Cẩn trọng khi tiếp thụ văn hóa 'diss'

Thậm chí, nhiều người còn quá lời khi cho rằng đó là ví dụ điển hình, là khuôn mẫu cho phát triển công nghiệp văn hóa. Nhưng, bên ngoài cái diện mạo đẹp đẽ đó, vẫn còn phần chìm của tảng băng mà chúng ta cần phê phán nếu không muốn văn hóa đương đại của những người trẻ Việt Nam trở thành một bản sao chép toàn lỗi từ văn hóa đại chúng Âu, Mỹ.

Nữ rapper Pháo.

Ví dụ điển hình nhất chính là một ca khúc mới ra mắt gần đây của rapper nữ có nghệ danh Pháo. Bản ghi âm có tên “Sự nghiệp chướng” ấy lập tức đạt con số triệu lượt nghe xem sau vài giờ ra mắt và bật lên top xu hướng. Rất nhiều lời khen đã dành cho bản ghi âm ấy, từ những người là khán giả bình thường, từ giới truyền thông và từ cả giới hoạt động âm nhạc (chủ yếu là trẻ).

Tuy nhiên, không mấy ai nhắc tới câu chửi ở trong ca từ của ca khúc này. Nó không phải câu chửi tục nhưng không phù hợp trong bối cảnh của một sản phẩm văn hóa. Những câu như “có ngày tao tát cho mày một phát... răng môi mày lẫn lộn” thực sự đã phá hỏng nền tảng cơ bản nhất của âm nhạc là tính thẩm mỹ, thi ảnh, tính ẩn dụ... Dường như, những người khen ngợi bản ghi âm này đã quá quen với kiểu âm nhạc như vậy, nên với họ, việc tồn tại một câu kiểu đó cũng là bình thường.

Phải thừa nhận, “Sự nghiệp chướng” là một bản ghi âm ấn tượng, khá chất lượng với không khí âm nhạc hiện đại và bắt tai. Bản thân “Sự nghiệp chướng” cũng là một ca khúc thuộc dạng “diss” (để công kích, chỉ trích, mỉa mai một đối tượng cụ thể nào đó) và “diss” cũng là một mảng màu thú vị trong văn hóa hip-hop, rap. Song, có phải chỉ trích, công kích là cứ phải mắng chửi hay không? Đây chính là một cách hiểu sai lệch mà những rapper trẻ đang sa đà vào, khiến đa số các bản “diss” ở Việt Nam trở nên dung tục, xấu xí, thậm chí quá đà. Và, riêng với “Sự nghiệp chướng”, giá như không có đoạn mắng chửi ấy, bản ghi âm này sẽ rất ấn tượng, nếu không nói là xuất sắc.

Đã có không ít người lên tiếng về sự phản cảm trong cách “diss” lẫn nhau của các rapper Việt hiện nay và lập tức họ bị nhận về bão gạch đá, cho rằng họ cổ hủ, lạc hậu, không hiểu văn hóa của giới trẻ. Đúng là người trẻ luôn có cách nghĩ khác, cách làm khác mà thế hệ đi trước cần mở lòng đón nhận, song không phải lúc nào cũng nên thỏa hiệp với cách làm, cách nghĩ của lớp trẻ chỉ vì tư duy “ừ thì đây là thời đại của họ”. Người trẻ cũng cần phải lắng nghe lớp người đi trước góp ý, bởi bản sắc văn hóa được duy trì từ chính sợi dây kết nối kinh nghiệm giữa các thế hệ.

Trong văn hóa Việt cũng tồn tại nhiều tác phẩm trách móc, chỉ trích một đối tượng cụ thể nhưng cách trách móc luôn sâu cay chứ không phải sỗ sàng. Ngay cả trong số hiếm những tác phẩm thậm chí có dùng cả lời chửi thề, chửi tục đi nữa thì cách tồn tại của những từ ấy cũng có giá trị góp phần mang lại thẩm mỹ chung cho tổng thể tác phẩm chứ không phải chửi cho sướng mồm.

Xin nhắc lại, mảng tối của văn hóa hip-hop, rap ở Mỹ chính là tệ nạn, ma túy, bạo lực với những vụ thanh toán bằng súng đã được ghi lại trong lịch sử của rap. Người Việt tiếp thụ văn hóa rap là tiếp thụ cái hay, cái đẹp của nó chứ không phải máy móc sao chép ngay cả thứ văn hóa trong xó tối của nó. Đó chính là tiếp thụ có chọn lọc và muốn tiếp thụ có chọn lọc, cần có những phê bình đúng đắn cũng như cổ xúy trong giới hạn để làm sao rap đặt chân trong văn hóa Việt mà không làm biến dạng văn hóa Việt.

Hà Quang Minh