Cần sự vào cuộc mạnh mẽ

Trong tình hình đó, việc "biến rác thải thành năng lượng sạch" - như tiêu đề hội thảo do Báo Người Lao Động tổ chức ngày 21-10 - được coi là hướng đi tất yếu, góp phần xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, phát triển xanh và bền vững, thể hiện trách nhiệm với xã hội và cam kết quốc gia về phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, chúng ta cần vượt qua nhiều rào cản về công nghệ, cơ chế và nhận thức xã hội.

Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi ngày cả nước phát sinh khoảng 65.000 - 70.000 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó khu vực đô thị chiếm gần 60%. Lượng rác này phần lớn vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp - chiếm hơn 70%, trong khi tỉ lệ tái chế và đốt phát điện còn rất thấp. Điều này không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn tạo ra khí nhà kính, ô nhiễm nước ngầm và đất đai.

Trên thực tế, rác thải sinh hoạt chứa tới 50% - 60% chất hữu cơ, hoàn toàn có thể tận dụng để sản xuất điện hoặc khí sinh học (biogas). Một tấn rác nếu được đốt đúng công nghệ có thể tạo ra 500 - 600 KWh điện.

Những năm gần đây, Việt Nam đã có bước khởi đầu trong lĩnh vực này. Các nhà máy đốt rác phát điện ở Nam Sơn (Hà Nội), Cần Thơ, TP HCM… bước đầu vận hành, góp phần giảm tải cho các bãi rác và cung cấp điện cho lưới quốc gia. Tuy nhiên, tổng công suất các nhà máy đốt rác vẫn rất khiêm tốn, giải quyết chưa đến 2% lượng rác thải sinh hoạt toàn quốc.

Phải xem việc xử lý rác thải thành năng lượng là một mắt xích quan trọng trong chiến lược năng lượng quốc gia. Khi được tích hợp vào quy hoạch điện, quy hoạch môi trường và phát triển kinh tế xanh, lĩnh vực này sẽ tạo động lực mới cho chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và bảo đảm an ninh năng lượng cho đất nước.

Tuy nhiên để phát triển được loại hình này cần làm rõ nguyên nhân khiến mô hình này chưa phát triển tương xứng với tiềm năng để có giải pháp phù hợp. Bất cập hiện nay là giá điện từ rác chưa hấp dẫn, chỉ ở mức 10,05 US cent/KWh, thấp hơn chi phí thực tế mà nhà đầu tư bỏ ra.

Một khó khăn khác là nguồn vốn đầu tư lớn. Một nhà máy đốt rác phát điện công suất 1.000 tấn/ngày cần vốn từ 100 - 150 triệu USD và thời gian thu hồi vốn kéo dài 10 - 15 năm. Điều này khiến các doanh nghiệp trong nước khó tham gia.

Ngoài ra, nhận thức của cộng đồng về phân loại và giảm thiểu rác vẫn còn hạn chế. Nhiều nơi rác chưa được tách riêng giữa hữu cơ và vô cơ, khiến công nghệ xử lý hiện đại không phát huy hiệu quả. Một số địa phương còn coi xử lý rác là nhiệm vụ phụ trợ, chưa đặt trong tổng thể chiến lược phát triển năng lượng và kinh tế tuần hoàn.

Biến rác thải thành năng lượng không chỉ là bài toán kỹ thuật mà còn là chiến lược phát triển bền vững - nơi "rác" trở thành "tài nguyên", góp phần xây dựng nền kinh tế tuần hoàn, vì một Việt Nam xanh, sạch và thịnh vượng. Muốn làm được điều đó, cần sự vào cuộc mạnh mẽ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và mỗi người dân - để rác không còn là gánh nặng, mà trở thành nguồn năng lượng của tương lai.

PGS-TS BÙI THỊ AN (nguyên Ủy viên Ủy ban Khoa học - Công nghệ - và Môi trường của Quốc hội)

(Dẫn nguồn NLĐO)