Campuchia du ký - Bài cuối: Những cánh đồng chết và tầm nhìn đến tương lai

Khu phố mới ở Phnom Penh.

Thành phố có các trường đại học, nhà hát, các cơ sở nghiên cứu hàng đầu, nhiều trung tâm thương mại, dịch vụ... Với dân số 2,3 triệu người, tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, Phnom Penh giữ vai trò của một cực tăng trưởng đầu tàu của đất nước.

Ở khu tưởng niệm Cánh Đồng Chết - Choeung Ek.

Cùng với nhà tù Túng Sleng, khu tưởng niệm Cánh Đồng Chết - Choeung Ek - là một địa chỉ được mọi người tìm đến để cảm nhận những điều gì đã xảy ra trên đất nước này trong quá khứ. Có hàng ngàn cánh đồng chết, điểm thảm sát con người trên khắp đất nước Campuchia, dưới thời Pol Pot. Sau giải phóng, người dân tìm đến Choeung Ek và phát hiện hàng ngàn xác người bị giết, những hố chôn người bị tra tấn, chặt đầu, có hố đến trên 450 xác chết. Tháp trung tâm ở khu di tích này đã có 8.000 hộp sọ người!

Ở khu tưởng niệm Cánh Đồng Chết - Choeung Ek.

Cùng với những du khách nước ngoài, chúng tôi đã thăm lại những chứng tích tội ác ấy. Anh Vian, một hướng dẫn viên cho biết, hàng ngày rất nhiều khách du lịch nước ngoài đến đây, những người muốn chứng kiến tận mắt chứng tích những tộc ác chống lại con người.

Ở cửa khu di tích, chúng tôi đã có dịp gặp nhà văn Sum Rithy, một nhân chứng sống sót qua chế độ Pol Pot và nhận từ ông cuốn sách nhan đề "Surviving the genocide in the land of Angkor" (Sống sót sau bạn diệt chủng trên đất Angkor), kể lại những điều ông và những người thân đã trải qua trong những năm tháng đen tối ấy.

Với nhà văn Sum Rithy, một nhân chứng sống sót qua chế độ Pol Pot.

Ở Campuchia có một trung tâm nghiên cứu một cách đầy đủ, dộc lập, có hệ thống những điều đã xảy ra trên đất nước Campuchia dưới chế độ Pol Pot. Đấy là trung tâm tư liệu DC - CAM (Documentation Center of Cambodia). Trong 30 năm, với 19 văn phòng trên khắp đất nước, trung tâm đã thống kê, khảo sát 20 ngàn bố chôn người, phỏng vấn một triệu nạn nhân, thu thập 2 triệu tài liệu về nạn diệt chủng và khẳng định: Chế độ Pol Pot đã giết hại 2,2 triệu người, một tội ác chống lại con người ghê tởm nhất trong lịch sử hiện đại.

Trao đổi với Tiến sĩ Chgang Youk, Giám đốc DC - CAM.

Trong cuộc trò chuyện với nhà báo Huỳnh Thảo và chúng tôi, Tiến sĩ Chgang Youk, Giám đốc DC - CAM, chia sẻ: "Ngày 7/1/1979 là ngày thành công của việc lật đổ chế độ Khmer Đỏ, một chế độ mà thế giới đã nói, đã viết trong suốt 45 qua. Có một quyển sách đã xuất bản với tiêu đề “Campuchia dưới 0”, xứ sở này đã vỡ vụn, hàng triệu người chết, hàng trăm nghìn trẻ mồ côi...". Ông khẳng định: "Việt Nam đã thực hiện nghĩa vụ đối với an ninh khu vực và an ninh quốc tế, cũng như đối với bạn bè cũ của mình. Đó là sự thật rõ ràng! Sự hiện diện của quân đội Việt Nam theo yêu cầu của Mặt trận Đoàn kết Dân tộc Cứu nước Campuchia cho thấy có sự tính toán cẩn trọng và nhanh nhạy, kịp thời. Nếu có sự chần chừ, do dự, tình hình sẽ không như hôm nay!".

Tiến sĩ Chgang Youk, Giám đốc DC - CAM.

Từ những Cánh Đồng Chết, Campuchia đã hồi sinh. Từ dân số 5 triệu người còn lại sau diệt chủng, dân số Campuchia hiên nay trên 16 triệu người. Nền kinh tế nhiều năm tăng trưởng tốc độ cao, văn hóa xã hội nhiều thành tựu, đời sống người dân không ngừng được nâng lên. Năm 2025, kinh tế Campuchia dự kiến sẽ tăng trưởng khoảng 6,3%, đưa tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nước này lên trên 51 tỷ USD. Ngành du lịch sẽ đón khoảng 7,2 đến 7,5 triệu khách quốc tế, có doanh thu trên 5 tỷ USD. Nhiều chương trình đầu tư, phát triển đang được triển khai ở các vùng trong cả nước.

Gặp gỡ đại sứ Nguyễn Minh Vũ tại trụ sở Đại sứ quán Việt Nam tại Phnom Penh.

Chúng tôi có cuộc thăm và làm việc với đại sứ Nguyễn Minh Vũ tại trụ sở Đại sứ quán Việt Nam tại Phnom Penh. Về quan hệ Việt Nam - Campuchia, đại sứ Nguyễn Minh Vũ khẳng định: "Việt Nam luôn coi trọng và dành ưu tiên cao cho việc củng cố và tăng cường tình đoàn kết, hợp tác toàn diện với Campuchia; đưa quan hệ hai nước ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất và hiệu quả theo định hướng của lãnh đạo và mong muốn của nhân dân hai nước".

Thống kê cho thấy: Năm 2024, tổng kim ngạch thương mại song phương Việt Nam - Campuchia đạt 10,1 tỷ USD, tăng 17,5% so với năm 2023, đảo chiều xu hướng giảm của năm trước đó và chứng tỏ sự phục hồi tích cực, bền vững trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động. Sự hợp tác hai bên trong năm 2025 tiếp tục có những chuyển biến tốt. Hai bên mới đây ký kết Bản Thỏa thuận thúc đẩy thương mại song phương giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Campuchia giai đoạn 2025 - 2030.

Gặp gỡ với đại sứ Việt Nam Nguyễn Minh Vũ.

Bà Men Sam An, Cố vấn tối cao của Quốc vương Campuchia, Phó Chủ tịch Đảng Nhân Dân Campuchia (CPP), Chủ tịch Hội Hữu nghị Campuchia - Việt Nam, khi trả lời phỏng vấn của TTXVN đã nhấn mạnh: Hiện nay, mối quan hệ hữu nghị truyền thống, đoàn kết và hợp tác trên mọi lĩnh vực giữa Đảng, Chính phủ và Nhân dân hai nước không ngừng phát triển theo phương châm “Láng giềng tốt đẹp, hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện, bền vững lâu dài”. Mối quan hệ cao quý đó ngày càng được thắt chặt thông qua các hoạt động giao lưu, trao đổi và các chuyến thăm thường xuyên giữa lãnh đạo Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan các cấp của hai nước, đặc biệt là các tỉnh tiếp giáp biên giới Campuchia và Việt Nam. CPP luôn ưu tiên coi trọng việc giữ gìn tình hữu nghị truyền thống, đoàn kết giữa Đảng, Chính phủ và Nhân dân hai nước.

Trong bài phát biểu tại lễ kỷ niệm 46 năm Ngày Chiến thắng 7/1, Chủ tịch CPP Samdech Techo Hun Sen khẳng định mãi biết ơn đất nước Việt Nam và lãnh đạo Việt Nam đã giúp xây dựng quân đội Campuchia và đưa quân tình nguyện Việt Nam sang giải phóng kịp thời nhân dân Campuchia khỏi chế độ diệt chủng Pol Pot, giúp Vương quốc Campuchia phát triển như hôm nay.

Cầu Niek Luong.

Quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Campuchia được phát triển nhiều lĩnh vực, trong đó các doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng trong hợp tác kinh tế. Ông Oknha Leng Rithy, một doanh nhân rất có uy tín, hiện là chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Việt Nam - Campuchia (VCBA) gồm gần 100 thành viên. Trong cuộc trò chuyện với chúng chúng tôi, ông cho biết: Các doanh nghiệp Việt Nam đã góp phần đáng kể trong sự phát triển chung của nền kinh tế Campuchia, giúp giải quyết việc làm cho người lao động bản địa, đóng góp cho ngân sách Nhà nước Campuchia và làm tốt công tác an sinh xã hội tại các địa phương, trong đó tiêu biểu có các doanh nghiệp như Metfone, BIDC, Angkor Milk, Thaco Agri... Những đóng góp này được lãnh đạo Chính phủ Campuchia ghi nhận và đánh giá cao. Hiệp hội doanh nghiệp vừa phối hợp với Đạo sứ quán Việt Nam tại Campuchia tổ chức đối thoại doanh nghiệp 2025 trong bối cảnh quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Campuchia ngày càng được củng cố và phát triển.

Theo ông Oknha Leng Rithy, VCBA đóng vai trò cầu nối với nhiều hoạt động nổi bật, giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận, thâm nhập sâu hơn vào thị trường Campuchia, góp phần mở rộng quy mô xuất khẩu và đầu tư của Việt Nam. Thông qua các hoạt động kết nối, giao lưu, VCBA đã góp phần củng cố mối quan hệ hợp tác kinh tế giữa hai nước, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các dự án đầu tư lớn. Về công tác hỗ trợ cộng đồng, VCBA đã hỗ trợ kêu gọi vận động, góp phần vào các quỹ sửa chữa trường học; tổ chức công tác thiện nguyện khám, chữa bệnh miễn phí cho người dân có hoàn cảnh khó khăn tại Campuchia.

Qua Svay Rieng.

Sau khi hoàn thành chương trình thăm và làm việc tại Phnom Penh, chúng tôi xuôi theo quốc lộ 1 để về Việt Nam qua cửa khẩu Ba Vẹt - Mộc Bài. Đoạn đường dài khoảng 135 km này đi qua Kondan, bến phà Niek Lương xưa nay đã là cầu, qua Pray Veng, Svay Rieng để kết nối với Quốc lộ 22 của Việt Nam.

Đối với tôi, đây là con đường không thể nào quên trong cuộc đời. Vào tháng 12/1978, đây là con đường chúng tôi đi cùng các chiến sĩ tình nguyên Quân đoàn 4 trong chiến dịch đập tan vành đai phòng thủ phía đông của quân Pol Pot để tiến vào Phnom Penh. Nhớ những trận đánh mở đầu cam go. Nhớ chuyến vượt phà Niek Lương để qua sông với chiếc xe Jeep nhỏ bé giữa tiếng pháo gầm đạn réo. Nhớ những người lính đã cho chúng tôi bữa cơm chiều vội vàng để kịp tiến vào Phnom Penh trên con đường xẻ dọc ngang và những bãi mìn.

Viếng tượng đài kỷ niệm các chiến sĩ tình nguyện Việt Nam hy sinh ở Svay Rieng.

Qua thị xã Svay Rieng, tôi đã cố tìm ngôi nhà đã nghỉ lại ở đây cùng những người lính Việt Nam Tết năm Kỷ Mùi 1979 nhưng không thấy. Trong ngôi nhà ấy đúng buổi sáng mồng Một Tết, tôi đã nghe tiếng hát từ bên ngoài vọng vào của một người lính: “Đừng buồn mẹ ơi Tết này con không được về…”. Tiếng hát mang tâm tư của những người con xa quê hương đi làm nghĩa vụ quốc tế bên ngoài tổ quốc mình, khi ở quê nhà những bà mẹ và người thân ngóng đợi. Và thật đau xót khi nhiều người trong số họ không thể trở về!

Trở về Việt Nam qua cửa khẩu Mộc Bài.

Khi chúng tôi qua cửa khẩu Ba Vẹt - Mộc Bài và làm các thủ tục nhập cảnh về lại Việt Nam, trong tôi vẫn cứ vương vấn tiếng hát năm ấy. Tôi đã viết bài thơ Câu Hát để nhớ về những người lính trong những năm tháng gian nan trên đất này, những người đã hiến dâng sự sống của mình để đất nước và con người Campuchia hồi sinh.

CÂU HÁT

Đừng buồn mẹ ơi!
Tết này con không được về...
Người lính nghêu ngao câu hát buồn
Một thời trận mạc vấn vương

Trên đất Campuchia mùa khô ấy
Chân bước đi giữa những bãi mìn
Không khí thở cũng gây mùi xác chết
Nỗi chập chờn đạn bắn phía sau lưng

Tết vẫn đến chẳng thể nào khác được
Chẳng hương hoa thịt mỡ dưa hành
AK buồn làm vài băng thay pháo
Nước chẳng có dùng đừng nói chuyện bánh chưng

Cả tiểu đội chỉ còn một hộp thịt
Mắm tôm khô cơm độn thiếu rau xanh
Ly trà nhạt thêm bao thuốc cuộn
Khói phất phơ bay mơ một sớm yên lành

Chỉ nỗi nhớ là cồn cào quay quắt
Khát một cái nhìn tin cậy thương yêu
Thèm hơi ấm bình yên rơm rạ
Khi thời gian bay se sẽ trên đầu...

Bạn bè xưa giờ tản mát nơi đâu
40 năm kẻ còn người mất
Như ám ảnh bám sâu trong ký ức
Câu hát năm xưa Tết ấy lại vọng về!

Bài và ảnh: Trần Mai Hưởng