Căng thẳng Israel-Iran: Lịch sử xung đột

Gọi loạt tấn công vào các cơ sở hạt nhân, tên lửa và các chỉ huy quân sự của Iran là "thời khắc quyết định trong lịch sử Israel", Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cảnh báo rằng chiến dịch này sẽ tiếp tục chừng nào còn cần thiết.

Iran coi các cuộc tấn công này là lời tuyên chiến và đáp trả bằng hàng loạt đợt phóng tên lửa khiến dân thường của cả hai quốc gia đều phải gánh chịu hậu quả nặng nề. Tính đến cuối ngày 16-6, ít nhất 224 người Iran đã thiệt mạng, trong khi con số thương vong ở Israel là 24 người.

Lịch sử xung đột Israel-Iran

Israel và Iran đã tham gia vào một cuộc chiến ngầm trong nhiều thập kỷ, với lịch sử lâu dài về các cuộc tấn công bí mật trên bộ, trên biển, trên không và trên không gian mạng, được thực hiện thông qua các lực lượng ủy nhiệm và đồng minh khác nhau trong khu vực.

Năm 1967, Iran tiếp quản Lò phản ứng nghiên cứu Tehran theo chương trình “Nguyên tử vì hòa bình” của Mỹ.

Israel và Iran từng là đồng minh trước cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, cuộc cách mạng đã thiết lập nên một chế độ thần quyền mới có tư tưởng đối lập với sự tồn tại của Israel. Israel cũng coi tham vọng hạt nhân của Tehran là mối đe dọa hiện hữu.

Khi Israel tiến đánh Lebanon năm 1982, Iran đã giúp thành lập phong trào Hezbollah. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, Tehran cũng tài trợ cho các lực lượng và các nhóm bán quân sự khác ở Gaza, Yemen, Iraq và Syria.

Tháng 8-2002, các cơ quan tình báo phương Tây và một nhóm đối lập Iran tiết lộ cơ sở làm giàu uranium bí mật Natanz của Iran. Tháng 6-2003, Anh, Pháp và Đức tham gia đàm phán hạt nhân với Iran. Đến tháng 10-2003, Iran đình chỉ hoạt động làm giàu uranium.

Tháng 2-2006, Iran tuyên bố sẽ khởi động lại việc làm giàu uranium sau khi Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad đắc cử. Anh, Pháp, Đức rút khỏi các cuộc đàm phán vốn đã bị đình trệ.

Năm 2010, phát hiện virus máy tính Stuxnet phá hoại các máy ly tâm của Iran.

Ngày 14-7-2015, một số cường quốc thế giới (trong đó có Mỹ) và Iran công bố một thỏa thuận hạt nhân toàn diện, dài hạn, hạn chế hoạt động làm giàu uranium của Tehran để đổi lấy việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế.

Các nhà đàm phán thỏa thuận hạt nhân Iran 2015 chụp ảnh chung tại tòa nhà Liên hợp quốc ở Vienna, Áo. Ảnh: Reuters

Năm 2018, Thủ tướng Benjamin Netanyahu cho biết Israel đã thu được hàng chục nghìn trang dữ liệu về chương trình hạt nhân của Iran. Cùng năm, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân 2015.

Tháng 7-2020, một vụ nổ bí ẩn đã phá hủy một nhà máy sản xuất máy ly tâm tại cơ sở làm giàu hạt nhân Natanz của Iran. Iran đổ lỗi vụ nổ là do Israel đạo diễn. Tháng 11 cùng năm, nhà khoa học hạt nhân quân sự hàng đầu của Iran, Mohsen Fakhrizadeh, bị sát hại bằng súng máy điều khiển từ xa.

Ngày 11-4-2021, một cuộc tấn công nhằm vào cơ sở hạt nhân ngầm của Iran tại Natanz nổ ra. Iran đổ lỗi cho Israel. Phía Israel phủ nhận cáo buộc. Ngày 16-4-2021, Iran bắt đầu làm giàu uranium lên tới 60%, mức độ tinh khiết cao nhất từ trước đến thời điểm đó và là bước tiến kỹ thuật so với mức 90% dùng cho vũ khí.

Ngày 7-10-2023, sau khi Hamas châm ngòi cho cuộc xung đột dữ dội nhất giữa Israel và Hamas vốn vẫn kéo dài đến nay ở Gaza, Israel đã hạ sát phần lớn các nhà lãnh đạo cấp cao của nhóm này, đồng thời tấn công Hezbollah và các mục tiêu của Houthi trong cùng thời gian.

Một đám cháy bùng phát sau vụ tấn công bằng rocket nhằm vào Ashkelon, Israel, tháng 10-2023. Ảnh: Reuters

Ngày 1-4-2024, một cuộc không kích của Israel đã phá hủy Lãnh sự quán Iran tại Damascus, Syria, giết chết 16 người, trong đó có 2 tướng của Iran. Nhằm đáp trả cuộc không kích của Israel, ngày 14-4-2024, Iran tiến hành cuộc tấn công chưa từng có vào Israel, phóng hơn 300 tên lửa và máy bay (UAV) không người lái. Israel đã chặn được phần lớn số tên lửa và UAV này với sự hỗ trợ của liên minh do Mỹ đứng đầu.

Ngày 1-10-2024, Iran tiến hành cuộc tấn công trực tiếp thứ hai vào Israel, mặc dù liên minh do Mỹ đứng đầu và Israel đã bắn hạ hầu hết các tên lửa. Ngày 26-10-2024, Israel lần đầu tiên công khai tấn công Iran, nhằm vào các hệ thống phòng không và các địa điểm liên quan đến chương trình tên lửa của nước này.

Ngày 13-6-2025: Trong một động thái leo thang nghiêm trọng, Israel tuyên bố khoảng 200 máy bay của Không quân Israel đã thả 330 quả bom xuống khoảng 100 mục tiêu tại 6 thành phố, bao gồm Tehran và cơ sở hạt nhân Natanz của Iran, giết chết nhiều chỉ huy cấp cao và nhà khoa học hàng đầu của Iran (theo Reuters là ít nhất 20 người).

Iran đáp trả bằng cách phóng khoảng 100 máy bay không người lái (UAV) về phía Israel. Một loạt tên lửa Iran sau đó đã thắp sáng bầu trời Tel Aviv tối 13-6. Israel cho biết hầu hết tên lửa đã bị đánh chặn hoặc không đến được mục tiêu.

Ngày 14-6-2025, Israel mở rộng các cuộc không kích để nhắm vào các mục tiêu trong ngành năng lượng của Iran khi các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái của Iran vẫn tiếp tục nhằm vào Israel.

Ngày 15-6-2025, Israel tiến hành các cuộc không kích trên khắp Iran và đe dọa sẽ có lực lượng lớn hơn nữa khi một số tên lửa của Iran tránh được hệ thống phòng không của Israel tấn công các tòa nhà ở trung tâm.

Ngày 16-6-2025, tên lửa của Iran đã tấn công Tel Aviv và thành phố cảng Haifa. Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran tuyên bố cuộc tấn công sử dụng phương pháp mới khiến các hệ thống phòng thủ đa tầng của Israel nhắm mục tiêu lẫn nhau và cho phép Tehran tấn công thành công nhiều mục tiêu, nhưng không cung cấp thêm chi tiết.

Trong 4 ngày, đã có ít nhất 24 người Israel và 224 người Iran thiệt mạng, hàng nghìn người khác bị thương.

Ngày 17-6-2025: Còi báo động vang khắp Tel Aviv và Jerusalem.

Nhân viên cứu hộ làm việc tại hiện trường sau một vụ không kích của Iran ở Bat Yam, Israel, tháng 6-2025. Ảnh: Reuters

Tại sao Israel lại tấn công vào thời điểm này?

Từ lâu đã ấp ủ tham vọng phá hủy năng lực hạt nhân của Iran, Israel tuyên bố rằng thông tin tình báo mới cho thấy Iran "đang tiến đến điểm không thể quay lại" trong việc phát triển vũ khí hạt nhân.

Nhưng một nguồn tin thân cận với các báo cáo tình báo Mỹ cho biết không có thay đổi nào gần đây trong đánh giá của Washington trước đó cho rằng Iran không chế tạo vũ khí hạt nhân và Đại giáo chủ Ali Khamenei không cho phép tiếp tục chương trình vũ khí đã bị đóng cửa vào năm 2003.

Động lực tấn công xuất hiện sau khi cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hợp quốc, Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế, tuyên bố Iran đã chưa đáp ứng nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân lần đầu tiên sau gần 2 thập kỷ, sau khi cảnh báo rằng Tehran có đủ uranium làm giàu gần đến cấp độ vũ khí để chế tạo bom hạt nhân.

MAI HƯƠNG (tổng hợp)