Cách ghế phóng thoát hiểm cứu sống phi công chỉ trong 4 giây

Ghế phóng thoát hiểm được trang bị thêm oxi để cung cấp cho phi công qua mũ bay. Nó sẽ giúp phi công hồi tỉnh khi bị ngất bởi gia tốc phóng lớn và cung cấp thêm oxi khi phóng ở độ cao lớn.

Với máy bay bình thường, khi gặp tai nạn thì có thể nhảy dù khỏi máy bay. Nhưng với máy bay chiến đấu thì điều này hoàn toàn không thể thực hiện được vì 3 lí do chính sau đây. Thứ nhất là thời gian. Khi máy bay trúng đạn hoặc gặp sự cố, mạng sống của phi công chỉ có thể được tính bằng giây.

Thứ hai là tốc độ. Máy bay chiến đấu bay với tốc độ rất lớn. Không thể nhảy dù mà sống sót từ một chiếc máy bay đang bay với vận tốc lớn hơn tốc độ âm thanh. Thứ ba là độ cao. Không thể nhảy dù khi máy bay cách mặt đất chỉ vài chục mét hoặc thậm chí là vài mét.

Đối với đa số máy bay quân sự, ghế phóng là một hệ thống được thiết kế để cứu phi công hay thành viên phi hành đoàn khác trong tình huống khẩn cấp. Ở phần lớn các mẫu thiết kế, ghế được phóng ra khỏi máy bay nhờ một động cơ tên lửa, mang theo phi công. Khi đã ra khỏi máy bay, ghế thoát hiểm sẽ bung dù và hạ cánh an toàn xuống mặt đất.

Ghế phóng trên máy bay chiến đấu có thể đảm bảo thoát hiểm an toàn cho các thành viên phi hành đoàn trong một dải rộng tốc độ và độ cao của máy bay, ở nhiều trạng thái như khi cất cánh, chạy quán tính sau hạ cánh, thoát hiểm tại chỗ,… và được sử dụng kết hợp với các thiết bị bảo hộ khác, chẳng hạn như các bộ quần áo bay kháng áp.

Trong khi bay, các thành viên phi hành đoàn được giữ trên ghế bằng hệ thống treo cá nhân và có thể được cố định nhờ vào các cơ cấu khóa. Độ cao ghế ngồi có thể được điều chỉnh giúp tăng tính thoải mái cho phi công khi thực hiện nhiệm vụ cũng như quan sát, cử động trong buồng lái.

Ghế phóng có cấu tạo gồm ghế ngồi có gắn nắp bảo vệ cùng khối duy trì sự sống, cơ cấu phóng kết hợp, hộp cơ cấu, gối tựa đầu, hệ thống cứu hộ với mái vòm giấu trong gối tựa, hệ thống thực thi đảm bảo an toàn cho việc phóng.

Hệ thống khóa gồm cơ cấu khóa vai, khóa chân, khóa tay, nâng chân giúp cố định cơ thể người phi công để giảm thiểu thương tổn do va đập. Tổng trọng lượng ghế phóng là dưới 130 kg (bao gồm cả các hệ thống dù, bộ phận bảo đảm sự sống, hệ thống oxy khẩn cấp và pháo hiệu).

Nút kích hoạt ghế phóng được bố trí ở trên đầu, giữa hai chân, bên phải hay bên trái. Một khi nhấn nút hoặc kéo tay kéo, quá trình phóng viên phi công ra ngoài buồng lái sẽ diễn ra hoàn toàn tự động. Bộ phận tay cầm trên đầu cũng có thể kéo xuống một màn che, giúp định vị đầu và cổ, đồng thời để che mặt.

Khí oxy được cung cấp cho phi hành đoàn từ máy tạo oxy trên khoang trong suốt chuyến bay đến trước thời điểm ghế thoát hiểm được phóng, sau đó hệ thống dự trữ oxy đặt trên ghế phóng bắt đầu hoạt động.

Các bước hoạt động của ghế phóng theo thời gian, từ 0 giây ban đầu, phi công báo cáo với cấp trên về hành động của mình, sau đó kéo tay kéo. Quá trình tự động hóa bắt đầu. Hệ thống cố định được định hình: dây lưng sẽ thắt lại, chân được cố định và nâng lên, hai bộ phận hạn chế cử động của tay ở hai bên sẽ hạ xuống.

Đến 0,2 giây, cơ thể được cố định xong. Lệnh phóng đã sẵn sàng. Khi bay ở tốc độ cao, một bộ bảo vệ làm lệch hướng phóng sẽ được kích hoạt. Từ 0,35-0,4 giây, cơ chế bắn dịch chuyển ghế theo hướng bắn. Các thanh ổn định được đưa vào vị trí.

0,45 giây, ghế được phóng ra khỏi buồng lái, sau đó động cơ phản lực gắn trên ghế mới hoạt động. Trong trường hợp cần thiết (máy bay đang bị nghiêng hoặc cả hai phi công cùng phóng ghế, cần phải bay tách nhau ra) thì động cơ điều chỉnh sẽ khởi động để hiệu chỉnh lại hướng ghế.

0,8 giây, ở tốc độ thấp, gối chụp tựa đầu sẽ bung ra, ghế cũng được tách ra và bung dù. Còn ở tốc độ cao thì điều này chỉ xảy ra sau khi giảm tốc độ đến một giới hạn chấp nhận được.

Phi công sẽ đáp xuống trên một chiếc ghế đặc biệt có trang bị hệ thống cấp oxy và một hộp cấp cứu xách tay (NAZ) (khoảng 10 kg). Sau 4 giây kể từ khi ghế tách ra, NAZ sẽ tự động rời khỏi hốc chứa và treo vào sợi dây bên dưới phi công.

Lê Quang (tổng hợp)