Cần chính sách đột phá phân luồng và số hóa để nâng tầm giáo dục

Toàn cảnh Hội nghị

Tăng cường phân luồng và hướng nghiệp, chìa khóa cơ cấu nguồn nhân lực

Công tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông được xác định là nhiệm vụ chiến lược nhằm cơ cấu nguồn nhân lực, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và quốc gia. Đại biểu Đàm Thị Mỹ Hương nhấn mạnh rằng, mặc dù dự thảo Luật đã thể hiện rõ mục tiêu hướng nghiệp phù hợp với năng lực, sở trường và năng khiếu của người học, nhưng các quy định còn mang tính khái quát, chưa cụ thể. Thực tế, công tác phân luồng chưa đạt hiệu quả như mong đợi do nhiều bất cập, như tỷ lệ phân luồng thấp, hoạt động hướng nghiệp mang tính hình thức, thiếu thông tin đầy đủ về con đường học tập và nghề nghiệp, cũng như thiếu cơ chế phối hợp giữa các cấp học và ngành nghề đào tạo. Để khắc phục, cần quy định rõ công tác hướng nghiệp từ giai đoạn giáo dục mầm non, tiểu học, không chỉ giới hạn ở trung học cơ sở và phổ thông, đồng thời bổ sung quy định tại các Điều 25, 43 và các điều liên quan để làm rõ nội dung hướng nghiệp theo từng cấp học.

Hướng nghiệp không chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin mà còn cần gắn kết thực tế với doanh nghiệp và cơ sở dạy nghề, giúp học sinh có trải nghiệm để lựa chọn nghề phù hợp. Đại biểu Hương đề xuất tăng cường phối hợp với các tổ chức hướng nghiệp độc lập, như trung tâm hướng nghiệp hoặc tổ chức xã hội nghề nghiệp, để hỗ trợ học sinh và phụ huynh đưa ra quyết định đúng đắn. Đặc biệt, cần có chính sách hỗ trợ học sinh năng khiếu, học sinh vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi và vùng khó khăn, thông qua việc bổ sung quy định tại các Điều 61 đến 65, tập trung vào các đối tượng cụ thể thay vì áp dụng chung. Tâm lý xã hội coi trọng bằng cấp đại học, xem nhẹ giáo dục nghề nghiệp, cùng với thiếu học bổng, tín dụng ưu đãi và hỗ trợ việc làm, cũng là rào cản lớn cần tháo gỡ để nâng cao hiệu quả phân luồng.

Chuyển từ định hướng chung sang hành động cụ thể, đại biểu Hương nhấn mạnh vai trò của chính quyền địa phương trong công tác phân luồng. Theo đó, cần bổ sung quy định tại Điều 105, làm rõ trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cấp xã trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác phân luồng phù hợp với nhu cầu lao động địa phương. Việc gắn phân luồng với thị trường lao động số hóa, thông qua hệ thống dữ liệu liên thông và báo cáo định kỳ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, sẽ tạo nền tảng minh bạch, hiệu quả cho quá trình này.

Chuyển đổi số và tự chủ là định hướng cho giáo dục hiện đại

Ứng dụng công nghệ số trong giáo dục được xem là xu thế tất yếu để đào tạo thế hệ thành thạo công nghệ, đáp ứng yêu cầu của xã hội số. Đại biểu Đàm Thị Mỹ Hương tiếp tục nhấn mạnh cần tích hợp công nghệ số vào công tác phân luồng, thông qua việc xây dựng hệ thống đánh giá năng lực học sinh và tư vấn hướng nghiệp trên nền tảng số. Cơ sở dữ liệu quốc gia về năng lực, sở thích của học sinh cần được liên thông giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo, địa phương, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp. Đồng thời, cần có cơ chế phối hợp với Tổng cục Thống kê để cập nhật dự báo nhu cầu nhân lực, giúp giáo viên, học sinh, phụ huynh và người sử dụng lao động tra cứu công khai. Đặc biệt, quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân của học sinh trong quá trình thu thập, phân tích và phân luồng là yếu tố không thể thiếu, nhằm tránh lạm dụng hoặc vi phạm quyền riêng tư. Nhà nước cần đầu tư hạ tầng số, tập huấn giáo viên và xây dựng cổng tư vấn nghề nghiệp trực tuyến để hỗ trợ chuyển đổi số trong giáo dục.

Trong khi đó, vấn đề tự chủ và trách nhiệm giải trình trong giáo dục đại học cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt. Đại biểu Quỳnh Thơ cho rằng việc bỏ quy định về tự chủ và trách nhiệm giải trình tại Điều 32 của Luật Giáo dục đại học hiện hành là chưa hợp lý, vì đây là điểm sáng, được thảo luận kỹ lưỡng trước đây. Quy định tại khoản 2, khoản 3, Điều 3 chỉ giải thích thuật ngữ, chưa nêu rõ nội dung tự chủ trong học thuật, tổ chức và nhân sự. Để đảm bảo giáo dục đại học hiện đại, tiên tiến, cần bổ sung quy định cụ thể về các nội dung tự chủ, giúp các trường vận hành minh bạch và hiệu quả. Ngoài ra, đại biểu Thơ đề xuất làm rõ tư cách pháp lý của các trường thành viên thuộc đại học quốc gia, thông qua việc rà soát các Điều 19, 20, để tránh thiếu hụt quy định khi Luật được ban hành.

Về quy hoạch giáo dục đại học, đại biểu Quỳnh Thơ đề xuất bổ sung một điều để phân loại trường đại học thành đa ngành và đơn ngành, định hướng chuyên sâu, nhằm tránh đào tạo tràn lan. Hiện nay, nhiều trường mở mã ngành không liên quan đến thế mạnh, như trường kỹ thuật mở ngành kinh tế, dẫn đến thiếu tập trung và giảm hiệu quả đào tạo. Quy định này sẽ giúp các trường phát huy năng lực đội ngũ và sở trường, đóng góp vào chất lượng giáo dục đại học.

Đánh giá và cải tiến kỳ thi để đảm bảo chất lượng giáo dục

Kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông là một trong những nội dung gây tranh luận sôi nổi. Đại biểu Trần Văn Lâm nhấn mạnh rằng hiện vẫn còn hai ý kiến trái chiều về việc tổ chức hay bỏ kỳ thi này, mỗi phương án đều có ưu, nhược điểm riêng. Để đưa ra quyết định, cần phân tích rõ ràng ưu, nhược điểm của từng phương án, giúp đại biểu có cơ sở lựa chọn. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục. Nếu giữ kỳ thi đảm bảo chất lượng, cần duy trì; nếu bỏ thi mà vẫn đảm bảo chất lượng đầu ra, có thể cân nhắc. Đại biểu đề nghị báo cáo tờ trình và thẩm tra làm rõ vấn đề này để đại biểu quyết định trên cơ sở minh bạch.

Đồng tình với việc duy trì kỳ thi, đại biểu Nguyễn Văn Huy nhấn mạnh rằng kỳ thi không chỉ đánh giá mức độ đạt chuẩn giáo dục phổ thông mà còn cung cấp dữ liệu khách quan cho tuyển sinh đại học và giáo dục nghề nghiệp. Gắn kỳ thi với xét tuyển đại học là phù hợp, nhưng cần cải tiến để gọn nhẹ, đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Việc tổ chức kỳ thi quốc gia chung sẽ tạo chuẩn đo lường khách quan, đảm bảo công bằng và chất lượng trong đánh giá năng lực học sinh.

Ngoài ra, đại biểu Huy đề xuất bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, giao hiệu trưởng xác nhận hoàn thành chương trình qua học bạ, vì điều này phù hợp với phổ cập giáo dục 9 năm và giảm thủ tục hành chính. Tuy nhiên, ở vùng nông thôn, khó khăn, bằng trung học cơ sở vẫn được xem là chứng chỉ quan trọng để đi làm hoặc chứng minh trình độ. Do đó, cần xây dựng hệ thống xác nhận hoàn thành chương trình bằng giấy chứng nhận hoặc dữ liệu điện tử, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền để tạo đồng thuận trong nhân dân.

Đổi mới để hướng tới giáo dục phát triển bền vững

Để đảm bảo tính khả thi của các quy định, các đại biểu nhấn mạnh cần rà soát, bổ sung và làm rõ nhiều nội dung trong dự thảo Luật. Đại biểu Trần Văn Lâm đề xuất mở rộng cơ chế thuê dịch vụ hỗ trợ giáo dục từ các cơ sở bên ngoài, như dạy bơi, thể dục, tin học, ngoại ngữ, để nâng cao hiệu quả xã hội. Các trường chỉ nên tập trung vào các nội dung giáo dục then chốt, còn những dịch vụ có thể thuê ngoài với chất lượng tốt hơn thì nên khuyến khích, thay vì duy trì tổ bộ môn trong trường với quy mô nhỏ và hiệu quả thấp.

Đồng thời, đại biểu Lâm nhấn mạnh cần làm rõ nội hàm “giáo dục bắt buộc” đến cấp trung học cơ sở, xác định chế tài áp dụng cho học sinh, gia đình hay cơ quan quản lý, và cách xử lý nếu không tuân thủ. Về phân cấp quản lý, cần quy định rõ phân cấp, phân quyền để đảm bảo chất lượng quản lý giáo dục sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, đặc biệt khi trình độ chuyên môn của cán bộ cấp xã chưa đáp ứng yêu cầu.

Các ý kiến tại phiên thảo luận cho thấy sự đồng thuận cao về việc sửa đổi Luật Giáo dục và Luật Giáo dục đại học theo hướng thực chất, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập. Việc cụ thể hóa các quy định về phân luồng, hướng nghiệp, chuyển đổi số và tự chủ sẽ là chìa khóa để giáo dục Việt Nam tiến tới hiện đại, bền vững, đáp ứng nhu cầu của xã hội và thị trường lao động.

Trần Hương