Canada đang tính lại chuyện mua 88 chiếc F-35 từ Mỹ

Chỉ vài giờ sau khi được tân Thủ tướng Canada Mark Carney tái bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Quốc phòng, ông Bill Blair tuyên bố hôm 14-3 rằng Canada đang tích cực xem xét các phương án thay thế cho chiến đấu cơ tàng hình F-35 của Mỹ, đài CBC đưa tin.

Ông Blair đưa ra phát ngôn trên giữa bối cảnh quan hệ giữa hai láng giềng Bắc Mỹ đang căng thẳng do chính sách thuế quan và tham vọng của Tổng thống Mỹ Donald Trump sáp nhập Canada vào Mỹ.

Một mô hình chiến đấu cơ F-35 với các dấu hiệu đặc trưng của Canada được trưng bày năm 2010. Ảnh: THE ARCTIC INSTITUTE

Hợp đồng mua 88 chiếc F-35 đứng trước nguy cơ bị hủy bỏ

“Không quân của chúng tôi [của Canada] xác định các máy bay chiến đấu là nền tảng cần thiết, nhưng chúng tôi cũng đang xem xét các phương án thay thế khác. Liệu chúng tôi có cần tất cả các máy bay chiến đấu đó đều là F-35 hay không?” - ông Blair nói.

Ông Blair cho rằng cuộc thảo luận về các giải pháp thay thế cho chiến đấu cơ F-35 của Mỹ là phương án tốt nhất cho lợi ích chung của Canada và điều này đang được thảo luận trong quân đội.

Theo CBC, đã có một làn sóng mạnh mẽ trong dân chúng Canada kêu gọi hủy bỏ thương vụ mua 88 chiếc F-35 của Mỹ - vốn được ký kết hồi tháng 6-2023 với giá trị hợp đồng 19 tỉ USD. Đây là một trong những thương vụ vũ khí lớn nhất mà Canada từng ký.

Canada đã đặt cọc tiền mua 16 chiếc đầu tiên trong hợp đồng trên. Dự kiến, phía Mỹ sẽ giao hàng vào đầu năm 2026.

Ông Blair cho biết đã nhận được chỉ đạo của Thủ tướng Carney về việc xem xét các phương án thay thế đến từ châu Âu, trong đó có chiến đấu cơ JAS 39 Gripen (Thụy Điển) – dòng máy bay xếp ngay sau F-35 trong cuộc đấu thầu năm 2023 – hoặc các máy bay Pháp, Đức, Tây Ban Nha.

Canada còn cân nhắc tới khả năng tham gia vào quá trình sản xuất và bảo trì các chiến đấu cơ mới. Nhà thầu Thụy Điển từng hứa hẹn về việc tổ chức lắp ráp JAS 39 Gripen tại Canada và chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ, dây chuyền bảo dưỡng cho Ottawa.

Nếu tiếp tục với hợp đồng mua F-35, các chiến đấu cơ mới của Canada sẽ do tập đoàn Lockheed Martin đóng tại Mỹ và hoạt động bảo trì, đại tu, nâng cấp phần mềm cũng sẽ được thực hiện tại Mỹ.

Những rủi ro nếu Canada hủy thương vụ F-35

Tạp chí Eurasian Times cho rằng có những lo ngại về việc việc hủy bỏ thương vụ F-35 có thể làm suy yếu năng lực quân sự, lợi ích kinh tế và vị thế của Canada so với các đồng minh trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

“Canada đang đứng trước ngã ba đường trong chính sách quốc phòng và những quyết định mà nước này đưa ra hôm nay sẽ có giá trị trong nhiều thập niên tới” – chuyên gia về ngoại giao và quốc phòng Ritu Sharma bình luận trên Eurasian Times.

Được trang bị công nghệ tàng hình, hệ thống radar tiên tiến và khả năng hoạt động tầm xa, chiến đấu cơ F-35 sẽ giúp Canada đảm bảo giám sát và bảo vệ các vùng lãnh thổ rộng lớn của mình, bao gồm vùng Cực Bắc – vị trí chiến lược quan trọng đang trở thành tâm điểm của các cường quốc toàn cầu.

Mọi nhiệm vụ huấn luyện hoặc chiến đấu của Canada liên quan tới những chiếc F-35 mới đều cần có “dữ liệu nhiệm vụ” được các cơ sở điện toán chuyên dụng của Mỹ xử lý, vì Lockheed Martin từ chối chia sẻ các mã nguồn liên quan cho Ottawa.

Việc rút khỏi chương trình chiến đấu cơ F-35 sẽ khiến Canada dễ bị tổn thương về khả năng phản ứng nhanh và nhận thức tình hình.

Phi công Canada Billie Flynn trả lời báo giới trong sự kiện bay thử chiến đấu cơ F-35 tại Triển lãm hàng không Farnborough (Anh) năm 2014. Ảnh: LOCKHEED MARTIN

Ngoài ra, chiến đấu cơ F-35 đã trở thành xương sống trong hệ thống không quân của nhiều quốc gia NATO. Nếu rút lui khỏi thương vụ này, Canada sẽ tự cô lập mình khỏi các đồng minh, gửi đi tín hiệu đáng lo ngại về lòng tin và khả năng hợp tác với các đồng minh trong nhiều chục năm.

Canada cần tính tới tác động kinh tế

Việc tham gia vào thương vụ mua F-35 từ Mỹ cũng mang đến cho Canada cơ hội kinh tế chiến lược. Ngành công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ Canada được hưởng lợi từ các hợp đồng sản xuất linh kiện, bộ phận cho dòng chiến đấu cơ này.

CBC lưu ý rằng các công ty hàng không vũ trụ đã đóng góp đến 1,3 tỉ USD cho nền kinh tế Canada trong giai đoạn từ năm 1997 tới năm 2021.

Những hợp đồng với Lockheed Martin có thể tạo ra hàng nghìn việc làm với thu nhập cao, kích thích đổi mới và đưa các công ty Canada trở thành những nhân tố chủ chốt trong chuỗi cung ứng quốc phòng toàn cầu.

Dù chưa rõ chi phí bồi thường hợp đồng sẽ là bao nhiêu, chắc chắn sẽ có một số hình thức trừng phạt, thậm chí là trả đũa nếu Canada từ bỏ giữa chừng hợp đồng với Mỹ.

Từ bỏ thương vụ F-35 cũng đồng nghĩa với nguy cơ Canada đánh mất cả lợi thế cạnh tranh trong tương lai trong ngành công nghiệp quốc phòng toàn cầu do ảnh hưởng của việc giảm đầu tư và giảm vị thế của Canada trong chuỗi sản xuất công nghiệp quốc phòng toàn cầu.

Bà Sharma tổng kết lại rằng những gì Canada có thể phải đánh đổi để hủy bỏ thương vụ F-35 với Mỹ sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí để theo đuổi hợp đồng này.

Còn cựu phi công Canada từng tham gia bay thử nghiệm chiến đấu cơ F-35 - ông Billie Flynn cho rằng Ottawa cần có “quan điểm giao dịch” để đánh giá thiệt hơn vì việc tiếp tục hay hủy bỏ thương vụ này sẽ ảnh hưởng tới “lòng tin vốn luôn tồn tại đằng sau mọi giao dịch mua vũ khí từ Mỹ”.

HOÀN ĐỨC