Cần thanh tra và kiểm toán đặc biệt đối với Tập đoàn Điện lực Việt Nam

Lịch cắt điện dày đặc ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ

Cả miền Bắc và Bắc Trung Bộ vẫn đang thiếu điện rất gay gắt. Lịch cắt điện dày đặc trong ngày 08/6/2023 không chỉ tại nội thành Thủ đô Hà Nội mà lan ra nhiều huyện ngoại thành. Tại các tỉnh, thành Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Thái Nguyên, Hải Phòng, nhiều khu vực dân cư nhận thông báo bị cắt điện 2 lần/ngày, kéo dài đến giữa đêm. Lịch cắt điện dày đặc khiến đời sống của người dân khốn đốn, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất.

Trong cuộc họp về tình hình cung ứng điện do Bộ Công Thương tổ chức chiều 07/6, ông Ngô Sơn Hải (Phó Tổng giám đốc EVN) cho biết, ở các tỉnh phía Bắc, cung ứng khả dụng của hệ thống là 17.000MW, nhưng ở thời điểm nắng nóng, nhu cầu phụ tải - tiêu thụ điện lên tới 20.000MW. Vì vậy, ngành điện phải cắt giảm công suất sử dụng, giảm nhu cầu sử dụng điện lên tới 30%.

Cũng tại cuộc họp trên, ông Trần Việt Hòa (Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, Bộ Công Thương) thông tin: Đến nay, chỉ có duy nhất thủy điện Hòa Bình còn nước trong hồ, dự đoán duy trì phát điện đến khoảng ngày 13/6 tới và có thể về mực nước chết. Nguồn nhiệt điện dù đã đủ nhiên liệu vận hành, nhưng với công suất huy động cao gây nên sự cố về thiết bị, có lúc suy giảm công suất lên đến 1.030MW. Trong khi đó, nguồn điện từ miền Trung ra miền Bắc luôn ở ngưỡng giới hạn cao, từ 2.500 - 2.700MW, tiềm ẩn nguy cơ sự cố truyền tải. Ông Hòa cho biết, để xảy ra tình trạng thiếu điện, không bảo đảm cung ứng điện cho phát triển kinh tế - xã hội là "trách nhiệm không thể biện minh và xin thay mặt cơ quan Nhà nước và ngành điện, chúng tôi gửi lời xin lỗi tới nhân dân".

Trong khi EVN báo lỗ nặng thì các doanh nghiệp thuộc tập đoàn này lại gửi ngân hàng tổng cộng hàng vạn tỷ đồng

Trước tình hình thiếu điện gay gắt, ngày 06/6/2023, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 517/CĐ-TTg, yêu cầu EVN thực hiện các giải pháp bảo đảm cung ứng điện trong mùa khô năm 2023 và thời gian tới. Đặc biệt, Thủ tướng yêu cầu EVN phải hoàn thành đàm phán giá điện với các dự án điện tái tạo chuyển tiếp (điện mặt trời, điện gió) trong tháng 6/2023.

Từ ngày 31/3/2023, Chính phủ đã yêu cầu Bộ Công Thương và EVN phải đàm phán xong giá bán điện với các đơn vị sản xuất điện "sạch". Đến ngày 17/5, Văn phòng Chính phủ có thông báo yêu cầu Bộ này khẩn trương có văn bản trước ngày 20/5/2023, chỉ đạo EVN đàm phán với các chủ đầu tư về mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới điện. Nhưng đến nay, vẫn còn 4.600MW điện "sạch" tồn đọng. Theo EVN, hiện đã có 52/85 nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp với tổng công suất 3.155MW (chiếm tỉ lệ 67%) đã nộp hồ sơ đàm phán giá điện tạm thời cho tập đoàn này; còn 33 nhà máy điện với tổng công suất 1.581MW chưa gửi hồ sơ đàm phán.

Thời gian qua, việc đàm phán để đưa các dự án điện "sạch" tồn đọng lên lưới điện gặp nhiều khó khăn, nhưng Chính phủ đã cho "độ mở", có thể ký hợp đồng mua bán với giá tạm thời, nhưng đến nay vẫn tồn đọng số lớn các dự án đã hoàn thành, sẵn sàng phát điện. Trong khi đó, nguồn cung điện đang thiếu hụt rất nghiêm trọng, EVN phải nhập khẩu 1.272MW điện và dự kiến đến năm 2030 là 5.743MW.

Công tác truyền tải có thực sự quá tải?

Trong những ngày Quốc hội họp vừa qua, nhiều ĐBQH đã nêu các vấn đề về ngành điện, nhưng vẫn còn một số vấn đề mà người dân bức xúc. Trong buổi thảo luận tổ sáng 25/5, đề cập đến vấn đề lãng phí nguồn điện "sạch", ĐBQH Đinh Ngọc Minh (Đoàn Cà Mau) cho rằng, người dân rất bức xúc về việc tại sao phải nhập khẩu điện, trong khi nguồn điện mặt trời, điện gió lên tới 4.600MW đến nay vẫn chưa được hòa lưới? Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, đã trao đổi với Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên về vấn đề này. Bộ trưởng Bộ Công Thương thông tin rằng không phải vướng về giá, mà vướng về công suất, tức hiện nay chúng ta "đủ tải" rồi. Bộ trưởng Hồ Đức Phớc hỏi lại: Vì sao đã đủ tải vẫn phát triển điện tái tạo, không giảm bớt điện đã mua của nước ngoài? Theo ông Phớc, Bộ trưởng Bộ Công Thương trả lời rằng đã ký hiệp định mua điện của nước ngoài rồi nên không thể đàm phán để cắt được.

Nhiều chuyên gia ngành điện thắc mắc vì sao đã đủ tải mà EVN vẫn tiếp tục nhập khẩu điện, trong khi trong nước đã sẵn sàng đưa lên lưới ít nhất hàng ngàn MW điện tái tạo và cao hơn nữa. Như vậy lưới điện có quá tải? Trong Quy hoạch điện VII (phần điều chỉnh) đã yêu cầu nâng cấp hệ thống truyền tải. Thực tế, Quy hoạch điện VII với nhiều nhà máy điện than công suất rất lớn, ngành điện đã bảo đảm vấn đề truyền tải. Chưa kể việc nhiều dự án điện than có công suất rất lớn rút khỏi quy hoạch thì càng bảo đảm hơn về truyền tải.

EVN lỗ do đâu?

Theo báo cáo tài chính của 5 doanh nghiệp trực thuộc EVN là Tổng công ty Điện lực Miền Bắc (EVNNPC), Tổng công ty Điện lực Miền Trung (EVNCPC), Tổng công ty Điện lực Miền Nam (EVNSPC), Tổng công ty Điện lực Hà Nội (EVNHANOI) và Tổng công ty Điện lực TPHCM (EVNHCMC), năm 2022, các đơn vị này đều làm ăn tốt với doanh thu hàng chục nghìn tỷ đồng và lãi từ vài chục đến hàng trăm tỷ đồng.

Tiền lãi gửi ngân hàng từ các công ty con của EVN trong năm 2022 đã lên tới hàng vạn tỷ đồng, như: EVNNPC hơn 10.500 tỷ đồng, EVNCPC khoảng 5.000 tỷ đồng, EVNSPC gần 5.500 tỷ đồng, EVNHCMC gần 4.000 tỷ đồng... Có phải đây là cách "đẩy" lỗ về cho tập đoàn mẹ? Với số tiền gửi ngân hàng lên đến hàng vạn tỷ đồng, giúp các doanh nghiệp thu về hàng trăm tỷ đồng tiền lãi. Đây là câu hỏi lớn mà EVN cần trả lời cho rõ ràng, dù mới đây tập đoàn này giải trình số dư tiền gửi trên được dùng để thanh toán trả nợ cho nhà cung cấp, thanh toán tiền mua điện các nhà máy... và chi phí cho sản xuất, kinh doanh. Được biết, EVN từng liên tục tăng trưởng trong nhiều năm. Đến năm 2021, EVN lãi sau thuế hơn 14.700 tỷ đồng, nhưng năm 2022 lại lỗ hơn 26.200 tỷ đồng và xin tăng giá điện. Vậy có thực sự EVN bị lỗ?

ĐBQH Tạ Thị Yên (Đoàn Điện Biên) đặt vấn đề, cùng một hệ sinh thái, nhưng công ty mẹ (EVN) báo lỗ, còn các công ty con vẫn công bố lợi nhuận cao. Vậy nguyên nhân nào khiến EVN lỗ? Trong khi từ năm 2009 đến nay, giá điện đã tăng khoảng 100%, từ mức 948,5 đồng/kWh lên 1.920,3732 đồng/kWh. Hiện nay, EVN vẫn tiếp tục báo lỗ và đề nghị tăng giá điện.

Còn ĐBQH Lê Thanh Vân (Đoàn Cà Mau) cho rằng, người dân không hề liên quan đến việc thua lỗ của EVN, mà do sản xuất, điều hành giá điện yếu kém, bộ máy cồng kềnh, phát sinh chi phí cao. Người dân cũng từng đặt câu hỏi về thu nhập của cán bộ, lãnh đạo EVN rất cao, lộ trình xã hội hóa ngành điện còn chậm. EVN đã thực hiện lộ trình thị trường bán buôn cạnh tranh, thị trường bán lẻ điện cạnh tranh theo Quyết định 63/2013/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, nay đã làm đến đâu? Thực hiện lộ trình này là cách tốt nhất để giải quyết nhiều vấn đề về vốn, giá. Về quản trị, nếu so quy mô, EVN có tới hơn 100.000 nhân sự, chi phí tiền lương quá lớn, tất nhiên cũng tính hết vào giá điện.

Các doanh nghiệp điện "sạch" gặp khó

ĐBQH Nguyễn Văn Hiển (Đoàn Lâm Đồng) phát biểu tại Quốc hội hôm 01/6, cho rằng Chính phủ đã có nhiều văn bản mang tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ phát triển điện tái tạo. Nhưng gần đây, khung giá điện, nhà máy phát điện, nhà máy điện tái tạo chuyển tiếp không được ưu đãi như trước. Việc đầu tư các công trình truyền tải điện không đáp ứng yêu cầu thực tế, dẫn đến EVN phải cắt giảm công suất phát điện của các nhà máy điện tái tạo, gây lãng phí tài nguyên, thiệt hại về kinh tế, nhiều nhà đầu tư điện tái tạo lâm vào hoàn cảnh khó khăn.

Phân tích của ông Hiển cho thấy, Bộ Công Thương và EVN đã có những văn bản điều hành bất cập, ảnh hưởng tiêu cực tới sự sống còn của doanh nghiệp đầu tư điện tái tạo cũng như môi trường đầu tư, khiến họ đối diện với nguy cơ phá sản. Về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư trên lĩnh vực này. Hậu quả khác là sẽ khó khăn trong việc thực hiện cam kết COP26 mà Việt Nam đã ký kết, giảm phát thải ròng về "0" vào năm 2050.

Các cơ quan chức năng nên gặp gỡ trực tiếp các doanh nghiệp làm năng lượng tái tạo, lắng nghe họ, xem họ gặp vướng mắc ở đâu trong việc xin cấp phép và đấu nối hòa lưới điện? Bộ Công Thương và EVN cần trả lời những câu hỏi liên quan đến vấn thời sự nóng bỏng của ngành điện. Cần giải quyết đúng và hiệu quả các vấn đề tồn tại, nếu không thì ngành điện sẽ không theo kịp sự phát triển kinh tế của đất nước, hậu quả rất khó lường. Mới đây, trong Công điện số 517/CĐ-TTg, Thủ tướng giao Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo thành lập đoàn thanh tra chuyên ngành theo quy định của pháp luật về quản lý và cung ứng điện của EVN từ ngày 01/01/2021 đến 01/6/2023.

Xuân Nhân