Cần hoàn thiện khung pháp lý để quản lý thuốc lá thế hệ mới

Thậm chí, một vài loại thuốc lá thế hệ mới còn chứa ma túy, nhưng căn cứ pháp lý để quản lý sản phẩm này lại chưa hoàn thiện. Điều này mang đến nhiều hệ lụy cho sức khỏe của người dùng từ đó tạo gánh nặng cho ngành Y tế và toàn xã hội nói chung.

Nhập lậu, tiêu thụ tràn lan

Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam Trương Xuân Cừ cho biết, thuốc lá mới 100% đều là hàng nhập lậu. Trên thực tế, thời gian vừa qua, lực lượng chức năng đã phát hiện và bắt giữ rất nhiều vụ kinh doanh thuốc lá điện tử với số lượng lớn. Gần đây nhất, trong các ngày 13 – 14/10, lực lượng chức năng Bắc Ninh phát hiện 103.000 sản phẩm thuốc lá điện tử các nhãn hiệu.

Kho thuốc lá điện tử nghi nhập lậu lớn nhất trên cả nước từ trước đến nay do lực lượng chức năng tỉnh Bắc Ninh phát hiện.

Qua dấu hiệu trên bao bì sản phẩm, lực lượng chức năng nhận định, toàn bộ lô hàng này do Trung Quốc sản xuất, có dấu hiệu nhập lậu. Đây cũng là những sản phẩm được quảng bá nhiều trên các nền tảng thương mại điện tử, dù Việt Nam cấm bán sản phẩm này. Tổng cục QLTT khẳng định, với hơn 103.000 sản phẩm tang vật, đây là vụ bắt giữ thuốc lá điện tử nghi nhập lậu lớn nhất trên cả nước từ trước đến nay. Trước đó, Công an quận Tân Bình (TP Hồ Chí Minh) phát hiện Công ty TNHH MTV HAPIAN (trụ sở ở quận Tân Bình) có biểu hiện nghi vấn sản xuất, buôn bán hàng giả. Công an thu giữ hơn 5.600 thùng tinh dầu dùng cho thuốc lá điện tử, 2.600 thiết bị thuốc lá điện tử, thực phẩm chức năng... không có hóa đơn, chứng từ. Tổng trị giá hàng hóa tạm giữ trên 70 tỷ đồng. Hay, ngày 19/10, Công an tỉnh Sóc Trăng đã tiến hành tiêu hủy 2.399 sản phẩm thuốc lá điện tử, tinh dầu và phụ kiện liên quan đến thuốc lá điện tử. Tất cả sản phẩm tiêu hủy lần này đều là hàng hóa nhập lậu, không rõ nguồn gốc, xuất xứ do cơ quan chức năng bắt giữ, tịch thu trong quá trình thực hiện công tác kiểm tra đối với các địa điểm kinh doanh mặt hàng thuốc lá điện tử trên địa bàn TP Sóc Trăng.

Ông Cao Trọng Quý, Trưởng phòng Công nghiệp tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, cũng cập nhật, lực lượng chức năng đã tăng cường phòng, chống buôn lậu song “tình hình vẫn diễn biến phức tạp”. Theo ông Cao Trọng Quý, việc sử dụng thuốc lá mới nhập lậu không chỉ khiến Nhà nước không thu được thuế, mà còn khiến người dân sử dụng sản phẩm không được quản lý về chất lượng dẫn đến ảnh hưởng sức khỏe.

Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế (Tổng cục QLTT) cho biết, nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam tăng nhanh. Năm 2020, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử tăng 18 lần so với năm 2015. Tỷ lệ nhập lậu thuốc lá điện tử cũng cao hơn 9 lần so với thuốc lá làm nóng. Trong 6 tháng đầu năm 2023, cơ quan QLTT đã kiểm tra và xử lý 81 vụ, tịch thu 19.776 sản phẩm thuốc lá thế hệ mới và phạt vi phạm hành chính hơn 1 tỷ đồng. Đáng nói là trong số sản phẩm nêu trên có nhiều sản phẩm chứa chất ma túy mới. Tuy nhiên, do không có quy định, khung khổ pháp lý đối với thuốc lá thế hệ mới nên cơ quan QLTT đang gặp nhiều khó khăn trong việc xử lý vi phạm. “Hiện nay, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng nhập lậu hiện đang tiêu thụ tràn lan tại “chợ đen", trong khi lực lượng chức năng chỉ có thể xử lý các lỗi vi phạm hành chính thông thường như hàng nhập lậu với mức phạt tối đa là 50 triệu đồng. Hình thức xử phạt này không đủ sức răn đe. Đây là khoảng trống pháp lý cần sớm được hoàn thiện”, ông Kiều Dương cho hay.

Theo TS, BS Nguyễn Hải Công, Chủ nhiệm Khoa Lao và Bệnh phổi, Bệnh viện Quân y 175, nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới tăng nhanh do nhu cầu lớn tìm kiếm, chuyển đổi sang dùng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Việt Nam đang có khoảng 15,4 triệu người hút thuốc, trong đó một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng đã tiếp tục tìm đến thuốc lá thế hệ mới.

Đánh giá tác động, ảnh hưởng của thuốc lá thế hệ mới

Về cơ sở pháp lý, tiến trình kiểm soát thuốc lá mới, ông Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng cho rằng, chúng ta chỉ mới tiếp cận theo hướng là bảo vệ sức khỏe cho người tiêu dùng, nhưng chưa quan tâm đầy đủ đến vấn đề thị trường. Đồng thời, việc cấm mặt hàng này cũng không khả thi về mặt thực tiễn.

Ông Kiều Dương cũng cho rằng, việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới là không khả thi vì cấm sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề khiến cho người tiêu dùng sẽ có xu hướng tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với nhiều rủi ro hơn. Do vậy, cần đưa cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một khung pháp lý cùng thời điểm để góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho hay, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay đang định nghĩa thuốc lá theo hướng mở; trong đó bao gồm cả thuốc lá truyền thống được làm từ cây thuốc lá và các nguyên liệu thay thế khác và được chế biến dưới dạng khác. Vì vậy, thuốc lá thế hệ mới cần được quản lý theo luật hiện hành như đang áp dụng cho thuốc lá điếu thông thường và cần được quản lý một cách đồng bộ nằm trong khung pháp lý toàn diện nhằm giải quyết dứt điểm cho những bất cập hiện nay.

Tại Việt Nam, Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012 quy định rõ: Với các sản phẩm chứa thuốc lá, cần chịu sự kiểm soát dưới luật. Ngoài ra, Luật Đầu tư năm 2020, Nghị định số 67/2013/NĐ-CP cũng quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá làm căn cứ pháp lý phục vụ cho việc quản lý thuốc lá làm nóng.

Ông Tạ Văn Hạ cũng cho rằng phải có cơ quan chức năng để đánh giá tác động, ảnh hưởng của thuốc lá với sức khỏe, môi trường sống, môi trường xã hội. Từ đó, hoàn thiện hành lang pháp lý cho dòng sản phẩm mới này. Trong khi chờ đợi khung pháp lý hoàn chỉnh, chúng ta cần có những biện pháp tức thời để kiểm soát ngay vấn đề giới trẻ tiếp xúc với thuốc lá thế hệ mới, chẳng hạn như kiểm tra độ tuổi, quy định chặt chẽ kênh bán lẻ, xử lý nghiêm minh các vi phạm đối với vấn đề nhập lậu, lưu thông sản phẩm không đúng luật. Trước mắt, theo các chuyên gia, trong khi chờ ban hành, sửa đổi các quy định mới để quản lý hiệu quả các loại thuốc lá mới này, cơ quan chức năng cần có biện pháp, quy định chặt chẽ về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, quy chuẩn sản xuất, nhập khẩu. Sau đó, rà soát lại, xác định rõ trong luật, các sản phẩm thuốc lá bao gồm loại gì, có mô tả hết sức cụ thể, rõ ràng, đánh giá kỹ tác động. Trên cơ sở đó, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan mới có thể tiếp tục ban hành nghị định, thông tư, văn bản hướng dẫn để xử lý, quản lý các sản phẩm này.

Lưu Hiệp