Các loài động vật khác nhau có hiểu ngôn ngữ của nhau không?

Trong tác phẩm nổi tiếng Nguồn gốc các loài, Charles Darwin đã trình bày thuyết chọn lọc tự nhiên, một lý thuyết đã trở thành nền tảng của sinh học hiện đại. Nhưng ít người biết đến công trình quan trọng thứ ba của ông về thuyết tiến hóa đó là "Sự thể hiện cảm xúc ở con người và động vật". Trong đó, Darwin đưa ra trường hợp của mình về lý do tại sao cảm xúc, giống như những đặc điểm khác, thích nghi và phát triển theo thời gian.

Mặc dù ban đầu không được hưởng ứng, nhưng hầu hết các nhà khoa học hiện nay đều tán thành với ý kiến rằng biểu hiện cảm xúc đã được duy trì giữa các loài vì cảm xúc bậc cao đóng vai trò quan trọng đối với động vật. Động vật sử dụng cảm xúc để phản ứng với các sự kiện mà chúng cho là quan trọng. Khi chúng ta bày tỏ cảm xúc, người khác chú ý. Đôi khi cảm xúc của chúng ta kích hoạt phản ứng cảm xúc tiềm thức, tự động ở đối tượng thụ nhận. Các nhà nghiên cứu mô tả hiệu ứng này là “sự lây lan cảm xúc”. Nói cách khác, sự lây lan cảm xúc là khởi đầu của sự đồng cảm cơ bản, khả năng bị ảnh hưởng và chia sẻ trạng thái cảm xúc của người khác. Sự đồng cảm có thể khuếch đại cảm xúc trong một nhóm, nâng cao mối quan hệ xã hội.

Chúng ta biết rằng sự lây lan cảm xúc là một hiệu ứng mạnh mẽ ở con người. Nghiên cứu cũng cho thấy nó xảy ra trong đời sống xã hội của chó, tinh tinh lùn, chuột và lợn. Nhưng liệu sự lây lan cảm xúc có thể xảy ra giữa các loài hay không lại là một câu hỏi khác.

Động vật có thể hiểu cảm xúc của nhau không?

Bởi vì các loài khác nhau có thể rất quen thuộc với nhau - hãy nghĩ về một chú chó và chủ nhân của nó - nên chúng ta đã học cách nhận thức và phân biệt cảm xúc để tạo điều kiện thuận lợi cho các tương tác giữa các loài. Một số nghiên cứu đã tìm cách xác định xem liệu động vật không phải người có thể diễn giải các dấu hiệu cảm xúc từ giọng nói hoặc khuôn mặt từ con người hay không. Công trình này đã cho các nhà nghiên cứu bằng chứng thực nghiệm để chứng minh điều mà tất cả những người nuôi động vật đều biết — chó, mèo, ngựa và thậm chí cả chuột có thể hiểu và phản ứng lại cảm xúc của chúng ta.

Nhưng không có nghiên cứu nào điều tra xem liệu động vật không phải con người có thể phân biệt giữa các cảm xúc trong cách phát âm của các loài khác cũng không phải là người hay không. Chúng ta biết rằng con chó của bạn có thể biết khi nào bạn tức giận. Nhưng liệu nó có thể hiểu được tiếng meo meo khó chịu của con mèo bên cạnh không?

Thông tin này rất quan trọng: Hiểu cách động vật diễn giải tiếng kêu của các loài thân thuộc gần là chìa khóa để hiểu nhận thức về cảm xúc giữa các loài. Nó cũng cung cấp cho chúng ta manh mối quan trọng về sự tiến hóa của nhận thức cảm xúc.

Để hiểu rõ hơn về điều này, các nhà nghiên cứu từ Đại học Copenhagen và ETH Zurich đã quan sát một số loài động vật: ngựa nhà, ngựa hoang (cụ thể là giống ngựa Przewalski), lợn nhà và lợn rừng. Họ đã kiểm tra xem những con vật này có thể phân biệt giữa cảm xúc tích cực và tiêu cực của các thành viên cùng loài, loài liên quan và con người hay không.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tất cả các loài ngoại trừ lợn rừng có thể phân biệt giữa biểu hiện cảm xúc tích cực và tiêu cực của các thành viên cùng loài, thành viên của loài khác có liên quan chặt chẽ và con người.

Nghiên cứu cung cấp nhiều bằng chứng về nhận thức giữa các loài về cảm xúc. Đồng thời, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các loài động vật khác nhau có thể nhận thức cảm xúc theo những cách khác nhau.

Đầu tiên, các nhà nghiên cứu ghi lại âm thanh của các cá thể khác nhau từ mỗi loài. Một nửa số động vật là giống cái và một nửa là giống đực, và âm thanh được ghi lại khi chúng ở trạng thái cảm xúc tiêu cực hoặc tích cực.

Các nhà nghiên cứu đặt động vật trong bối cảnh giả định để tạo ra cảm xúc tích cực và tiêu cực. Ví dụ, đôi khi các con vật được đoàn tụ hoặc tách ra với các thành viên khác trong nhóm. Trong các trường hợp khác, các nhà nghiên cứu cung cấp hoặc cắt bỏ thức ăn, nước uống và đồ chơi. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng các chỉ số được chấp nhận như biểu hiện cơ thể, cũng như các chỉ số sinh lý như nhịp tim, nhịp thở... để xác nhận xem con vật đang cảm thấy dễ chịu hay khó chịu. Khi các nhà nghiên cứu phân tích các bản ghi âm, họ phát hiện ra rằng cấu trúc âm thanh của cách phát âm (tiếng hí của ngựa và tiếng "ụt ụt" của lợn) khác nhau tùy theo tình huống.

Đối với con người, các nhà nghiên cứu đã sử dụng giọng nói người từ cơ sở dữ liệu đã được xác thực khi họ thể hiện niềm vui, sự thích thú, tức giận và sợ hãi. Trong những đoạn ghi âm này, người phát tiếng không sử dụng bất kỳ cụm từ hoặc từ có ý nghĩa nào. Điều này giúp loại trừ khả năng vật nuôi phản ứng với từ đó chứ không phải cảm xúc.

Các nhà nghiên cứu đã cho các loài động vật tiếp xúc với tất cả các bản ghi tích cực và tiêu cực từ các thành viên trong loài của chúng, các loài có quan hệ gần gũi và con người. Chẳng hạn, một con lợn nhà nghe thấy tiếng ồn từ những con lợn nhà khác, cũng như từ lợn rừng và con người. Các nhà nghiên cứu đã phát lại tiếng ồn trên loa, đảm bảo rằng độ trễ và thời gian giữa các bản ghi là tương đương giữa các loài.

Đo lường sự lan truyền cảm xúc giữa các loài động vật

Các nhà nghiên cứu đã đo lường một loạt các tín hiệu vật lý để xác định cách các loài động vật phản ứng với âm thanh. Họ ghi lại phản ứng của động vật và sau đó sử dụng thiết kế nghiên cứu mù - các nhà nghiên cứu không biết về phương pháp điều trị được sử dụng khi họ chấm điểm phản ứng của động vật. Những người quan sát tìm kiếm một loạt các phản ứng, bao gồm các phản ứng đối với nguồn phát tiếng (đến gần, nhìn hoặc tránh nguồn phát tiếng); chuyển động (đứng, đi, chạy hoặc chạy nước kiệu); chuyển động của đầu (đặc biệt là chuyển động của tai, chẳng hạn như tỷ lệ thời gian dành cho tai vuông góc, hướng về phía sau hoặc hướng về phía trước); cử động đuôi; và phát tiếng.

Giống như ngựa nhà và ngựa hoang phản ứng mạnh mẽ hơn với các lần phát lại âm thanh tiêu cực so với khi nghe âm thanh tích cực. Chúng dành nhiều thời gian hơn để đi nước kiệu và chú ý nhiều hơn đến nguồn phát thanh. Điều này xảy ra bất kể nguồn phát thanh có phát lại tiếng ồn của đồng loại, loài có liên quan hay con người hay không. Lợn nhà cũng phản ứng mạnh mẽ hơn với những cảm xúc tiêu cực của bất kỳ loài nào.

Điều thú vị là lợn rừng không phản ứng với tiếng ồn của những con lợn rừng khác, cũng như của con người. Tuy nhiên, khi những con lợn rừng nghe thấy âm thanh của những tiếng gọi lợn nhà tiêu cực hoặc tích cực, chúng sẽ di chuyển đầu thường xuyên hơn, tạo ra nhiều tiếng kêu hơn và dành một khoảng thời gian dài với những cái đuôi cao và dựng đứng.

Tất cả các loài phản ứng rõ rệt hơn trong mọi trường hợp với các loài có quan hệ họ hàng gần hoặc với các đồng loại, và ít rõ rệt hơn với giọng nói của con người.

Nhìn chung, ngựa nhà, ngựa Przewalski và lợn phân biệt các dấu hiệu âm thanh của cảm xúc tích cực và tiêu cực ở tất cả các loài, nhưng lợn rừng chỉ phản ứng với tiếng gọi của lợn nhà. Những kết quả này cho thấy, phản ứng cảm xúc của ngựa và lợn có thể xảy ra theo các cơ chế khác nhau, chẳng hạn như mức độ liên quan và sự thuần hóa.

Nền tảng của sự đồng cảm?

Trong một số tình huống, những con vật phản chiếu những cảm xúc mà chúng tiếp xúc, đặc biệt là những cảm xúc tiêu cực. Các nhà nghiên cứu đã không trực tiếp kiểm tra loại lây lan cảm xúc này, vốn từ lâu đã được coi là bước đầu tiên hướng tới sự đồng cảm. Tuy nhiên, nghiên cứu của họ có thể sẽ thúc đẩy các nhà sinh học hành vi khác đánh giá trí tuệ cảm xúc và khả năng đồng cảm của những loài này và các loài động vật khác.

Anh Tú (dịch)