Cần giải pháp tổng thể quản lý chất thải rắn

Phát biểu tại Tọa đàm, TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng biên tập Báo Đại biểu Nhân dân cho biết, chất thải rắn sinh hoạt là một trong những vấn đề môi trường nóng bỏng, liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chất lượng cuộc sống, cũng như mục tiêu phát triển bền vững, xây dựng nền kinh tế tuần hoàn mà Đảng, Nhà nước đã đặt ra.

Thông tin từ các cuộc làm việc của Đoàn giám sát với Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường thời gian qua cho thấy, sau 3 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường 2020, công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt đã đạt được những bước tiến quan trọng. Đây là những nỗ lực rất đáng ghi nhận, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của hệ thống chính trị trong việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Tuy nhiên, theo Phó Tổng biên tập Lê Thanh Kim, công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt hiện vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Tỷ lệ chất thải rắn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp vẫn còn cao, chiếm tới 62%. Điều đáng nói là, nhiều bãi chôn lấp chưa đạt chuẩn, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm thứ cấp. Hoạt động phân loại rác tại nguồn mới dừng lại ở quy mô thí điểm tại một số địa phương, chưa được triển khai đồng bộ trên cả nước. Hạ tầng kỹ thuật, cơ chế tài chính, nguồn nhân lực và sự tham gia của người dân, doanh nghiệp vào lĩnh vực này còn nhiều hạn chế.

Quang cảnh tọa đàm.

Tại Tọa đàm, các đại biểu, chuyên gia đã cùng nhau chia sẻ những giải pháp công nghệ, mô hình quản lý hiện đại, khả thi và phù hợp với điều kiện nước ta; đồng thời đề xuất cơ chế phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng như thế nào để thúc đẩy phân loại, tái chế, tái sử dụng chất thải, phát triển kinh tế tuần hoàn phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, Chính phủ và đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã thể chế hóa, cụ thể hóa Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 liên quan đến quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Có thể thấy rằng, chỉ trong một thời gian ngắn, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách đã được ban hành khá đồng bộ, từ Nghị định của Chính phủ, Quyết định của Thủ tướng, cho tới Thông tư, quy chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật của Bộ. Điều này thể hiện sự chủ động, quyết liệt của các cơ quan trong việc đưa quy định của luật nhanh chóng đi vào cuộc sống.

Đáng chú ý, Nghị định 08/2022/NĐ-CP, được sửa đổi bổ sung tại Nghị định 05/2025/NĐ-CP, đã tạo ra khung khổ pháp lý toàn diện về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải; đồng thời khuyến khích mô hình kinh tế tuần hoàn - một hướng đi rất phù hợp với xu thế phát triển bền vững. Cùng với đó, việc ban hành Chiến lược và Quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia đã đặt nền tảng lâu dài cho quản lý chất thải rắn sinh hoạt gắn với mục tiêu phát triển xanh.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã kịp thời ban hành nhiều thông tư, hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, từ tiêu chuẩn đối với điểm tập kết, trạm trung chuyển, đến yêu cầu về phương tiện vận chuyển, công nghệ xử lý, định mức kinh tế kỹ thuật… Đây là bước tiến quan trọng, bởi nếu không có hướng dẫn chi tiết thì các địa phương, doanh nghiệp sẽ rất lúng túng trong triển khai.

Bà Nguyễn Thị Mai Phương nhấn mạnh, một kết quả đáng ghi nhận khác là các tỉnh, thành phố trước sáp nhập đã ban hành quy định về quản lý chất thải, trong đó nhiều địa phương có quy định cụ thể về phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy quy định của luật đã bắt đầu lan tỏa xuống cấp thực thi.

“Tuy nhiên, tôi cũng cho rằng vẫn còn không ít vấn đề đặt ra. Trong đó, đáng chú ý là nhiều địa phương chưa ban hành quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn; chưa ban hành các văn bản được giao để triển khai quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân. Các địa phương cũng còn lúng túng trong áp dụng đơn giá phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại; một số định mức, đơn giá áp dụng địa phương chưa phù hợp; một số địa phương nông thôn, miền núi hoặc hải đảo đòi hỏi phải có định mức, đơn giá đặc thù theo quy định của chính quyền địa phương”, bà Nguyễn Thị Mai Phương cho biết.

Từ góc độ lập pháp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho rằng, việc hoàn thiện hành lang pháp lý về quản lý chất thải rắn sinh hoạt, đặc biệt là phân loại tại nguồn, phải được tiếp cận một cách đồng bộ, toàn diện và có lộ trình rõ ràng.

Trước hết, cần tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, trong đó tập trung xây dựng các quy trình kỹ thuật, định mức đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải. Đây là công cụ quan trọng để thực thi nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, bảo đảm thu đúng, thu đủ, tạo nguồn lực đầu tư trở lại cho công tác bảo vệ môi trường. Đồng thời, cần có hướng dẫn cụ thể cho các địa phương trong việc tổ chức phân loại rác tại nguồn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trên địa bàn.

Cùng với đó, pháp luật phải xác lập cơ chế và lộ trình chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt, ưu tiên các công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường như đốt phát điện, tái chế, compost hóa… Song song với đó, cần ban hành các quy định, hướng dẫn kỹ thuật về cải tạo, nâng cấp các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, xử lý ô nhiễm tại những khu vực bị tác động nặng nề do rác thải gây ra.

Đặc biệt, hành lang pháp lý phải thiết kế các cơ chế để huy động tối đa nguồn lực xã hội. Việc khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP), đẩy mạnh xã hội hóa trong phát triển hạ tầng kỹ thuật về nước thải, chất thải rắn sinh hoạt là hết sức cần thiết. Đồng thời, cần tính đến việc nghiên cứu, bổ sung chính sách thuế đối với một số sản phẩm, bao bì, đồ tiêu dùng trong sinh hoạt để góp phần bù đắp chi phí xử lý chất thải, qua đó tạo sự công bằng và bền vững về tài chính trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Cũng theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, một hành lang pháp lý mạnh mẽ không thể tách rời các chính sách truyền thông, giáo dục và vận động xã hội. Cần có quy định và cơ chế khuyến khích để triển khai chương trình truyền thông rộng lớn, tạo thành phong trào trong toàn dân về phân loại rác tại nguồn, hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, thay đổi thói quen tiêu dùng theo hướng xanh, bền vững. Qua đó, tạo nền tảng cho phát triển kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường lâu dài.

Theo GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam, việc phát triển công nghệ đổi mới sáng tạo và đặc biệt là theo xu hướng kinh tế tuần hoàn là rất thiết. Nhưng hiện nay, chúng ta phải có những thay đổi về tư duy, bởi vì hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư số 36/2024/TT-BTNMT quy định về định mức kinh tế - kỹ thuật trong thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Tuy nhiên, cần phải có sự phân cấp rõ ràng cho các địa phương.

“Chúng ta phải đột phá trong việc đầu tư cho các sáng tạo công nghệ về phân loại, thu và xử lý rác. Hiện nay, về vấn đề vận chuyển rác hiện các phương tiện vận chuyển đã cũ nhiều năm nay nhưng nếu chúng ta đột phá để cho các doanh nghiệp có thể sáng tạo hoặc cải tạo lại những thiết bị vận chuyển rác để không gây ô nhiễm môi trường thì theo tôi cần có sự hỗ trợ về đơn giá, định mức để phát triển công nghệ”, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng cho hay.

GS.TS Nguyễn Hữu Dũng cũng nhấn mạnh vấn đề hỗ trợ cho những công nghệ tái chế này mặc dù trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định tất cả các doanh nghiệp phải làm từ đầu cho đến khâu tái chế phế thải của mình. Cùng với đó, việc chuyển giao công nghệ từ nước ngoài vào Việt Nam phải có một tiêu chí về lựa chọn công nghệ để phù hợp với từng địa phương.

Thu Trang/Báo Tin tức và Dân tộc