Cần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước rủi ro hàng giả, hàng nhái và quảng cáo sai sự thật

Quang cảnh Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách (lần thứ 8), sáng 30/9. Ảnh: VPQH cung cấp.

Cần rà soát và tích hợp để các quy định, tránh bị chồng chéo, gây khó khăn khi thực hiện

Phát biểu góp ý vào dự thảo Luật TMĐT, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn TP Huế) đã phân tích góc nhìn tổng thể, chỉ ra rằng TMĐT là hoạt động liên ngành, có mối liên hệ mật thiết đến ít nhất 10 luật khác nhau. Các luật này bao gồm: Bộ luật Dân sự 2015, Luật Giao dịch điện tử, Luật An ninh mạng 2018, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2023, Luật Quản lý thuế 2019, Luật Hải quan, Luật Quảng cáo, Luật Công nghệ thông tin 2006 và Luật Sở hữu trí tuệ 2005. Đại biểu đề nghị cần rà soát và tích hợp để các quy định tránh bị chồng chéo, gây khó khăn khi thực hiện.

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn TP Huế) phát biểu góp ý. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về mặt kỹ thuật lập pháp và nguyên tắc áp dụng, đại biểu Sửu đã đề nghị chỉnh sửa chi tiết Điều 5 (Các nguyên tắc cơ bản) của dự thảo luật. Cụ thể, để tránh diễn giải tùy tiện hoặc cảm tính, thiếu nhất quán khi áp dụng, cần làm rõ "đạo đức xã hội" bằng cách bổ sung cụm từ "pháp luật hiện hành" vào ngữ cảnh. Đối với quy định về phạm vi áp dụng, thay vì cụm từ mơ hồ "các quy định của pháp luật có liên quan", Đại biểu đề nghị dùng cụm từ "bao gồm nhưng không giới hạn các luật về bảo vệ dữ liệu" để rõ ràng và tránh bỏ sót các lĩnh vực mới phát sinh.

Đáng chú ý, về nguyên tắc không giới hạn địa lý, đại biểu Sửu bày tỏ lo ngại rằng quy định này tuy tiến bộ nhưng có thể đặt ra nguy cơ về kiểm soát thuế, an ninh quốc gia và kiểm soát nội dung xuyên biên giới. Do đó, đề xuất bổ sung trường hợp loại trừ: "trừ trường hợp có quy định khác về quản lý hàng hóa dịch vụ xuyên biên giới, hoặc tổ chức cá nhân tự giới hạn phạm vi hoạt động".

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh) phát biểu góp ý. Ảnh: VPQH cung cấp.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh) cũng góp ý về Điều 1 (Phạm vi điều chỉnh), nhấn mạnh cần làm rõ ranh giới giữa hoạt động TMĐT với các lĩnh vực luật chuyên ngành đã điều chỉnh (như tài chính, ngân hàng, bảo hiểm) để tránh chồng chéo trong thực thi. Đại biểu đề xuất sửa đổi khái niệm hoạt động TMĐT để giới hạn phạm vi điều chỉnh “không thuộc phạm vi của các luật chuyên ngành khác”.

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước rủi ro hàng giả, hàng nhái và quảng cáo sai sự thật

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) tập trung sự quan tâm của mình vào vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước rủi ro hàng giả, hàng nhái và quảng cáo sai sự thực. Để tăng cường tính răn đe, đại biểu đề nghị bổ sung quy định yêu cầu các sàn TMĐT và nền tảng livestream phải chịu trách nhiệm chủ động bồi thường thiệt hại, nếu sản phẩm quảng bá thông qua thuật toán ưu tiên hiển thị của họ bị xác định là giả mạo hoặc gây hại.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) phát biểu góp ý. Ảnh: VPQH cung cấp.

Đại biểu Tú Anh cũng kiến nghị ứng dụng nguyên tắc "biết hoặc lẽ ra phải biết", theo đó, các nền tảng phải chịu trách nhiệm liên đới nếu không hành động kịp thời khi phát hiện cảnh báo vi phạm. Đại biểu lập luận rằng, các nền tảng không thể thoái thác trách nhiệm với lý do là trung gian, bởi chính thuật toán do họ thiết kế đã ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung người tiêu dùng tiếp cận.

Về cơ chế giải quyết tranh chấp, đại biểu Tú Anh cho rằng, hệ thống khiếu nại hiện tại quá phức tạp và đặt người tiêu dùng vào thế bất lợi. Đề nghị cần có một cơ quan giải quyết tranh chấp TMĐT độc lập hoặc xây dựng hệ thống trọng tài điện tử với thủ tục đơn giản, chi phí thấp. Một kiến nghị đột phá khác là bổ sung các quy định về tố tụng tập thể trong TMĐT, cho phép một nhóm lớn người tiêu dùng khởi kiện yêu cầu bồi thường, nhằm tăng cường sức mạnh pháp lý và tạo sự cân bằng với các tập đoàn công nghệ lớn.

Liên quan đến vấn đề giám sát, đại biểu kiến nghị nên chuyển giao một phần nghĩa vụ giám sát sơ cấp cho các nền tảng, yêu cầu họ triển khai hệ thống tự động phát hiện và ngăn chặn vi phạm, trong khi cơ quan quản lý sẽ chuyển sang vai trò giám sát việc tuân thủ quy trình kiểm soát của các nền tảng.

Đại biểu Nguyễn Hải Nam (Đoàn TP Huế) phát biểu góp ý. Ảnh: VPQH cung cấp.

Đại biểu Nguyễn Hải Nam (Đoàn TP Huế) cũng đồng tình về sự cần thiết phải có một cơ quan đặc thù hơn để xử lý các tranh chấp, khiếu nại phát sinh, giúp người tiêu dùng biết địa chỉ để đảm bảo quyền lợi.

Làm rõ ranh giới giữa "nền tảng giao dịch thương mại điện tử" và "nền tảng mạng xã hội"

Đại biểu Nguyễn Hải Nam cũng nêu vấn đề cần làm rõ ranh giới giữa "nền tảng giao dịch thương mại điện tử" và "nền tảng mạng xã hội". Đại biểu lo ngại Điều 17 của dự thảo luật đang dẫn chiếu yêu cầu nền tảng mạng xã hội phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm như nền tảng giao dịch TMĐT (Điều 16), điều này không phù hợp vì bản chất của hai nền tảng là khác nhau. Đồng thời, yêu cầu giám sát toàn bộ hoạt động trước và sau giao dịch đối với livestream (Điều 21) cũng cần được quy định sao cho phù hợp hơn với đặc thù công nghệ hiện đại.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn Cần Thơ) tập trung vào Điều 20 (Trách nhiệm của người bán hàng trên nền tảng). Nhận thấy Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sửa đổi (có hiệu lực từ 1/1/2026) đã bổ sung quy định về truy xuất nguồn gốc và hộ chiếu số sản phẩm, Đại biểu đề nghị cần có hướng dẫn phân loại quy mô doanh nghiệp để tạo môi trường kinh doanh linh hoạt.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn Cần Thơ) phát biểu góp ý. Ảnh: VPQH cung cấp.

Đặc biệt, Đại biểu Lam đề xuất miễn trừ trách nhiệm quy định tại khoản 4, Điều 20 đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, khởi nghiệp sáng tạo và doanh nghiệp siêu nhỏ kinh doanh trong 5 năm kể từ ngày thành lập. Điều này nhằm khuyến khích tinh thần khởi nghiệp và thúc đẩy sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân trong phát triển TMĐT.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà cũng kiến nghị phân tách rõ quyền và nghĩa vụ giữa các cặp chủ thể (nền tảng-người bán, nền tảng-người mua, người bán-người mua) và cần có cơ chế trách nhiệm phù hợp với quy mô, đặc điểm của từng chủ thể, đặc biệt là hộ kinh doanh và doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đã "gia cố" các nội dung xử lý hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Sau khi lắng nghe ý kiến của các đại biểu, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã thay mặt Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, giải trình, làm rõ thêm các vấn đề đại biểu Quốc hội nêu.

Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ Công Thương đã rà soát 22 luật và 19 nghị định trong nước, cùng với 8 điều ước quốc tế (4 song phương và 4 đa phương) liên quan đến dự thảo luật. Bộ cũng đã rà soát các luật đang song hành cùng trình Quốc hội (như Luật Chuyển đổi số, Luật An ninh mạng) để đảm bảo tính đồng bộ. Thứ trưởng khẳng định, về cơ bản, các doanh nghiệp khá hài lòng với dự án luật này.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, giải trình, làm rõ thêm các vấn đề đại biểu Quốc hội nêu. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về ý kiến của đại biểu Sửu liên quan đến nguyên tắc và kỹ thuật lập pháp, Bộ Công Thương xin tiếp thu. Thứ trưởng giải trình về cụm từ "bao gồm nhưng không giới hạn" (thường có trong cam kết quốc tế) rằng, do văn phong xây dựng pháp luật Việt Nam không có cụm từ này, Ban soạn thảo sẽ tiếp thu theo hướng "và bao gồm các pháp luật hoặc các lĩnh vực có liên quan" để bao quát phạm vi.

Đối với vấn đề bảo vệ người tiêu dùng và xử lý hàng giả (ý kiến đại biểu Tú Anh), Thứ trưởng Tân cho biết, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi đã có hiệu lực, và dự thảo luật TMĐT đã gia cố các nội dung xử lý hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Bộ Công Thương xin tiếp thu để bổ sung thêm các quy định cho đầy đủ.

Liên quan đến kiến nghị thành lập cơ quan độc lập giải quyết tranh chấp (ý kiến của Đại biểu Tú Anh và Hải An), Thứ trưởng Tân cho biết, Bộ Công Thương thực hiện theo Nghị quyết 18 và rất cân nhắc kỹ việc thành lập cơ quan mới. Thay vào đó, Bộ sẽ sử dụng bộ máy cũ (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số) để thực hiện quản lý nhà nước và làm nhiệm vụ kết nối giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp. Việc giải quyết tranh chấp sẽ vận dụng bốn phương thức đã quy định trong Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (thương lượng, hòa giải, trọng tài và ra tòa án).

Các đại biểu tham dự Hội nghị. Ảnh: VPQH cung cấp.

Về trách nhiệm pháp lý liên đới và giám sát, Bộ Công Thương xin tiếp thu ý kiến của Đại biểu Tú Anh về việc chuyển giao nghĩa vụ kiểm soát, giám sát một phần trách nhiệm cho chủ sàn và gia cố để làm rõ ràng hơn trách nhiệm của bên thứ ba (sàn, livestream).

Đối với các vấn đề phân biệt nền tảng TMĐT và mạng xã hội, quản lý livestream (ý kiến Đại biểu Hải An) và làm rõ các giao dịch tương lai/phái sinh, Thứ trưởng Tân cho biết, Bộ Công thương xin tiếp thu về việc phân biệt các nền tảng. Riêng giao dịch tương lai đã được quy định trong Luật Thương mại liên quan đến Sở Giao dịch Hàng hóa, do đó dự án luật TMĐT này không đưa Sở Giao dịch Hàng hóa vào phạm vi điều chỉnh.

Về ý kiến của Đại biểu Lê Thị Thanh Lam về truy xuất nguồn gốc và miễn trừ trách nhiệm cho doanh nghiệp nhỏ, Bộ Công Thương xin tiếp thu và sẽ rà soát ngay Luật Chất lượng hàng hóa mới được thông qua. Thứ trưởng cho biết, việc truy xuất nguồn gốc sẽ được áp dụng đối với các hàng hóa có rủi ro cao, đồng thời sẽ bổ sung việc hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ theo ý kiến đại biểu.

Phát biểu kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh ghi nhận và đánh giá cao sự tham gia đầy đủ, trách nhiệm của các đại biểu. Các ý kiến đều có tính xây dựng cao, quan điểm rõ ràng, lập luận sâu sắc và toàn diện.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh kết luận nội dung thảo luận. Ảnh: VPQH cung cấp.

Phó Chủ tịch Quốc hội yêu cầu cơ quan chủ trì soạn thảo (Bộ Công thương) khẩn trương phối hợp chặt chẽ với Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính (cơ quan thẩm tra) và các cơ quan liên quan tiếp tục rà soát, tiếp thu tối đa và giải trình đầy đủ ý kiến của các đại biểu Quốc hội tại Hội nghị và các vấn đề kỹ thuật để hoàn thiện các dự thảo luật để gửi đến Quốc hội theo đúng quy định và để đại biểu Quốc hội được tiếp cận sớm nội dung trình tại Kỳ họp thứ 10.

Vũ Cảnh