Bước ngoặt mới cho cuộc xung đột Nga - Ukraine

Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Liên bang Nga Vladimir Putin tại cuộc gặp ở Phần Lan. Ảnh: AFP/TTXVN

Chỉ 2 tháng trước, có lẽ những người lạc quan nhất cũng không dám nghĩ tới các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga về Ukraine, chứ chưa nói đến việc bình thường hóa quan hệ song phương. Tuy nhiên, điều từng là bất khả thi ấy đang diễn ra, mang lại cho cộng đồng quốc tế những hy vọng mới vào một thế giới hòa bình, ổn định và phát triển. Điều này chứng minh rằng, chỉ với tinh thần hợp tác, xây dựng, kiến tạo hòa bình cho thế giới, tôn trọng lợi ích quốc gia - dân tộc của nhau thì các nước mới có thể thu hẹp bất đồng, nối lại hợp tác.

Nhà Trắng đang thúc đẩy nỗ lực chính trị và ngoại giao nhằm giải quyết dứt điểm vấn đề Ukraine. Nga đáp lại thiện chí bằng sự sẵn sàng đối thoại một cách xây dựng. Trong khi đó, châu Âu có vẻ khó chịu khi đứng ngoài cuộc, nhưng lại không đủ sức mạnh quân sự và chính trị để ngăn chặn hoặc đảo ngược tiến trình. Đối với Ukraine, dù không muốn song chính quyền Kiev cũng chẳng thể làm khác vì sự tồn tại của họ phụ thuộc vào sự hỗ trợ của Mỹ.

Tháo gỡ nút thắt

Theo Điện Kremlin, cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ kéo dài gần 2,5 giờ và diễn ra “rất tốt đẹp”. “Lợi ích chung đã được thể hiện trong việc bình thường hóa quan hệ song phương dựa trên trách nhiệm đặc biệt của Nga và Mỹ trong bảo đảm an ninh và ổn định trên thế giới”, Điện Kremlin cho biết trong một tuyên bố sau cuộc điện đàm.

Các nhà lãnh đạo không chỉ tái khẳng định cam kết giải quyết hòa bình cuộc xung đột ở Ukraine, mà còn nhất trí về các bước đi cụ thể: tạm dừng tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng trong 30 ngày, trao đổi tù nhân và chuyển giao người bị thương. Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố sẵn sàng làm việc với các đối tác Mỹ để tìm hiểu kỹ lưỡng các phương án giải quyết tình hình một cách toàn diện, bền vững và lâu dài.

Tuyên bố của Điện Kremlin nhấn mạnh: “Điều kiện quan trọng để ngăn chặn sự leo thang của cuộc xung đột và hướng tới giải quyết xung đột thông qua các biện pháp chính trị và ngoại giao phải là chấm dứt hoàn toàn viện trợ quân sự nước ngoài và cung cấp thông tin tình báo cho Kiev”.

Về phần mình, Nhà Trắng cho biết các bên đã nhất trí ngay lập tức bắt đầu đàm phán tại Trung Đông về giải pháp cho vấn đề Ukraine, nhưng không nêu rõ hình thức đàm phán. Trước đó, phái đoàn ngoại giao Nga và Mỹ đã gặp nhau tại Saudi Arabia và Thổ Nhĩ Kỳ. Nhiều ý kiến cho rằng Nga và Mỹ sẽ thành lập các nhóm chuyên gia để giải quyết xung đột.

Bên cạnh vấn đề Ukraine, hai nhà lãnh đạo tập trung thảo luận biện pháp thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương. Washington và Moscow đã xem xét “phạm vi rộng các lĩnh vực mà hai nước có thể thiết lập hợp tác”. Hai nhà lãnh đạo đã nhất trí rằng, tương lai với mối quan hệ song phương được cải thiện giữa Mỹ và Nga sẽ có lợi ích rất lớn. Điều này bao gồm các thỏa thuận kinh tế to lớn và sự ổn định địa chính trị khi hòa bình đã đạt được.

Thay đổi để tạo ra bước ngoặt

Chìa khóa giải thích cho cách tiếp cận của Washington có lẽ là việc Chính quyền Tổng thống Donald Trump không đứng về bất kỳ bên nào trong cuộc xung đột - chỉ muốn chấm dứt chiến tranh và đạt được hòa bình. Đây cũng chính là tuyên bố mà ông Trump nhiều lần đưa ra, được giới phân tích cho là một tuyên bố mang tính cách mạng. Bằng cách định vị Mỹ là một bên trung gian thay vì ủng hộ bất cứ bên nào, ông Trump đã hoàn toàn thay đổi chủ trương, chiến lược của Mỹ trong vấn đề Ukraine.

Quan điểm của Tổng thống Trump về giải pháp cho cuộc xung đột cũng rất rõ ràng: gây áp lực buộc cả hai bên phải đồng ý ngừng bắn, sau đó tiến hành đàm phán về tương lai, có thể có hoặc không sự tham gia của Mỹ. Trên thực tế, Tổng thống Trump và những thân tín của mình luôn coi chiến tranh là sự tiêu hao không cần thiết đối với các nguồn lực của Mỹ. Ưu tiên của họ là chấm dứt các gánh nặng tài chính mà Mỹ đang phải đối mặt, tập trung nguồn lực để giải quyết các vấn đề khác cấp bách hơn.

Điều này giải thích tại sao Tổng thống Donald Trump đang gây áp lực lên Ukraine mạnh hơn nhiều so với Nga. Trong mắt ông, Ukraine là một tài sản gặp khó khăn với sự quản lý yếu kém, đang “chảy máu” tiền của người Mỹ. Theo quan điểm thực dụng của ông Trump, Mỹ cần phải kiểm soát thiệt hại và cắt giảm chi phí từ vấn đề Ukraine.

Áp lực lên Nga có bản chất khác. Không giống như Ukraine, Nga không phụ thuộc vào Mỹ và vẫn là một cường quốc có lợi ích riêng. Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2017 của Tổng thống Donald Trump định nghĩa sự cạnh tranh giữa các cường quốc là đặc điểm quyết định địa chính trị hiện đại và điều này vẫn đúng cho đến ngày nay. Hơn nữa, ông Trump không muốn để xảy ra một cuộc chiến tranh hạt nhân với thiệt hại, rủi ro cao. Ông đổ lỗi cho chính quyền tiền nhiệm đã đưa thế giới đến bờ vực leo thang hạt nhân mà không có mục tiêu rõ ràng. Những quan điểm này đóng vai trò điều tiết cách tiếp cận của Chính quyền Tổng thống Donald Trump, rất khác so với người tiền nhiệm Joe Biden, trong quan hệ với Nga.

Việc Tổng thống Donald Trump tuyên bố “không đứng về phía nào” cũng phù hợp trong trường hợp với Nga. Ông Trump không quan tâm đến sự phức tạp về mặt lịch sử hoặc văn hóa của cuộc xung đột Ukraine. Tuy nhiên, không thể phủ nhận những thay đổi trong quan điểm, lập trường của Tổng thống Donald Trump là bước ngoặt, phá vỡ những bế tắc trong quan hệ Nga - Mỹ nói riêng và vấn đề Ukraine nói chung. Ông Trump sẵn sàng từ bỏ những quan điểm truyền thống định hình chính sách của phương Tây đối với Nga trong nhiều năm qua, đồng thời thúc đẩy những bước đi quyết định hướng tới việc hiểu được lập trường của Moscow theo cách mà các nhà lãnh đạo Mỹ trước đây đã từ chối thực hiện.

Xu hướng giải quyết vấn đề Ukraine thời gian tới

Theo Fyodor Lukyanov, thành viên Hội đồng các vấn đề quốc tế của Nga (RIAC) cho rằng, Tổng thống Donald Trump khác với những người tiền nhiệm ở chỗ mục tiêu của ông không phải là bá quyền toàn cầu dựa trên một hệ tư tưởng cụ thể. Ông coi sự thống trị của Mỹ trên thế giới không phải là vấn đề truyền bá dân chủ hay nhân quyền, mà là khả năng bảo đảm những lợi ích cụ thể - đặc biệt là lợi ích kinh tế. Các tiếp cận của ông là thực dụng, chủ trương đạt được mục đích bằng mọi cách và các ràng buộc về quy định không phải là trở ngại quá lớn.

Đối với vấn đề Ukraine, cách tiếp cận của Tổng thống Donald Trump là một bước ngoặt lớn, bởi những tư duy, quan điểm truyền thống chỉ dẫn đến bế tắc. Tuy nhiên, ông Trump coi cách cuộc đàm phán là một quá trình thỏa hiệp lẫn nhau. Nếu ông tin rằng Ukraine phải nhượng bộ, ông cũng tin rằng Nga phải làm như vậy. Theo quan điểm của Tổng thống Trump, bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải có đi có lại; nếu không thì sẽ là không công bằng. Điều này đặt ra cả thách thức và cơ hội cho Moscow. Không loại trừ khả năng thời gian tới, Mỹ sẽ đóng vai trò là trung gian kết nối các vòng đàm phán trực tiếp đầu tiên giữa Nga và Ukraine để lắng nghe các điều kiện, mong muốn của mỗi bên.

Hiện nay, Nhà Trắng không loại trừ khả năng nhượng bộ lãnh thổ và tuyên bố rằng, vấn đề này cũng đã được thảo luận trong các cuộc đàm phán Mỹ - Ukraine. Tuyên bố này chắc chắn sẽ gây ra sự bất bình ở Kiev và Brussels. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia cho rằng, châu Âu và Ukraine hiện chỉ là những người quan sát và mọi hướng đi đang được quyết định tại Moscow và Washington. Thực tế, cuộc điện đàm giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin nhận được phản ứng tích cực từ nhiều quốc gia châu Âu. Thủ tướng Đức Olaf Scholz gọi quyết định của các bên về việc ngừng tấn công vào các cơ sở hạ tầng năng lượng của nhà là “một khởi đầu tốt”.

Mặc dù không ai biết những gì thực sự diễn ra đằng sau “cánh cửa khép kín”, nhưng cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga đã cho thấy, ngoại giao đã trở lại. Để đạt được một nền hòa bình lâu dài, con đường phía trước sẽ còn có rất nhiều khó khăn và chông gai. Nhưng khi hoạt động ngoại giao - cân bằng quyền lực, công nhận lợi ích chung và tham gia vào các cuộc đàm phán trực tiếp, thực chất - quay trở lại, thì cánh cửa về một giải pháp hòa bình chấm dứt xung đột Ukraine đang mở ra.

HÙNG ANH