vịnh Mexico được dự kiến tăng cường. Ở góc nhìn của Washington, kiểm soát biên giới và đánh vào các tuyến đường di cư, ma túy, vũ khí là điều kiện tiên quyết để bảo đảm sự ổn định lâu dài cho nước Mỹ.

Cùng lúc, NSS 2025 điều chỉnh cách Washington nhìn nhận Trung Quốc, Nga và vai trò của châu Âu trong bức tranh chiến lược tổng thể. So với NSS 2022 dưới thời Tổng thống Joe Biden vốn coi Trung Quốc là "đối thủ mang tính quyết định" đối với trật tự quốc tế và Nga là "mối đe dọa nghiêm trọng, tức thời" với châu Âu, văn kiện mới giảm đáng kể cường độ đối đầu trực diện với hai nước này.

Trung Quốc được xem chủ yếu là thách thức về kinh tế, công nghệ và chuỗi cung ứng, với trọng tâm là tái cân bằng thương mại, bảo vệ độc lập kinh tế, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu, linh kiện chiến lược và siết kiểm soát dòng chảy công nghệ nhạy cảm. Với Nga, chiến lược mới đặt nhiều trọng tâm hơn vào "ổn định chiến lược" và răn đe hạt nhân, để ngỏ dư địa linh hoạt hơn trong xử lý cuộc xung đột ở Ukraine, tránh kéo dài một điểm nóng tiêu hao nguồn lực ngay sát sườn châu Âu.

Trong bối cảnh đó, cách tiếp cận với châu Âu vừa tiếp nối, vừa khác biệt. NSS 2025 tiếp tục khẳng định NATO là liên minh an ninh quan trọng nhất của Mỹ ở bên kia bờ Đại Tây Dương, nhưng yêu cầu các đồng minh tăng chi tiêu quốc phòng và chủ động hơn trong bảo vệ an ninh của chính mình, cả về quân sự, năng lượng lẫn chuỗi cung ứng. Đồng thời, cách mô tả châu Âu trong văn kiện lại khá gai góc. Chiến lược cảnh báo lục địa này đối mặt nguy cơ "xói mòn bản sắc văn minh" do di cư không kiểm soát và các xu hướng chính trị - xã hội mới.

Không ít nhà quan sát cho rằng ngôn ngữ đó có thể được hiểu như sự ủng hộ gián tiếp đối với các phong trào dân túy, hoài nghi hội nhập và chống Liên minh châu Âu (EU), qua đó làm phức tạp thêm quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương đúng vào lúc phương Tây vẫn cần đoàn kết trước những thách thức an ninh từ bên ngoài.

Bên cạnh Tây bán cầu và châu Âu, NSS 2025 cũng gửi thông điệp rõ ràng tới khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Văn kiện tái khẳng định đây là không gian then chốt đối với an ninh và thịnh vượng lâu dài của nước Mỹ, nhấn mạnh duy trì ưu thế hải quân, củng cố liên kết với Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, Philippines và các đối tác khác nhằm răn đe mọi nỗ lực đơn phương thay đổi hiện trạng ở các điểm nóng trong khu vực bằng vũ lực.

Tuy nhiên, khác với các văn bản trước, NSS 2025 ít nhắc tới "cạnh tranh mô hình" hay "bảo vệ trật tự tự do", mà tập trung nhiều hơn vào lập luận rằng Mỹ cần hiện diện tại khu vực để bảo vệ lợi ích kinh tế, các tuyến hàng hải và chuỗi cung ứng then chốt. Một trụ cột thay đổi quan trọng khác là ưu tiên dành cho công nghiệp, năng lượng và khoa học - công nghệ.

Nếu NSS 2022 đặt nặng chuyển đổi xanh, chống biến đổi khí hậu và phát triển năng lượng sạch như một phần trách nhiệm toàn cầu, thì NSS 2025 quay trở lại với mục tiêu "thống trị năng lượng", dựa trên dầu khí, than, hạt nhân và các ngành công nghiệp nặng.

Văn kiện phê phán những mục tiêu cắt giảm phát thải bị coi là "phi thực tế", cho rằng chúng có thể đẩy phương Tây vào thế bất lợi về giá năng lượng và sức cạnh tranh sản xuất. Trên nền đó, Mỹ thúc đẩy tái công nghiệp hóa, đưa một phần sản xuất và chuỗi cung ứng quan trọng quay về gần lãnh thổ mình, đồng thời đầu tư mạnh vào các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, không gian, sinh học và an ninh mạng - những lĩnh vực được xem là chìa khóa tạo ra ưu thế dài hạn.

Ở trong nước, NSS 2025 được những người ủng hộ xem là bước chấm dứt "ảo tưởng hậu Chiến tranh Lạnh" và mô hình can thiệp quân sự tốn kém mà khó đem lại kết quả rõ ràng. Họ cho rằng chiến lược đã nói đúng tâm trạng của một bộ phận cử tri: nước Mỹ cần biên giới an toàn, nhà máy hoạt động, giá năng lượng hợp lý, việc làm ổn định và bản sắc quốc gia được tôn trọng, hơn là dàn trải nguồn lực cho những dự án trật tự toàn cầu. Chiến lược mới, theo họ, đặt người dân Mỹ trở lại vị trí trung tâm, buộc mọi sáng kiến đối ngoại phải trả lời được câu hỏi "lợi ích cụ thể cho nước Mỹ là gì" trước khi được triển khai.

Ngược lại, nhiều học giả và chính khách theo khuynh hướng tự do lo ngại NSS 2025 đang hợp thức hóa một trật tự thế giới mang màu sắc ít tự do hơn, làm suy yếu các thể chế đa phương và biến những tranh cãi ý thức hệ trong lòng phương Tây thành một phần của học thuyết an ninh. Họ cảnh báo rằng nếu Washington quá nhấn mạnh lợi ích trước mắt và ưu tiên khu vực, các đồng minh truyền thống ở châu Âu và châu Á có thể hoài nghi hơn về mức độ tin cậy lâu dài của cam kết an ninh.

Ở bên ngoài, nhiều chính khách và nhà phân tích tại châu Âu lo ngại ngôn ngữ về "xói mòn bản sắc văn minh" sẽ tiếp thêm luận cứ cho các lực lượng cực hữu chống nhập cư và chống hội nhập, trong khi giới học giả Mỹ Latinh cảnh báo việc "cập nhật" Học thuyết Monroe dễ khơi lại những ám ảnh lịch sử về can thiệp.

Ở nghĩa rộng hơn, NSS 2025 cho thấy trật tự quốc tế đang bước vào giai đoạn điều chỉnh sâu. Khi cường quốc số một chuyển từ tư duy "ôm cả thế giới" sang ưu tiên bán cầu, từ khẩu hiệu "bảo vệ trật tự tự do" sang bảo vệ biên giới và bản sắc, các trung tâm quyền lực khác buộc phải xem xét lại chiến lược của mình. NSS 2025 vì thế không chỉ giúp đọc vị cách Washington nhìn thế giới và nhìn chính mình trong thập niên tới, mà còn là cơ sở để các quốc gia khác định hình phản ứng và lựa chọn con đường riêng trong một môi trường an ninh ngày càng phân mảnh.

Khổng Hà