Cái khó của COVAX giữa một thế giới bất bình đẳng vaccine sâu sắc

COVAX, sáng kiến toàn cầu nhằm chia sẻ vaccine ngừa Covid-19 một cách công bằng, đã cắt giảm mức cam kết của cơ chế này đối với người nghèo trên thế giới. Giờ đây, để đáp ứng ngay cả lời hứa hạn chế đó, COVAX sẽ phải cung cấp hơn một triệu liều mỗi giờ cho đến cuối năm ở những nơi khó khăn nhất thế giới.

Mục tiêu đó dường như khó có thể đạt được. GAVI, liên minh vaccine giúp vận hành COVAX, đã cảnh báo trong các tài liệu nội bộ rằng một số lượng đáng kể liều vaccine có thể chỉ xuất hiện vào cuối năm 2022 hoặc thậm chí năm 2023.

Ngay cả khi sáng kiến này đảm bảo được số liều vaccine và vượt qua các rào cản về hậu cần, các quốc gia đang phát triển vẫn sẽ phải đối mặt với sự thiếu hụt nguồn cung, theo AP.

Những khó khăn của COVAX

Cam kết mới của COVAX là dành tặng 1,4 tỷ liều, nhưng theo các tài liệu, các nước thu nhập trung bình và thấp cần 4,65 tỷ liều để tiêm chủng cho 70% dân số của họ.

Và nhu cầu đó dự kiến chỉ tăng lên, khi nhiều quốc gia theo đuổi mũi tăng cường và vaccine đã được tinh chỉnh để có thể đối phó với biến chủng mới.

Tại thời điểm này, hơn một nửa dân số thế giới đã được tiêm ít nhất một mũi, nhưng chỉ 6% dân số ở các nước nghèo nhất được tiêm. Trong khi đó, các nước giàu hơn đang đẩy mạnh việc mua liều thứ ba và thứ tư cho công dân của họ.

Nhân viên Liên Hợp Quốc kiểm tra lô vaccine được tài trợ thông qua COVAX ở sân bay Hamid Karzai, Afghanistan. Ảnh: AP.

Cơ chế COVAX được thành lập ngay sau khi Covid-19 trở thành đại dịch, nhằm đảm bảo rằng các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình sẽ nhanh chóng nhận được liều vaccine.

COVAX giúp nhóm nước này không cần phải cố gắng tham gia vào thị trường cạnh tranh với các quốc gia có thể trả giá cao hơn hoặc phụ thuộc vào nguồn quyên góp không đáng tin cậy.

Phân phối vaccine đến mọi nơi trên thế giới là đặc biệt quan trọng. Các chuyên gia cho rằng cho đến khi sự bảo vệ của vaccine được phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới, mọi người vẫn có nguy cơ mắc bệnh.

Nhưng COVAX lại thiếu tiền mặt trong những tháng quan trọng mà Mỹ, các quốc gia châu Âu và các nước giàu có khác đã ký hợp đồng mua vaccine.

Các nước nghèo càng ngày càng bị bỏ lại phía sau, và COVAX đã bị giáng một đòn mới vào tháng 3 khi Viện Huyết thanh của Ấn Độ, được cho là nhà cung cấp chính của họ, cắt giảm lượng xuất khẩu để thúc đẩy nguồn cung vaccine trong nước. Những hoạt động xuất khẩu đó chỉ mới tiếp tục trở lại gần đây.

Vào tháng 9, COVAX đã từ bỏ mục tiêu ban đầu là cung cấp 2 tỷ liều vào cuối năm nay và giảm xuống còn 1,4 tỷ liều.

GAVI và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhấn mạnh từng cam kết quyên góp bằng những tiêu đề đậm nét trong các bản tin, trong khi lặng lẽ che giấu số lượng vaccine được phân phối trên thực tế nhỏ hơn nhiều.

“Chúng tôi đã lên tiếng chỉ trích các quốc gia có thu nhập cao tích lũy vaccine, và các nhà sản xuất đã không ưu tiên cho COVAX. Điều này thể hiện sự thất bại của chủ nghĩa đa phương, không phải của COVAX”, Aurelia Nguyen, Giám đốc điều hành COVAX, nói.

Song GAVI và WHO đều tránh chỉ trích đích danh các quốc gia tài trợ lớn nhất của họ, ngay cả khi những nước này bắt đầu tiêm vaccine cho trẻ em hoặc cung cấp liều tăng cường cho người lớn khỏe mạnh.

Bất chấp những thất bại, trong các cuộc họp riêng với các đối tác, GAVI luôn khẳng định rằng nguồn cung vaccine tăng vào cuối năm nay sẽ cứu vãn mục tiêu của họ.

Niềm hy vọng là các quốc gia giàu có sẽ kết thúc các chiến dịch tiêm chủng của họ vào cuối năm 2021 và gửi nhiều liều vaccine hơn đến phần còn lại của thế giới.

Theo đuổi mũi tiêm tăng cường

Điều đó đã không xảy ra. Việc thúc đẩy các mũi tiêm tăng cường ở nhiều quốc gia giàu có là trở ngại đầu tiên.

Không chỉ vậy, những ưu tiên dành cho một số vaccine nhất định - với sự an toàn và hiệu quả tốt hơn hoặc yêu cầu vận chuyển dễ dàng hơn - đã làm suy yếu hy vọng của COVAX trong việc sử dụng nhiều loại vaccine được WHO cho phép, bao gồm cả những loại được sản xuất tại Trung Quốc, Nga và Ấn Độ.

Sự ưu tiên đối với một số loại vaccine nhất định làm gia tăng thêm khoảng cách vaccine trên thế giới. Ảnh: AFP.

Khi COVAX chuyển từ cơ chế khẩn cấp sang nỗ lực lâu dài hơn, một số quan chức y tế cộng đồng muốn từ bỏ mô hình này.

“Chưa có bất kỳ sự thừa nhận nào về việc họ đã tính toán sai mọi thứ đến mức nào”, Kate Elder, cố vấn cấp cao về chính sách vaccine của Tổ chức Bác sĩ Không biên giới, cho biết.

Bà giải thích rằng một tỷ lệ đáng kể của số liều vaccine trong COVAX hiện nay dựa trên sự quyên góp. Đó là bởi vì các quốc gia giàu có, bao gồm Anh, Canada, Đức và những nước khác, đã ký các thỏa thuận sớm với các hãng dược phẩm.

Các hãng dược phẩm này đã dự trữ phần lớn nguồn cung cấp vaccine Covid-19 và cắt giảm vaccine cho COVAX. Trong khi đó, các khoản quyên góp đã hứa của họ chỉ đang nhỏ giọt.

Sajid Javid, Bộ trưởng Y tế Anh, đã được hỏi về sự khác biệt giữa các quốc gia giàu và nghèo về vấn đề vaccine và mũi tiêm nhắc lại. Ông cho biết hôm 29/11 rằng ông và những người đồng cấp của mình trong nhóm G-7 hiểu nhu cầu chia sẻ vaccine với các quốc gia nghèo cũng như tầm quan trọng của việc này.

Bốn ngày sau, Anh thông báo họ đã ký hợp đồng vào năm 2023 nhằm cung cấp cho người dân liều tiêm thứ tư.

“Tôi không biết liệu có cách nào để khiến chính phủ các nước không tích lũy vaccine hay không. Vì vậy, có lẽ, chúng ta cần một cách để buộc họ quyên góp một tỷ lệ nhất định”, ông Elder cho biết.

Nhưng tiến sĩ Madhukar Pai, thuộc Trường Dân số và Y tế Cộng đồng của Đại học McGill, cho biết trách nhiệm chủ yếu thuộc về việc chính phủ của các quốc gia giàu có đang phớt lờ những nguyên tắc cơ bản về sức khỏe cộng đồng.

“Có vẻ như họ đã quyết định chiến lược chính của mình để đối phó với đại dịch là hoàn toàn tự bảo vệ với liều vaccine ngày càng nhiều hơn và đóng cửa biên giới với bất kỳ ai có thể mang virus vào”, ông Pai nói.

Vân Đinh

Theo AP