Cải cách tư duy quản lý - điều kiện tiên quyết để ổn định thị trường vàng

Định hướng chiến lược cho phát triển thị trường

Tháng 5/2025, có những thời điểm giá vàng miếng SJC trong nước cao hơn giá thế giới quy đổi từ 15 - 17 triệu đồng/lượng, phản ánh rõ sự méo mó của thị trường. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ cơ chế độc quyền nhập khẩu và sản xuất vàng miếng theo Nghị định số 24/2012/NĐ-CP, trong đó Ngân hàng Nhà nước đồng thời giữ vai trò quản lý và độc quyền phân phối thông qua SJC. Mô hình này tạo nên tình trạng "vừa quản lý, vừa kinh doanh", khiến thị trường mất tính cạnh tranh, cung – cầu không được điều tiết linh hoạt, dễ dẫn đến đầu cơ và thao túng giá.

Việc duy trì cơ chế quản lý hành chính, thiếu tính thị trường đang gây tổn thất cho người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế. Đã đến lúc cần một khung pháp lý minh bạch, kiểm soát có kỷ cương nhưng không bóp méo thị trường.

Tại cuộc làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới diễn ra mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu: chuyển mạnh từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị”; nhất định phải quán triệt, xóa bỏ tư duy “không quản được thì cấm”; xóa bỏ thế độc quyền Nhà nước về thương hiệu vàng miếng một cách có kiểm soát…

Ảnh: Quang Khánh

Việc thay đổi tư duy từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị” là một định hướng mang tính chiến lược, tạo nền tảng cho thị trường vàng minh bạch, hiệu quả và bền vững. Nhà nước không làm thay thị trường, nhưng cần đóng vai trò kiến tạo luật chơi, tăng cường giám sát có kiểm soát, phù hợp với xu thế phát triển kinh tế thị trường hiện đại. Trong bối cảnh tỷ giá, lạm phát và dòng vốn chịu áp lực, cải cách tư duy quản lý là điều kiện tiên quyết để ổn định thị trường vàng, củng cố niềm tin vào đồng Việt Nam và bảo đảm an toàn tài chính quốc gia.

Cũng trên tinh thần cuộc làm việc của Tổng Bí thư với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, 3 trụ cột chiến lược đã được xác lập nhằm kiến tạo một thị trường vàng minh bạch, hiệu quả và có kiểm soát.

Một là, nghiên cứu thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia, hoặc cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa, hoặc lập Sàn giao dịch vàng trong Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam. Việc chưa có sàn giao dịch tập trung khiến thị trường vàng trong nước bị thao túng, lệch pha với giá quốc tế. Sở giao dịch vàng quốc gia, đặt tại Trung tâm tài chính quốc tế, sẽ giúp minh bạch hóa giao dịch, kết nối giá vàng nội địa với quốc tế, giảm đầu cơ, ổn định tỷ giá. Mô hình này tương đồng với Singapore, UAE và Thụy Sĩ – nơi vàng được giao dịch minh bạch trên sàn tập trung.

Hai là, áp dụng thuế giao dịch để phân biệt đầu tư tích sản và đầu cơ. Đề xuất áp dụng thuế lũy tiến theo thời gian nắm giữ; miễn/giảm thuế cho người dân tích trữ vàng dài hạn. Đánh thuế cao với giao dịch lướt sóng đầu cơ gây bất ổn. Chính sách này đã chứng minh hiệu quả tại Singapore và được kỳ vọng sẽ chuyển dòng vốn từ đầu cơ sang đầu tư dài hạn, giúp ổn định thị trường và hạn chế “vàng hóa” nền kinh tế.

Ba là, xóa thuế xuất khẩu vàng trang sức. Hiện nay, vàng trang sức trên 95% hàm lượng bị đánh thuế xuất khẩu 2%, làm giảm sức cạnh tranh. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 1,2 tỷ USD, giảm 11% so với năm 2023 (Cục Hải quan). Nếu bỏ thuế này, năng lực xuất khẩu của các doanh nghiệp như DOJI, PNJ, SJC có thể vượt 3 tỷ USD/năm, tạo thêm việc làm, thu hút ngoại tệ và nâng vị thế thương hiệu vàng Việt trên thị trường quốc tế. Ba trụ cột này tạo nên một hệ sinh thái vàng hiện đại, vừa bảo đảm minh bạch, vừa hỗ trợ doanh nghiệp và ổn định kinh tế vĩ mô.

Giải pháp xây dựng thị trường vàng hiện đại

Để chuyển đổi mô hình quản lý, cần khẩn trương triển khai các nhóm giải pháp chính sách then chốt, vừa bảo đảm nguyên tắc thị trường vừa kiểm soát rủi ro vĩ mô.

Cụ thể, sửa đổi Nghị định số 24/2012/NĐ-CP theo hướng thị trường hóa có kiểm soát, đó là tách bạch chức năng quản lý và kinh doanh của Ngân hàng Nhà nước; tăng quyền chủ động cho các doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia thị trường; áp dụng cơ chế điều tiết mềm dẻo, tránh can thiệp hành chính cứng nhắc.

Xóa độc quyền vàng miếng, mở rộng sản xuất trong nước. Hiện tại, chỉ có Công ty SJC được phép sản xuất vàng miếng, dẫn tới mất cạnh tranh và đội chi phí chế tác. Cần mở rộng sản xuất cho các doanh nghiệp đạt chuẩn kỹ thuật, tài chính, dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước, nhằm đa dạng hóa nguồn cung và giảm áp lực giá.

Cho phép nhập khẩu vàng có kiểm soát thông qua hạn ngạch minh bạch. Không cho phép nhập khẩu vàng thuần túy theo hình thức đấu thầu, mà cần cấp hạn ngạch có kiểm soát, dựa trên năng lực thực tế, hiệu quả kinh doanh, tuân thủ pháp luật và kết quả kiểm toán minh bạch. Cách tiếp cận này không chỉ bảo đảm công bằng, hiệu quả, minh bạch, mà còn tăng tính cạnh tranh lành mạnh, hạn chế độc quyền nhóm và đầu cơ thị trường vàng.

Khuyến khích chế tác - xuất khẩu vàng trang sức, xóa bỏ thuế suất 2%. Theo Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu vàng trang sức của Việt Nam chỉ đạt dưới 1 tấn, thấp hơn nhiều so với Thái Lan, Singapore. Bãi bỏ thuế xuất khẩu vàng trang sức 2% (áp dụng với sản phẩm từ 95% hàm lượng vàng trở lên); áp dụng cơ chế hoàn thuế minh bạch để tăng sức cạnh tranh và tạo việc làm.

Phát triển các quỹ đầu tư vàng và công cụ thay thế vàng vật chất. Tỷ lệ người dân tích trữ vàng vật chất còn cao, dẫn đến lãng phí nguồn lực và rủi ro cất giữ. Xây dựng các quỹ đầu tư vàng, phát hành chứng chỉ vàng có thể giao dịch; học tập mô hình quỹ ETF vàng quốc tế như SPDR Gold Shares để gia tăng thanh khoản, chống đầu cơ và bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Đồng thời, tăng cường chống buôn lậu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ chuỗi khối (blockchain) để giám sát chuỗi cung ứng; cải cách thủ tục kiểm tra, giảm phiền hà cho doanh nghiệp. Phát huy vai trò Hiệp hội Kinh doanh vàng thông qua trao quyền nhiều hơn cho hiệp hội; ban hành tiêu chuẩn chất lượng vàng miếng và vàng trang sức; hướng dẫn truy xuất nguồn gốc; tham gia phản biện chính sách và điều phối thị trường theo mô hình “đồng quản lý” công - tư.

Duy trì ổn định vĩ mô - nền tảng cho thị trường vàng minh bạch. Theo Cục Thống kê, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) năm 2024 đạt 3,3%, thấp hơn mục tiêu 4,5%, và tỷ giá VNĐ/USD ổn định quanh mức 24.900 đồng/USD. Đây là điều kiện thuận lợi để kiểm soát thị trường vàng mà không gây xáo trộn tỷ giá hay dòng vốn.

Một yếu tố quan trọng nữa là xây dựng hệ thống dữ liệu vàng quốc gia, minh bạch hóa quản lý và thu thuế. Thiết lập hệ thống dữ liệu số về toàn bộ giao dịch vàng trên thị trường; tích hợp thuế điện tử, áp dụng công nghệ số để giám sát giao dịch và thu thuế tự động.

Thị trường vàng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lớn. Việc hiện thực hóa chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm đòi hỏi công khai, minh bạch, hợp tác liên ngành và đồng thuận xã hội. Nếu làm được, vàng sẽ thực sự trở thành nguồn lực tăng trưởng kinh tế bền vững.

PGS.TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế