Các hãng xe chạy đua trước hạn siết đất hiếm của Trung Quốc

Các nhà sản xuất ôtô toàn cầu đang ráo riết săn lùng nguồn cung đất hiếm trên toàn thế giới khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu sắp tới của Trung Quốc có thể gây ra tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng, đe dọa chuỗi cung ứng và hoạt động sản xuất.

Vai trò của đất hiếm trong ngành công nghiệp ôtô

Nam châm đất hiếm đóng vai trò quan trọng trong các bộ phận xe hơi như gương chiếu hậu, loa, bơm dầu, cần gạt nước, cảm biến rò rỉ nhiên liệu và phanh và đặc biệt là trong động cơ của xe điện. Mặc dù một thỏa thuận giữa Mỹ và Trung Quốc gần đây giúp giảm phần nào nguy cơ thiếu hụt, song các kho dự trữ đã bị cạn kiệt sau đợt hạn chế tương tự hồi đầu năm. Việc xin giấy phép xuất khẩu từ Trung Quốc cũng ngày càng khó khăn hơn.

Với tính chất đặc biệt của mình, đất hiếm là nguyên liệu chính sản xuất hàng loạt các phụ tùng và linh kiện của ôtô.

Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 70% hoạt động khai thác đất hiếm toàn cầu, 85% năng lực tinh luyện và tới 90% sản lượng hợp kim – nam châm đất hiếm, theo ước tính của công ty tư vấn AlixPartners. Danh mục kiểm soát xuất khẩu mới bao gồm ytterbium, holmium và europium - những nguyên tố quan trọng trong quá trình sản xuất ôtô.

Nguồn cung ngoài Trung Quốc không đáng kể

"Thị trường đang rất căng thẳng", bà Nadine Rajner, CEO của nhà cung ứng bột kim loại NMD của Đức cho biết. Khách hàng hiện muốn tìm nguồn cung từ bất cứ nơi nào ngoài Trung Quốc. Tuy nhiên, dù nhiều quốc gia như Thụy Điển có trữ lượng đất hiếm, họ lại không có đủ cơ sở hạ tầng khai thác và tinh luyện.

Tuy không "hiếm" về số lượng như nhiều người lầm tưởng, đất hiếm khó khai thác và tinh luyện, và quá trình này cũng rất tốn kém và gây hại cho môi trường.

Đối với nhóm đất hiếm nặng, Trung Quốc kiểm soát tới 99,8% năng lực tinh luyện toàn cầu, khiến các nguồn cung thay thế gần như không có ý nghĩa. "Chúng tôi gần như đã bán hết hàng và tồn kho rất hạn chế", bà Rajner nói thêm.

Căng thẳng leo thang trong ngành công nghiệp ôtô

Đất hiếm có thể được tái chế từ xe cũ, nhưng ngành này vẫn ở giai đoạn sơ khai. Công ty Neutral (được hậu thuẫn bởi Renault) hiện tái chế đất hiếm từ khoảng 400.000 xe mỗi năm ở Pháp, hợp tác với 15 thương hiệu châu Âu. Tuy nhiên, theo CEO Jean-Philippe Bahuaud, "thách thức lớn là mở rộng quy mô hoạt động".

Nhằm bổ sung nguồn cung đất hiếm, các công ty phương Tây bổ sung dịch vụ tái chế loại nguyên liệu này từ các mẫu xe cũ. Tuy nhiên, việc mở rộng quy mô hoạt động vẫn còn là thách thức lớn.

Ngay cả khi đơn hàng được xử lý trước thời điểm kiểm soát xuất khẩu có hiệu lực vào ngày 8/11, thời gian vận chuyển đường biển từ Trung Quốc sang châu Âu có thể mất tới 45 ngày, khiến các hãng xe đối mặt nguy cơ nghẽn nguồn cung. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng áp đặt thêm các hạn chế với pin lithium-ion và nguyên liệu sản xuất pin, làm gia tăng sức ép lên ngành xe điện.

Ngoài ra, tranh chấp sở hữu trí tuệ giữa Trung Quốc và Hà Lan liên quan tới nhà sản xuất chip Nexperia cũng làm dấy lên lo ngại đóng cửa nhà máy do thiếu linh kiện bán dẫn. "Trung Quốc có thể khiến cả ngành ôtô toàn cầu ngừng hoạt động chỉ trong 2 tháng", ông Ryan Grimm, Phó chủ tịch phụ trách phát triển nhà cung ứng khu vực Bắc Mỹ của Toyota Motor Corporation, cảnh báo.

Không riêng gì đất hiếm, các sản phẩm từ loại nguyên liệu này cũng bị Trung Quốc giới hạn xuất khẩu, bao gồm chip xử lý. Ngành công nghiệp ôtô lại đứng trước nguyên cơ thiếu vi mạch, đặc biệt là sau vụ việc giữa Nexperia và chính phủ Hà Lan.

Các nhà cung ứng lớn như Bosch cũng thừa nhận sẽ phải "tích trữ đất hiếm" trước hạn chót. Tuy nhiên, nhiều công ty đã cạn kiệt hàng dự trữ sau đợt gom hàng hồi đầu năm. Một số nhà xuất khẩu Trung Quốc ghi nhận lượng đơn đặt hàng tăng đột biến ngay sau khi công bố các biện pháp kiểm soát ngày 9/10.

Nỗ lực thoát phụ thuộc vào Trung Quốc

General Motors, ZF Friedrichshafen, BorgWarner cùng nhiều hãng khác đang phát triển động cơ điện có hàm lượng đất hiếm thấp hoặc không sử dụng đất hiếm. BMW và Renault cũng đã sản xuất các động cơ không cần đất hiếm. Nhà sản xuất động cơ điện Monumo sử dụng AI và mô phỏng công nghệ cao để giúp khách hàng giảm trung bình 24% lượng đất hiếm trong động cơ đang sản xuất, theo CEO Dominic Vergine.

Các công ty trên thế giới bắt đầu chế tạo những loại động cơ bớt phụ thuộc vào đất hiếm. Nhà sản xuất động cơ điện Monumo sử dụng AI và mô phỏng công nghệ cao để giúp khách hàng giảm trung bình 24% lượng đất hiếm.

Các nhà sản xuất xe cũng đang đẩy mạnh nghiên cứu thế hệ động cơ mới không sử dụng đất hiếm, nhưng phải mất vài năm nữa mới có thể thương mại hóa. Tương tự, việc mở mỏ mới và xây dựng nhà máy tinh luyện ngoài Trung Quốc cũng là quá trình dài và khó khăn, trong khi Bắc Kinh có thể dễ dàng phá vỡ tính khả thi của những dự án này bằng cách hạ giá bán.

Mỹ phản ứng nhanh hơn châu Âu

Ông Andy Leyland, đồng sáng lập công ty chuỗi cung ứng SC Insights, nhận định Trung Quốc sẽ tiếp tục giữ lợi thế nhờ chiến lược giá rẻ. "Họ luôn có thể hạ giá", ông nói. Điều này khiến các hãng xe khó biện minh cho việc đầu tư vào các giải pháp thay thế đắt đỏ hơn.

Trong khi Mỹ tăng tốc triển khai các biện pháp đối phó, châu Âu bị đánh giá là phản ứng chậm hơn trước mối đe dọa này. Các chuyên gia cảnh báo đây mới chỉ là khởi đầu của chuỗi kiểm soát xuất khẩu từ Trung Quốc. "Đây chưa phải là điểm kết thúc. Trung Quốc sẽ còn tiếp tục siết chặt nguồn cung", ông Jan Giese, quản lý cấp cao tại nhà buôn đất hiếm Tradium khẳng định.

Cảnh giác trước bức tranh toàn cảnh về đất hiếm, các doanh nghiệp Mỹ đã nhanh chân tìm nguồn cung đất hiếm ngoài Trung Quốc. Trong khi đó, châu Âu bị đánh giá là "chậm chân" và có thể chịu ảnh hưởng nặng từ việc siết xuất khẩu đất hiếm.

Với vị thế áp đảo trong chuỗi cung ứng đất hiếm, Trung Quốc đang nắm "van khóa" của ngành công nghiệp ôtô toàn cầu. Các hãng xe có thể phải đối mặt với những đợt khủng hoảng mới nếu không nhanh chóng đa dạng hóa chuỗi cung ứng và phát triển công nghệ thay thế.

Việt Hà

Theo Autonews