Cái chết của YouTuber ảo ở Trung Quốc

Kizuna AI là một YouTuber ảo đến từ Nhật Bản. Ảnh: Bilibili.

5h30 sáng, Monica mơ màng tắt chuông báo thức rồi lảo đảo vào phòng tắm rửa mặt. Trong đầu cô, kịch bản của buổi livestream đã bắt đầu chạy. Đến 6h, cô ngồi trước màn hình, bật camera và cất giọng chào bằng tiếng Nhật trôi chảy: “Chào mừng đến với buổi sáng của Meownica!”.

Trên màn hình, người xem thấy một không gian tràn ngập sắc hồng của Meownica, nhân vật ảo có đôi tai mèo. “Mọi người ngủ có ngon không?”, Meownica vừa chào khán giả vừa ngáp nhẹ. “Mình vẫn còn buồn ngủ lắm.”

Đến khoảng 7h30, cô chuyển sang một bài hát sôi động để phù hợp với những món quà ảo mà khán giả gửi tặng. Đến 8h, số người xem giảm dần khi họ rời đi để đi học hoặc đi làm. Monica lần lượt chào tạm biệt từng người, nhắc họ giữ an toàn và quay lại xem buổi tối.

Chật vật kiếm tiền

Sau khi tắt livestream buổi sáng, công việc của cô mới thực sự bắt đầu. Monica kiểm tra các nhiệm vụ trong tuần từ nền tảng Bilibili - mạng xã hội kết hợp giữa YouTube và Twitch, nơi tập trung cộng đồng hâm mộ anime, truyện tranh và game (ACG) của Trung Quốc.

Cô phải livestream ít nhất 20 giờ, kiếm được 13.000 dianchi (đơn vị tiền ảo của nền tảng), thu hút 2.000 bình luận trực tiếp và có ít nhất 5 thành viên trả phí mới. Nếu không đạt chỉ tiêu, cô sẽ mất cơ hội nhận thưởng.

Monica chỉ là một trong hàng nghìn VTuber (streamer ảo) hoạt động trên Bilibili mỗi ngày. Dù mới vào nghề chưa đầy một năm, cô vẫn được xem là “truyền thống” khi từng hâm mộ các VTuber đời đầu như Kizuna AI.

Sau khi tốt nghiệp đại học năm 2024, Monica thử livestream như một công việc phụ. Nhưng khi gặp khó khăn trong việc tìm việc làm toàn thời gian, cô rời Thượng Hải, trở về quê để tiết kiệm chi phí.

Avatar của các VTuber thường được thiết kế để trông giống các nhân vật trong các bộ phim hoạt hình Nhật Bản. Ảnh: Virtual Humans.

Hiện tại, mỗi ngày cô livestream 2 lần, sáng và tối, tổng cộng khoảng 8 tiếng. Thời gian còn lại, cô biên tập video, đăng tải nội dung và tìm kiếm nghệ sĩ thiết kế quà tặng cho người hâm mộ.

Tất cả nỗ lực đó mang lại cho cô thu nhập 4.000 - 6.000 nhân dân tệ (tức 550 - 830 USD) mỗi tháng, đủ để trang trải cuộc sống ở một thành phố nhỏ.

Việc sử dụng hình ảnh anime thay vì gương mặt thật là lựa chọn tự nhiên đối với Monica. Từ nhỏ, cô đã xem anime và manga trên Bilibili, đắm mình trong văn hóa ACG.

Khi áp lực học tập ngày càng lớn, cô tìm thấy niềm an ủi qua các buổi livestream của thần tượng ảo Kizuna AI. Đối với Monica, hóa thân thành nhân vật là cách để cô thực hiện giấc mơ tuổi thơ.

Cô cũng muốn tránh xa thế giới livestream cạnh tranh khốc liệt, nơi nhiều nữ streamer buộc phải khai thác yếu tố gợi cảm để thu hút khán giả.

“Tôi có thể làm được nếu chỉ tính đến ngoại hình, nhưng với một người hướng nội như tôi, điều đó thật khó. Hơn nữa, trong ngành này, nhiều nữ streamer phải dùng nội dung gợi cảm để nổi tiếng, nhưng tôi không thể đánh đổi lòng tự trọng chỉ để có thêm người xem nam”, Monica chia sẻ.

Thách thức của nền tảng

Bilibili bắt đầu bước vào lĩnh vực VTuber từ năm 2018, quảng bá cả VTuber Nhật Bản lẫn nội địa, bao gồm cả Kizuna AI. Khi đó, số lượng streamer còn ít, giúp họ dễ dàng tạo dấu ấn riêng. Mỗi VTuber có thể xây dựng nhân vật độc đáo, từ hoàng tử anime đến cô hầu gái sói đến từ vũ trụ, phù hợp với nhiều cộng đồng ACG khác nhau.

Từ năm 2020, số lượng VTuber và người xem trên Bilibili tăng vọt. Đến năm 2021, ngành công nghiệp VTuber tại Trung Quốc đã đạt giá trị 300 triệu nhân dân tệ (hơn 41.300 USD).

Để bắt kịp xu hướng này, vào tháng 2/2022, Bilibili ban hành chính sách hỗ trợ VTuber - lần đầu tiên thuật ngữ “Vup” (viết tắt của virtual uploader - người đăng tải nội dung ảo) ra đời.

Chính sách này tập trung vào hai mục tiêu: thu hút, hỗ trợ các Vup mới bằng cách quảng bá, thưởng tiền mặt và thúc đẩy người xem chi tiêu nhiều hơn.

Không gian làm việc của người làm VTuber trên Bilibili. Ảnh: Bilibili.

Mục tiêu của kế hoạch này là thúc đẩy xu hướng livestream và giúp Vup trở nên phổ biến trên Bilibili, giống như cách livestream phát triển trên Douyin. Tuy nhiên, kết quả thực tế lại có nhiều mặt trái.

Ngành công nghiệp này tiếp tục bùng nổ, số lượng Vup đã tăng gấp đôi từ đầu năm 2022 đến tháng 7/2024. Nhưng sự mất cân bằng giữa số lượng Vup và khán giả ngày càng rõ rệt.

Cuộc khảo sát cho thấy 70% người xem chỉ ủng hộ từ 2-5 Vup, trong khi nhóm khán giả chính của Bilibili là học sinh, sinh viên 15-30 tuổi, đối tượng có sức mua thấp hơn so với kỳ vọng của nền tảng. Nếu không có thay đổi lớn về độ tuổi hoặc khả năng chi tiêu của người xem, tất cả Vup đều phải đối mặt với việc thu nhập bị giảm sút.

Một thay đổi lớn khác là sự suy giảm vị thế của VTuber. Ngoài việc thu hút Vup mới, chính sách năm 2022 của Bilibili đã chuyển nguồn lực từ các nhà sáng tạo nội dung truyền thống sang VTuber, khiến nhiều streamer thông thường buộc phải chuyển sang mô hình này.

Tuy nhiên, phần lớn những người mới không xuất thân từ cộng đồng ACG và chỉ đến với VTubing vì không thể lộ mặt hoặc không phù hợp với các nền tảng khác. Kết quả là họ không thực sự hiểu văn hóa VTuber.

Số lượng người xem các Vup ngày càng giảm trên nền tảng Bilibili. Ảnh: Mixreal.

Do Bilibili quản lý lỏng lẻo, cộng đồng VTuber nhanh chóng bị lấn át bởi những chiêu trò kinh doanh thường thấy trên Douyin: lừa đảo trực tuyến, câu kéo lòng thương, nội dung gợi cảm, thao túng cảm xúc… Nhiều Vup còn chuyển sang WeChat để kiếm thêm thành viên trả phí, cung cấp giọng nói cá nhân hoặc thậm chí nội dung khiêu dâm.

Thái độ của người xem cũng thay đổi. Từ năm 2019 đến 2024, Bilibili ghi nhận 23.000 Vup, nhưng hiện chỉ còn 8.000 người hoạt động. Sự chênh lệch này phản ánh lòng tin của khán giả đang giảm sút.

Họ đã chứng kiến nhiều Vup biến mất chỉ sau vài tháng vì không chịu nổi áp lực cạnh tranh, có người bỏ nghề sau khi kiếm được tiền, hoặc dính vào scandal đời tư gây ảnh hưởng xấu đến ngành.

Giữa làn sóng "tiền xấu đuổi tiền tốt", Monica và những người đam mê ACG thực sự muốn trở thành VTuber đang đứng trước 2 lựa chọn: hoặc chấp nhận xu hướng, hoặc rời đi trong tiếc nuối.

Minh Vũ