CẦN SỚM THÁO GỠ NHỮNG BẤT CẬP, TẠO THUẬN LỢI CHO CÔNG TÁC QUẢN LÝ, KIỂM SOÁT HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC THỦY SẢN TRÊN BIỂN

Cần quản lý, kiểm soát tốt hơn các hành vi đánh bắt thủy sản bất hợp pháp

Với sự tích cực vào cuộc, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp đồng bộ, quyết liệt chống khai thác IUU, hoạt động thúc đẩy EC gỡ “thẻ vàng” đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, được EC ghi nhận đánh giá cao. Trong đó, đáng chú ý, Quốc hội đã thông qua Luật Thủy sản tháng 11.2017 và ngày 6.7.2018, Chính phủ có Nghị quyết số 89/NQ-CP gia nhập Hiệp định về các biện pháp quốc gia có cảng của FAO (PSMA) nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và xóa bỏ khai thác IUU, được FAO chấp thuận từ ngày 2.2.2019; đến năm 2020 đã chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển các quốc đảo Thái Bình Dương…Tuy nhiên, sau lần thanh tra thứ 3 vào tháng 10.2022, Đoàn Thanh tra EC vẫn tiếp tục khuyến nghị Việt Nam thực hiện 4 nhóm vấn đề gồm: Khung pháp lý; Quản lý đội tàu, theo dõi, kiểm tra kiểm soát tàu cá; Truy xuất nguồn gốc; Thực thi pháp luật.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Mạnh Tiến phát biểu tại cuộc làm việc với UBND tỉnh Phú Yên

Để chung tay cùng Chính phủ nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh việc xem xét tháo gỡ “thẻ vàng” với thủy sản Việt Nam, vào những ngày tháng 7, Ủy ban Đối ngoại tiến hành khảo sát thực tế, làm việc với các tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên và Bình Định về việc thực hiện chính sách, pháp luật về chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Chuyến khảo sát đã giúp các cơ quan của Quốc hội, các đại biểu Quốc hội có thêm thông tin, cơ sở thực tiễn về tình hình thực hiện các biện pháp khắc phục “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC) đối với thủy sản Việt Nam; lắng nghe đề xuất, kiến nghị của địa phương, cơ sở đối với Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương nhằm thực thi và đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn

Qua khảo sát tại các tỉnh cho thấy, các địa phương cơ bản đạt những kết quả rất tích cực trong thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU. Song, để có thể thúc đẩy việc gỡ "thẻ vàng" của Ủy ban châu Âu (EC) với thủy sản Việt Nam, các địa phương cần thể hiện quyết tâm và cam kết mạnh mẽ hơn nữa.

Làm việc với UBND các tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên và Bình Định, Đoàn khảo sát của Ủy ban Đối ngoại ghi nhận, các địa phương đã rất nỗ lực thực hiện các biện pháp khắc phục “thẻ vàng” của EC, đặc biệt trong việc ban hành các văn bản chỉ đạo, điều hành về quản lý khai thác IUU. Với Khánh Hòa, căn cứ các quy định của pháp luật, từ năm 2018 đến nay, UBND tỉnh Khánh Hòa và các sở, ngành, địa phương đã ban hành trên 438 văn bản chỉ đạo, điều hành.

Tỉnh Phú Yên đã thể hiện tinh thần rất tích cực, trách nhiệm, UBND tỉnh Bình Định đã ban hành 98 văn bản chỉ đạo, điều hành, trong đó có 1 Chỉ thị, 50 Quyết định, 27 văn bản chỉ đạo và tổ chức 20 cuộc họp để đánh giá, rút kinh nghiệm và có thông báo chỉ đạo cho các Sở, ngành và chính quyền địa phương triển khai các giải pháp cấp bách về khắc phục thẻ vàng của EC, tổ chức 14 đợt kiểm tra thực tế công tác triển khai thực hiện tại các địa phương ven biển. Cùng với đó, cả ba tỉnh đều đã thành lập và kiện toàn Ban Chỉ đạo về chống khai thác IUU; thành lập các văn phòng đại diện thanh tra, kiểm soát nghề cá tại các cảng cá trên địa bàn; ban hành quy trình xử lý thông tin tàu mất kết nối, tàu vi phạm vùng biển nước ngoài đối với tàu có chiều dài lớn nhất từ 15m đến dưới 24m, làm căn cứ triển khai và xử lý vi phạm. Đồng thời, công bố hạn ngạch giấy phép khai thác thủy sản vùng biển ven bờ và vùng lộng trên địa bàn; thành lập lực lượng kiểm ngư tỉnh và kiện toàn tổ chức Chi cục Thủy sản; xây dựng Quy chế phối hợp giữa tỉnh với các địa phương trong công tác quản lý tàu cá, chống khai thác IUU...

Với nỗ lực lớn này, các địa phương đã đạt được nhiều chuyển biến tích cực trong quản lý khai thác IUU. Đơn cử, với Bình Định, kết quả lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá đạt hơn 98%. Về công tác truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác, từ năm 2018 đến nay, Khánh Hòa đã thực hiện cấp giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác với 721 giấy/ 26.758 tấn hải sản, cấp giấy chứng nhận nguồn gốc thủy sản cho 2.040 lô hàng/ 17.913 tấn hải sản (trong đó đi Liên minh châu Âu (EU) là 1.355 lô hàng, đi thị trường khác 685 lô hàng). Hồ sơ xác nhận, chứng nhận nguồn gốc nguyên liệu thủy sản đã được lưu trữ đầy đủ, có hệ thống. Trong xử lý vi phạm, văn phòng đại diện thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá tại các cảng cá chỉ định của Phú Yên đã phối hợp xử lý 64 trường hợp thuyền trường/chủ tàu cá có dấu hiệu vi phạm, với tổng số tiền xử phạt hơn 400 triệu đồng. Ngoài ra, lực lượng Biên phòng tỉnh cũng đã kiểm tra, xử phạt một số trường hợp vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản, góp phần chuyển biến tích cực công tác chống khai thác IUU.

Tuy nhiên, khó khăn chung nhất tại các địa phương trong thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU, là vẫn còn tàu cá chưa lắp đặt thiết bị giám sát hành trình theo quy định; cơ sở hạ tầng còn hạn chế. Hiện, Khánh Hòa chỉ có một cảng cá Hòn Rớ được chỉ định có đủ hệ thống xác nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác, gây khó khăn cho các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu khi mua các sản phẩm thủy sản từ các tàu cá tại các cảng còn lại trong tỉnh. Tỷ lệ sản lượng khai thác được kiểm soát qua các cảng, mặc dù khá cao so với các tỉnh, nhưng vẫn còn thấp so với yêu cầu chống khai thác IUU của EC. Một số tàu cá thường xuyên hoạt động tại địa phận các tỉnh khác, nên việc quản lý các tàu này gặp khó khăn…

Ông Nguyễn Quang Hùng, Cục trưởng Cục Kiểm ngư, Bộ NN và PTNT

Theo đánh giá của Cục trưởng Cục Kiểm ngư, Bộ NN và PT NT Nguyễn Quang Hùng, Từ tháng 10.2022 đến nay vẫn còn 27 tàu cá, 132 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ xử lý. Từ đầu năm 2023 đến nay, các vụ vi phạm có giảm 20% so với cùng kỳ 2022 song tình trạng này vẫn tương đối phức tạp. Công tác thực thi pháp luật, điều tra, xử phạt các hành vi khai thác IUU triển khai chưa thật sự quyết liệt. Bên cạnh đó, kiểm tra thực tế tại địa phương cho thấy vẫn còn một số cảng cá, một số doanh nghiệp có dấu hiệu hợp thức hóa hồ sơ, chưa bảo đảm đủ độ tin cậy khi xuất khẩu sang một số thị trường châu Âu và một số thị trường khác. Việc ghi nhật ký khai thác của bà con ngư dân còn chưa đạt yêu cầu…

Đại biểu Lê Hữu Trí, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa

Cùng quan điểm, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa Lê Hữu Trí cũng đánh giá việc vẫn còn tình trạng một số tàu cá tái phạm các quy định về chống khai thác IUU chủ yếu là do vấn đề mưu sinh. Vì thế, Phó Trưởng đoàn Lê Hữu Trí cũng đề nghị, Quốc hội cần nghiên cứu, ban hành một nghị quyết có tầm nhìn xa và đủ mạnh về nguồn lực, tài chính về phát triển kinh tế biển và bảo tồn biển. Trong đó, có cơ chế, chính sách để xây dựng nghiệp đoàn nghề cá vững mạnh và các chính sách bảo vệ vùng biển của Việt Nam.

Thiếu nhân lực khiến nỗ lực của địa phương chưa phát huy hiệu quả tối ưu

Sau gần 6 năm kể từ khi thủy sản Việt Nam bị áp cảnh báo “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC), Việt Nam đã đạt được những tiến bộ được EC ghi nhận và đánh giá cao, nhất là ở khía cạnh hoàn thiện hệ thống pháp luật có liên quan. Tuy vậy, vẫn còn những khó khăn, thách thức trong thực tiễn triển khai các quy định khiến cho nỗ lực của các địa phương chưa phát huy tối đa hiệu quả như mong muốn. Một trong số đó là ngành thủy sản hiện đang rất thiếu nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.

Buổi giám sát của Ủy ban Đối ngoại làm việc với tỉnh Phú Yên

Tại cuộc làm việc giữa Đoàn khảo sát của Ủy ban Đối ngoại với UBND tỉnh Phú Yên về việc thực hiện chính sách, pháp luật về khắc phục “thẻ vàng” IUU, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Tri Phương thẳng thắn nêu thực tế, Phú Yên hiện không còn nhiều dư địa để phát triển nghề cá, bởi lẽ hoạt động khai thác thủy sản được quản lý theo hạn ngạch từng vùng: vùng ven bờ, vùng lộng, vùng khơi. Để nâng cao hiệu quả khai thác thủy sản, Phú Yên phải đi theo hướng đẩy mạnh tổ chức hoạt động đánh bắt cá theo tổ đội có quy mô, đưa khoa học, công nghệ vào hoạt động khai thác thủy sản…

Mặc dù đã xác định khá rõ phương hướng phát triển nghề cá của địa phương, song khó khăn lớn nhất hiện nay là khả năng thích ứng của ngư dân trong việc tiếp thu được công nghệ. Một yếu tố mang tính đặc thù ở Phú Yên là số ngư dân được đào tạo để có khả năng vận hành công nghệ hiện đại trên tàu không nhiều, chủ yếu các chủ tàu thuê những ngư dân nhàn rỗi ở các vùng lân cận khác và hầu hết có trình độ thấp. Đại diện Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh cho biết, Nghề đi biển hiện nay đang rất thiếu lao động, nhất là lao động có trình độ. Đây cũng là vấn đề chung với nhiều tỉnh duyên hải khác trên cả nước là ngư dân còn hạn chế về nhận thức, hiểu biết chính sách, pháp luật và khả năng tổ chức quản lý, vận hành, khai thác đối với những đội tàu lớn.

Các tỉnh ven biển, trong đó có Phú Yên, hiện đang rất thiếu lao động do đa số lao động ngày càng có xu hướng tham gia những ngành nghề có tính ổn định hơn.Hiện tỉnh này đang có chính sách huy động nhân lực tàu thuyền, song việc quản lý lực lượng này còn khó khăn.

Từ thực trạng lao động nghề cá của địa phương, lãnh đạo tỉnh Phú Yên kiến nghị, cần có chính sách hỗ trợ đào tạo, hướng dẫn cho chủ tàu/ngư dân đủ năng lực quản lý tàu, ngư cụ quy mô lớn để khai thác có hiệu quả. Nếu không giải quyết chuyện đó thì dù đầu tư đến mấy cũng không đạt hiệu quả như mong đợi, như thực tế triển khai Nghị định 67/2014/NĐ-CP về một số chính sách phát triển thủy sản vừa qua đã cho thấy. Đồng thời, cần đánh giá lại tất cả các Nghị định của Chính phủ, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Thông tư của các bộ, ngành liên quan đến lĩnh vực thủy sản, ở cả khía cạnh chính sách về phát triển thủy sản và bảo đảm an ninh quốc phòng trên biển.

Ông Nguyễn Mạnh Tiến, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội

Xây dựng chiến lược tổng thể, dài hạn về chống khai thác IUU

Quan chuyến khảo sát, Phó Chủ nhiệm Ủy ban đối ngoại Nguyễn Mạnh Tiến nhận định, có nhiều triển vọng để chúng ta thực hiện tới cùng chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không theo quy định và không báo cáo (IUU), tuy nhiên, cần nghiên cứu xây dựng chiến lược tổng thể và dài hạn hơn nhằm đạt mục tiêu phát triển nghề cá bền vững, bảo đảm sinh kế lâu dài cho ngư dân. Theo đại biểu Nguyễn Mạnh Tiến cần dứt khoát chấm dứt các hình thức khai thác tận diệt làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản. Theo đó, các địa phương cũng cần chú trọng hơn tới các giải pháp, chính sách nhằm giảm dần tỷ lệ đánh bắt, tăng dần tỷ lệ nuôi trồng thủy sản; tăng cường đầu tư, ứng dụng khoa học - kỹ thuật trong nuôi trồng biển; hình thành các đội tàu đánh cá đại dương để vươn ra biển lớn.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Tiến cũng cho rằng, cần quan tâm tới việc tổ chức thực hiện tốt các quy định của Luật Thủy sản. Thực tiễn cho thấy, cần rà soát, đánh giá việc thực hiện Luật này để có những phương án, đề xuất điều chỉnh, sửa đổi Luật cho phù hợp hơn, hoạch định các chính sách mới phù hợp hơn trong tình hình mới; Cần gắn nhiệm vụ chống khai thác IUU với nhiệm vụ thực hiện Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 theo chủ trương mà Bộ Chính trị đã ban hành. Trong đó, giữa nuôi trồng và đánh bắt thủy sản cần có sự gắn kết với nhau để bảo tồn môi trường tại vùng biển của nước ta. Bên cạnh đó, đối với các hoạt động đánh bắt tại vùng ven bờ, vùng lộng và vùng khơi, cần có chiến lược tổng thể hơn, có tầm nhìn xa để về lâu dài có thể hình thành các đội tàu chuyên nghiệp, thậm chí "xuất khẩu" ngư dân của chúng ta.

Về lâu dài, cần có chiến lược tổng thể hơn nhằm chống khai thác IUU, phát triển nghề cá bền vững và bảo tồn môi trường biển bởi mục tiêu của chúng ta không chỉ nhằm đáp ứng các điều kiện của EC mà là đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn chung của thế giới, vì sự phát triển bền vững của Việt Nam. Với người dân, Nhà nước và các cấp chính quyền cần tiếp tục nghiên cứu ban hành những cơ chế, chính sách phù hợp, sát thực tiễn, khả thi nhằm tạo điều kiện hơn cho phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, bảo đảm sinh kế, đời sống cho người dân, đặc biệt là hỗ trợ, tạo điều kiện về cơ sở vật chất, các định hướng chính sách mới trong chuyển đổi nghề, từ đánh bắt sang nuôi trồng, tạo những khu bảo tồn mới để vùng biển của chúng ta có cá và nhiều cá lên. Khi đời sống tốt lên, nhận thức của người dân cao hơn, thì đương nhiên việc thực hiện, tuân thủ các quy định về chống khai thác IUU cũng sẽ tốt hơn.

Bà Nguyễn Thi Lệ Thủy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Quốc hội

Còn theo bà Nguyễn Thi Lệ Thủy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Quốc hội, trong tổng thể những giải pháp đó thì việc ứng dụng công nghệ như giải pháp căn cơ, lâu dài để có thể kiểm soát và quản lý hiệu quả hơn với vấn đề IUU. Thực tế cho thấy, để quản lý, hỗ trợ kiểm soát và ngăn chặn hành vi đánh bắt IUU, nhiều nước trên thế giới đã khai thác tiện ích của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 thông qua việc ứng dụng các công nghệ hiện đại, như công nghệ định vị vệ tinh, hình ảnh vệ tinh, radar khẩu độ tổng hợp; công nghệ tổng hợp dữ liệu và phân tích trí tuệ nhân tạo (AI); phương tiện giám sát không người lái, truy xuất blockchain…

Đoàn Khảo sát của Ủy ban Đối ngoại Quốc hội đi thực tế, gặp gỡ trao đổi ngư dân

Đợt khảo sát lần đầu tiên của Ủy ban Đối ngoại về tình hình thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU, với việc được trực tiếp gặp gỡ, trò chuyện cùng các chủ tàu, ngư dân; thăm các tàu cá và trực tiếp đánh giá thực trạng hạ tầng nghề cá, cũng như thực tiễn đánh bắt thủy sản của chủ tàu, ngư dân, đã giúp Đại biểu Quốc hội có cái nhìn thấu đáo hơn về những vướng mắc, nguyên nhân tại sao đã 6 năm vấn đề này vẫn chưa được tháo gỡ, những bất cập trong chính sách, pháp luật để kiến nghị cơ quan có thẩm quyền sớm tháo gỡ, tạo thuận lợi cho công tác quản lý, kiểm soát hoạt động khai thác thủy sản trên biển; hỗ trợ bảo đảm cho ngư dân duy trì sinh kế, bảo đảm cuộc sống và xa hơn là tạo điều kiện cho phát triển kinh tế biển bền vững.

Trong 5 năm qua, Đảng, Nhà nước ta đã rất nỗ lực và quyết tâm lớn trong thực hiện các giải pháp nhằm khắc phục “thẻ vàng” của EC đối với xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Quốc hội cũng đặc biệt quan tâm tới vấn đề này và luôn đồng hành cùng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương. Sau kết quả thu thập từ Đoàn khảo sát thực tế, sẽ là cơ sở quan trọng để phiên chất vấn và trả lời chất vấn với Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn về hoạt động khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản, giải pháp tháo gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban Châu Âu (EC) diễn ra vào ngày mai 15/8 thành công, nhằm phát đi thông điệp mạnh mẽ việc , Việt Nam đã và đang cố gắng, nỗ lực, quyết tâm khắc phục cảnh báo của EC về chống khai thác IUU, mong muốn và cam kết tuân thủ những tiêu chuẩn, giá trị chung của thế giới trong khai thác thủy sản; đồng thời, bảo vệ sự công bằng một cách hợp lý giữa những người đánh cá với nhau, giữa những nhà sản xuất trong lĩnh vực. Từ đó, giúp Việt Nam thực hiện hiệu quả hơn các khuyến nghị của EC và sẽ đạt được nhiều kết quả khả quan khi Đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) sẽ tới Việt Nam kiểm tra việc thực hiện các khuyến nghị về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU) vào tháng 10 tới.

Hải Yến