Bứt tốc trên hành trình gỡ 'thẻ vàng' của Ủy ban châu Âu

Cán bộ Đồn Biên phòng Lý Hòa, BĐBP Quảng Bình phát tờ rơi tuyên truyền về chống khai thác IUU cho ngư dân trên địa bàn. Ảnh: Trúc Hà

Nhìn thẳng vào tồn tại

Sau thời gian thực hiện công tác kiểm tra theo quy định về quy trình chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU), ngày 3/2, Bộ NN&PTNT phối hợp với UBND thành phố Đà Nẵng tổ chức Hội nghị phổ biến các kết quả làm việc với Đoàn thanh tra của EC và Kế hoạch triển khai các nhiệm vụ trọng tâm chống khai thác IUU với sự tham dự đại diện của 28 tỉnh, thành phố ven biển Việt Nam.

Đoàn thanh tra của EC đã ghi nhận tiến bộ đáng kể, tinh thần sẵn sàng tiếp tục cải thiện và sự cởi mở của phía Việt Nam đối với các khuyến nghị trước đó. Theo đó, tàu cá được cấp giấy phép đã đạt 86,7% (tăng 20% so với tháng 9/2022); tàu lắp thiết bị giám sát hành trình (VMS) đạt 28.739/29.827 (tăng 1,06% so với tháng 9/2022). Khung pháp lý toàn diện phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế dù việc thực thi nhiều quy định pháp lý mới hiện vẫn còn hạn chế và không đồng đều. Qua kiểm tra tại một số tỉnh, Đoàn thanh tra của EC đánh giá cao sự phối hợp tốt giữa các cơ quan chức năng tham gia chống khai thác IUU tại Việt Nam.

Tuy nhiên, Đoàn thanh tra cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, vẫn còn một số tồn tại. Mặc dù việc giám sát tàu cá đã được cải thiện, song số lượng các trường hợp mất kết nối vẫn còn cao. Sự khác biệt giữa các tỉnh khiến hệ thống kiểm soát vẫn chưa đủ để ngăn chặn hiệu quả tình trạng khai thác IUU. Vấn đề nghiêm trọng đã được xác định liên quan đến việc truy xuất nguồn gốc và kiểm soát thủy sản nhập khẩu dưới dạng container. Vấn đề đáng lo ngại nhất còn tồn tại là có số lượng lớn tàu cá Việt Nam bị bắt giữ ở vùng biển các nước láng giềng.

Để khắc phục những hạn chế, tồn tại, Đoàn thanh tra khuyến nghị các địa phương có hoạt động nghề cá của Việt Nam cần đảm bảo thực hiện đầy đủ các quy định pháp luật về ra vào cảng, nhật ký khai thác, kiểm tra chéo với VMS. Chuẩn hóa việc lưu trữ hồ sơ tại tất cả các cảng, bao gồm các thông tin thống nhất trong giám sát ra, vào cảng, sản lượng thủy sản được bốc dỡ, ghi chép các vi phạm và các chế tài xử lý đã được áp dụng.

Đồng thời, cần cải thiện việc trao đổi thông tin liên quan đến danh sách tàu có nguy cơ cao trong nước; xóa tên tất cả các cảng cá ra khỏi danh sách các cảng được phép cấp giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác nếu không phản hồi về biện pháp xử lý đã thực hiện đối với toàn bộ và từng trường hợp nghi ngờ vi phạm được Trung tâm Giám sát nghề cá phát hiện. Đảm bảo việc bốc dỡ các loài có áp dụng hạn ngạch chung cùng với các loài khác phải được giám sát nghiêm ngặt, bao gồm cả việc kiểm tra, xác minh hoạt động phân loại được thực hiện tại doanh nghiệp chế biến.

Ngoài ra, xây dựng các quy trình và yêu cầu về hồ sơ nhằm bảo đảm không có thủy sản có nguồn gốc từ khai thác IUU nào được nhập khẩu vào Việt Nam, bất kể sử dụng phương tiện vận tải nào. Kiểm soát chặt chẽ nguyên liệu hải sản khai thác nhập khẩu dưới dạng container.

Quyết tâm gỡ “thẻ vàng”

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho biết, qua những lần làm việc với Đoàn thanh tra của EC, Bộ NN&PTNT cùng các địa phương đã nhanh chóng khắc phục những tồn tại. Trong thời gian tới, Bộ NN&PTNT tiếp tục đưa ra một số nhiệm vụ trọng tâm, cụ thể là việc trình Chính phủ ban hành Nghị định 26 và Nghị định 42 sửa đổi trong quý I/2023, trong đó, về quản lý đội tàu, phải thống kê, phân loại toàn bộ tàu cá hiện có; kiểm tra, kiểm soát 100% tàu cá xuất nhập bến tại đồn Biên phòng; xây dựng cơ chế kiểm soát tàu cá di chuyển ngoài tỉnh; cập nhật đầy đủ, thường xuyên dữ liệu trên hệ thống.

Cùng với đó, ngăn chặn hiệu quả, chấm dứt tàu cá vi phạm về khai thác IUU ở nước ngoài; phối hợp với các lực lượng thực hiện các đợt cao điểm tuần tra, kiểm tra, xử lý nghiêm 100% tàu cá vi phạm; xác minh, xử lý 100% tàu cá không duy trì kết nối VMS; điều tra, xử lý 100% tàu cá bị nước ngoài bắt giữ; xử lý 100% trường hợp vi phạm về khai thác IUU ở vùng biển nước ngoài và đưa thông tin trên phương tiện thông tin đại chúng; cập nhật 100% kết quả xử lý vi phạm hành chính trên hệ thống phần mềm. Thực hiện xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác đúng quy định; 100% lô hàng xuất khẩu đi EU và các nước khác cần truy xuất nguồn gốc có hồ sơ theo quy định; giám sát 100% sản lượng thủy sản khai thác bốc dỡ tại các địa phương; 100% tàu cá từ 15m trở lên phải vào cảng chỉ định bốc dỡ sản phẩm; thuyền trưởng phải báo trước 1 giờ và nộp nhật ký khai thác.

Đối với những khuyến nghị của Đoàn thanh tra, Bộ NN&PTNT sẽ có những đánh giá dựa vào kết quả đánh giá trữ lượng, xem xét có cần thiết thực hiện các biện pháp bổ sung để đảm bảo cân bằng giữa quy mô đội tàu với hiện trạng nguồn lợi. Các biện pháp này có thể bao gồm chương trình giảm đội tàu, cấp hạn ngạch khai thác đối với một số nhóm hoặc loài nhất định, hạn chế số ngày khai thác đối với một số nghề nhất định được phép hoạt động trên biển. Đảm bảo các đánh giá nguồn lợi định kỳ theo quy định để có thông tin cập nhật thường xuyên và cho phép phản ứng hiệu quả khi nguồn lợi có dấu hiệu suy giảm rõ ràng.

Bộ NN&PTNT cũng yêu cầu các địa phương cần cải thiện sự phối hợp và chia sẻ thông tin giữa các tỉnh để đảm bảo cùng một giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác không thể được sử dụng song song ở hai địa phương khác nhau; tích hợp tất cả các cơ sở dữ liệu cấp tỉnh trong một cơ sở dữ liệu chung. Cải thiện việc giám sát của cơ quan chức năng đối với các hệ thống truy xuất nguồn gốc tại các doanh nghiệp chế biến, đồng thời xây dựng quy trình để kiểm soát nguồn gốc đối với sản phẩm thủy sản khai thác nhập khẩu vào Việt Nam bằng tàu container…

Tháng 6/2023, Đoàn thanh tra của EC sẽ tiến hành kiểm tra chống khai thác IUU tại Việt Nam một lần nữa. Bộ NN&PTNT đề nghị các địa phương tập trung nguồn lực ngăn chặn, chấm dứt tàu cá, ngư dân vi phạm vùng biển nước ngoài; khẩn trương rà soát thống kê toàn bộ tàu cá của địa phương, hoàn thành việc đăng ký, đăng kiểm, đánh dấu tàu cá, cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đối với 100% tàu cá theo quy định. Các lực lượng chức năng mở rộng các đợt tuần tra, kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm về khai thác IUU, xác minh xử lý tàu cá không duy trì kết nối giám sát hành trình và vi phạm vùng biển nước ngoài…

Trúc Hà