Cái ghen đàn ông...!!!

Cổ tích "Đồng tiền Vạn Lịch" của người Việt kể một lái buôn tên Vạn Lịch rất giàu nhưng có tính ghen. Lần ấy thuyền buôn đỗ ở một bến vắng, trời rét, có người đánh giậm đến xin miếng trầu. Thương tình Mai Thị, vợ Vạn Lịch tìm cho miếng trầu ngon nhất. Nghi ngờ vợ "tư tình" với "trai lạ", Vạn Lịch nổi giận, cho một thỏi vàng, một thỏi bạc rồi đuổi vợ đi.

Thấy vợ thương người, giúp người, lẽ ra phải khen, ông ta lại mắng chửi. Thế là vô nhân. Vợ chồng lẽ ra phải "tương kính như tân" (kính trọng nhau như khách), đây lại đuổi vợ đi. Thế là trái đạo vợ chồng. Từ đó Vạn Lịch cứ luôn gặp chuyện không may, thua lỗ,... Đấy là ánh hồi quang của cổ tích thần thoại hắt về rồi đọng lại: ở ác gặp ác! Nhưng ý nghĩa phổ quát thì rộng dài hơn nhiều: cái quý nhất là hạnh phúc gia đình. Tự mình phá vỡ hạnh phúc, tất sẽ gặp bất hạnh! Có người vợ quý mà không biết giữ, không biết trân trọng lại ứng xử tàn nhẫn như thế thì gặp hạn là đương nhiên. Câu chuyện là lời răn đừng như Vạn Lịch, hãy biết quý trọng vợ mình tức quý trọng cuộc sống và hạnh phúc của chính mình!

Hình ảnh minh họa truyện “Người con gái Nam Xương”.

Sau khi bị chồng đuổi, Mai Thị gặp lại người đánh giậm, gá nghĩa vợ chồng. Gặp may họ ăn nên làm ra, được vua ban cho chức tuần ty trên sông. Vạn Lịch kinh ngạc gặp lại vợ cũ. Mai Thị mát mẻ: "Biết rằng anh vẫn đi buôn/ Em về kiếm chốn nha môn ngồi tuần/ Dù anh buôn bán xa gần/ Làm sao tránh khỏi cửa tuần em đây". Vô cùng xấu hổ, ông ta làm giấy kê khai tất cả của cải đem biếu Mai Thị để chuộc lỗi xưa, rồi đâm cổ tự tử. Mai Thị hối hận. Nàng đem tất cả tài sản của Vạn Lịch tâu vua xin đúc một thứ tiền gọi là "đồng tiền Vạn Lịch" rồi đem phân phát cho những người nghèo khổ. Từ đó ca dao có câu hát: "Đồng tiền Vạn Lịch thích bốn chữ vàng/ Anh tiếc công anh dan díu với nàng bấy lâu"...

Ông ta thật đáng trách vì quá coi rẻ mạng sống chính mình (một mạng người để "chuộc lỗi" ghen "thường tình"), cũng thật đáng thương vì mất hết, mất của, mất người. Một ý nghĩa bật ra: cái nền tảng, cái gốc nhân cách con người chính là sự học để có vốn hiểu biết, là lòng nhân ái, khoan dung, biết ứng xử đúng mực. Chưa được như vậy, một "tý" là ghen, lại không đủ bản lĩnh vượt qua cú "sốc" khủng hoảng tinh thần nên Vạn Lịch đã tự chết!

Trong văn học viết thời trung đại về chủ đề này phải kể đến "Người con gái Nam Xương" nổi tiếng của Nguyễn Dữ. Cái anh chàng Trương Sinh nông nổi tin vào lời đứa con ba tuổi (Đản) là chỉ có đêm đến thì cha nó mới về, mẹ đi thì cha đi, mẹ ngồi thì cha ngồi, nên không bao giờ bế nó. Vì trước đó Trương Sinh phải đi lính trong khi đó, vợ ở nhà có con. Cái ghen bóng ghen gió cứ ấm ức, ngày một lớn dần để rồi Trương Sinh mắng nhiếc người vợ ngoan (Vũ Nương) những điều tệ hại nhất về phẩm tiết. Quá uất ức, nàng tự tử...

Một tối nọ, cô đơn, trống vắng, tê tái buồn trong ngôi nhà có người vừa chết, Trương Sinh đi đi lại lại, bơ vơ, hoang hoải, thì thằng Đản chợt hét toáng lên: "Ba tôi đến kìa!". Nó chỉ vào cái bóng Trương Sinh trên tường... Chàng ta gục xuống trong nỗi đau đớn khôn cùng trước sự thật. Thì ra những ngày chàng xa nhà, vợ lấy bóng của mình nói với con rằng đó là ba nó. Dân gian vẫn nói, vợ chồng "như hình với bóng"... Trời ơi! Cái ghen đã biến một "nam nhi" thành kẻ vô tình giết người và bắt đứa trẻ ba tuổi phải mồ côi. Nó có tội gì đâu!

Hai hình tượng Trương Sinh (văn học bác học) và Vạn Lịch (văn học dân gian) như hai cánh cửa văn hóa mở ra để người đọc nhìn sâu vào thế giới ghen đen tối của đàn ông. Mang danh "phái mạnh" thì phải phóng khoáng, độ lượng. Lại còn có tính ghen thì dễ thành nhỏ nhen, yếu đuối!

Ngày 1/11/1604, vở kịch "Othello" của nhà viết kịch William Shakespeare được công diễn lần đầu tại cung điện Watholl - London. Othello - vị tướng da đen tài năng của nước Cộng hòa Vơnidơ, làm quen rồi bí mật kết hôn với Desdemona, con gái của Nguyên lão nghị viện Brabantio. Iago - viên Hiệu úy của Othello, vì không được đề cử lên chức Phó tướng, tức tối tìm mọi cách phá hoại mối tình này: xúi giục Brabantio tìm cách bắt Othello ra xử trước Hội đồng Nghị viện về tội quyến rũ Desdemona. Tạo chứng cứ giả (chiếc khăn) để Othello nghi ngờ Desdemona có tình nhân (là Cassio). Với bản tính hay ghen, Othello mắc mưu kẻ xấu. Chàng ra lệnh giết Cassio còn tự tay mình bóp cổ Desdemona đến chết… Sự thật được sáng tỏ. Bừng tỉnh, bàng hoàng, đau đớn đến điên cuồng, Othello đâm Iago bị thương, rồi đâm cổ mình tự tử.

Là một kiệt tác, như viên ngọc quý, vở kịch tỏa sáng muôn vàn ý nghĩa khác nhau, muôn vàn cách cảm nhận khác nhau nhưng chung quy lại vẫn có cái lõi là tình yêu và sự ghen tuông. Nhưng là "cái ghen đàn ông"!

Ngoài để lại những chuẩn mực kinh điển của kịch cổ điển về hành động thống nhất, kịch tính cao, kiến tạo mâu thuẫn, giải quyết xung đột…, vở kịch còn là những cách tân ở sự kết hợp giữa cái thơ mộng với cái khủng khiếp, cái tầm thường với cái cao thượng… Cho đến nay tác phẩm vẫn còn là một đối tượng nghiên cứu mang tầm thế giới. Có nhà "Shakespeare học" quả quyết, chỉ khi đàn ông không còn tính ghen thì nhân loại mới thôi đọc vở kịch. Nhưng vì còn đàn ông là còn tính ghen, nên vở kịch sống mãi!

Hình ảnh minh họa vở kịch “Othello”.

Có ai là đàn ông mà không ghen? "Lolita" - tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Vladimir Nabokov (1899-1977) nhà văn Mỹ gốc Nga, phải chăng cũng vì nói về "cái ghen đàn ông" mà gây nhiều tranh cãi. Đến mức tác phẩm không được xuất bản ngay tại nước Mỹ. Nhưng đến nay, sách được xuất bản ở gần 40 quốc gia, xếp vào nhóm 100 tác phẩm xuất sắc nhất mọi thời đại...

Humbert - giáo sư văn chương ở Paris, đẹp trai, phong độ, chưa đến "ngoại tứ tuần". Sống cùng vợ nhưng không yêu vợ mà lại cứ tơ tưởng đến những cô gái "dậy thì" 12, 13 tuổi. Vì ngày xưa ông ta có một mối tình "thiên đường" với người yêu là Annabel nhưng nàng đã chết vì bệnh sởi khi mới 12, 13 tuổi. Ấn tượng tuổi thơ hằn sâu vào tâm lý Humbert trở thành khát vọng khôn nguôi.

Vợ bỏ theo một người đàn ông khác, Humbert chấp nhận lấy bà chủ nhà trọ Charlotte Haze, không phải vì yêu mà là để được gần gũi với Dolores - con gái ruột 12 tuổi của Charlotte. Ông gọi Dolores Haze là Lolita và hàng ngày ghi vào nhật ký những cung bậc cảm xúc với "người yêu". Một ngày vợ ông phát hiện ra bí mật khủng khiếp. Ngạc nhiên, sững sờ, hoang mang đến phát điên, bà lao ra đường và bị xe cán chết… Xong việc ma chay, Humbert đến chỗ Lolita (đang sinh hoạt trại hè) rồi đưa cô đi hết nơi này đến nơi khác… Những nơi họ dừng nghỉ, theo ông, là "thiên đường".

Nhưng Lolita phải vào viện rồi biến mất một cách bí ẩn. Mải miết kiếm tìm, một hôm Humbert nhận được thư của Lolita báo cô đã kết hôn và đang mang thai. Humbert vội vã lao đến. Dù Lolita xấu và già đi nhưng Humbert vẫn một mực yêu. Rủ Lolita cùng chạy trốn nhưng bị từ chối, Humbert để lại ít tiền cho Lolita rồi tìm tới nhà Quilty - người đã dụ dỗ người tình của mình và gây án. Humbert bị bắt vào tù với tội giết người do ghen. Sau đó cả Humbert và Lolita đều chết!

Công việc "giải mã" tiểu thuyết vẫn đang tiếp tục, vẫn đang tranh luận, nhất là về ý nghĩa giáo dục. Humbert là người tốt hay xấu? Mối tình ấy có là "tấm gương xấu" cho thanh thiếu niên hôm nay?… Ở mỗi vùng văn hóa, chịu sự khúc xạ của quan niệm, tập quán, phong tục… mà tiểu thuyết lại cho các cách tiếp nhận khác nhau. Nhưng hầu như ở đâu cũng có chung nhận xét đó là tiểu thuyết hay, phân tích tâm lý sắc sảo và chung một "hằng số": cái ghen đàn ông luôn mang đến tai họa, mà trước hết là cho chính người "đàn ông ghen" ấy!

Có nhiều định nghĩa về "ghen", nhưng đều thống nhất một nét nghĩa, coi "ghen" là tâm lý mang tính bản năng với ý thức cao độ về sự sở hữu. Càng yêu thì ý thức sở hữu càng cao, do vậy ghen trong tình yêu mạnh mẽ hơn. Chiểu theo ý này thì đàn bà "ghen" nhiều hơn đàn ông. Cũng là quy luật: phải dựa nhiều hơn vào đàn ông, nên nếu để "mất", đàn bà sẽ thiệt thòi hơn. Nhưng đàn ông ghen cũng chẳng kém, bằng chứng là cả 4 câu chuyện trên đều chung hậu quả chết người. Cùng lý do chung: sự ích kỷ dẫn đến mù quáng!

Là cái quý giá nhất, như hoa vậy, tình yêu phải được quang hợp dưới ánh sáng đạo đức và luật pháp thì mới đẹp và tỏa hương!

Nguyễn Thanh Tú