Bút danh - sự biến hóa, tài tình trong Nghệ thuật truyền thông của nhà báo Hồ Chí Minh

Trong suốt quá trình hoạt động cách mạng, Bác Hồ đã viết hàng ngàn bài báo với nhiều thể loại và bằng nhiều bút danh khác nhau. (Trong ảnh: Chủ tịch Hồ Chí Minh làm việc tại chiến khu Việt Bắc trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp). Nguồn: Tư liệu TTXVN.

Nhà báo cách mạng Hồ Chí Minh đã sử dụng nhiều bút danh khác nhau như: Tân Sinh, Lê Quyết Thắng, Hồng Liên, Chiến Thắng, QT, CT, Q.Th., H.L., DH, Đ.X. (và có thể cả Đ.L.Đ). Mỗi bút danh thường gắn liền với một chủ đề hoặc mục đích truyền tải thông điệp cụ thể của Người. Ví dụ, bút danh Tân Sinh được dùng cho loạt bài phát động phong trào “Đời sống mới” vào năm 1946. Bút danh Lê Quyết Thắng xuất hiện trong 4 bài viết liên tiếp giải thích về “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” vào các ngày 30, 31/5 và 1, 2/6/1949, giải thích chi tiết về từng đức tính này. Người đề ra khẩu hiệu này như nền tảng của đời sống mới, nền tảng của thi đua ái quốc, khẳng định rằng nhờ thực hành các đức tính này mà dân ta đã đánh thắng được giặc lụt, giặc đói, giặc dốt và giặc thực dân.

Việc giải thích chi tiết về “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” đã biến các khái niệm trừu tượng thành những hành động cụ thể, dễ hiểu, cung cấp những tục ngữ quen thuộc “Nước chảy mãi đá cũng mòn, kiến tha lâu cũng đầy tổ” và những ví dụ cá nhân, gần gũi. Cách tiếp cận sư phạm và gương mẫu này cho thấy Người coi báo chí là một công cụ mạnh mẽ để chuyển đổi lối sống và văn hóa mới cho đất nước lúc bấy giờ. Đây là một cách sử dụng truyền thông rất hiệu quả của Người cho việc cổ động, xây dựng đất nước ở cấp độ con người cơ bản, nhằm nuôi dưỡng những phẩm chất công dân cụ thể và giá trị đó vẫn còn tồn tại cho đến hôm nay.

Hồng Liên và H.L cũng được Người dùng cho các bài viết về đạo đức cách mạng, lề lối làm việc, đặc biệt là chống bệnh quan liêu giấy tờ, cũng như về vai trò của phụ nữ. Bút danh Đ.X được sử dụng nhiều năm liền cho các tiểu phẩm trong mục “Chuyện gần xa” và với nội dung chủ yếu là đả kích kẻ thù và giải thích các vấn đề chính trị phổ thông. Chuyên mục này đã trở thành một kênh giao tiếp thường xuyên và gần gũi giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh với độc giả, đề cập đến nhiều khía cạnh của đời sống xã hội, chính trị và cuộc kháng chiến. Nhiều bài viết trong chuyên mục này sau đó đã được tập hợp lại và xuất bản thành cuốn “Thường thức chính trị”, cho thấy tầm quan trọng về mặt giáo dục và tư tưởng của những bài viết đó.

Đặc biệt, các bút danh Q.T và Q.Th được suy đoán có thể mang ý nghĩa là “Quyết Thắng” dựa trên bối cảnh công cuộc kháng chiến đang diễn ra cũng như cách đặt tên các tổ chức cách mạng lúc bấy giờ. Trong cùng giai đoạn này, Người cũng sử dụng bút danh “Chiến Thắng” trên báo Cứu Quốc. Việc lựa chọn bút danh “Quyết Thắng”, “Chiến Thắng” phản ánh ý chí và niềm tin vững chắc của nhân dân Việt Nam vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, nhằm giành độc lập, tự do và mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Loạt bài viết dưới 2 bút danh này tập trung vào việc hướng dẫn cách đánh giặc, cung cấp tri thức và hiểu biết cần thiết cho quân và dân ta.

Đáng chú ý, bút danh “Chiến Thắng” thường được Người sử dụng trong các bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của tinh thần tự phê bình và tự chỉ trích đối với cán bộ để có thể tiến bộ. Người khẳng định rằng “không chịu tự phê bình, tự chỉ trích thì không bao giờ tấn tới được”. Việc sử dụng bút danh này nhằm tạo ra một giọng điệu khách quan, dễ tiếp thu hơn đối với cán bộ và nhân dân, đồng thời củng cố niềm tin vào thắng lợi của cuộc kháng chiến.

Việc Chủ tịch Hồ Chí Minh sử dụng đa dạng các bút danh trên báo Cứu Quốc không chỉ là một biện pháp an ninh trong thời chiến mà còn được coi là một chiến lược truyền thông xuất sắc. Chiến lược này cho phép Người linh hoạt thay đổi giọng điệu, nội dung và đối tượng tiếp cận, từ đó tối ưu hóa hiệu quả truyền tải thông điệp. Bằng cách áp dụng các “nhân vật” khác nhau thông qua các bút danh này, Người có thể phân loại nội dung viết, giúp mỗi chủ đề có một trọng tâm riêng biệt mà không gây nhầm lẫn cho công chúng. Điều này cũng cho phép Người điều chỉnh giọng văn và phong cách phù hợp với từng chủ đề. Hơn nữa, việc này có thể tạo cảm giác về một phong trào rộng lớn hơn hoặc một tập thể tác giả, thay vì chỉ dựa vào uy tín cá nhân của Người cho mọi thông điệp. Đây là một minh chứng rõ ràng về sự tài tình trong nghệ thuật truyền thông của Hồ Chí Minh.

Những bài học quý báu từ nghệ thuật truyền thông của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ có ý nghĩa lịch sử trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp mà còn tiếp tục là nguồn cảm hứng và bài học quý báu cho báo chí cách mạng Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt nhân kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam. Học tập và noi theo phong cách báo chí của Người là trách nhiệm và cũng là vinh dự của mỗi nhà báo Việt Nam, góp phần xây dựng một nền báo chí cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại, vì nhân dân phục vụ, xứng đáng với truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng Việt Nam.

TS Nguyễn Đăng Khang