Canh bạc 88 tỷ USD đổ bể tại Afghanistan, Mỹ đã sai ở đâu?

Sự thất bại của Mỹ trong việc xây dựng một lực lượng chiến đấu độc lập và gắn kết ở Afghanistan được cho là bắt nguồn trong nhiều năm. Điều này một phần đến từ những đánh giá quá lạc quan của các quan chức Mỹ.

Trong một số trường hợp, họ đã làm ngơ, thậm chí cố tình che giấu bằng chứng về nạn tham nhũng sâu rộng và tinh thần chiến đấu kém cỏi của quân đội Afghanistan.

Và cùng với đó là sự xuất hiện của những "binh sĩ ma" - những người không hề làm việc nhưng vẫn ăn lương từ biên chế của Bộ Quốc phòng và Bộ Nội vụ Afghanistan.

Binh sĩ quân đội Afghanistan đứng gác cạnh nhà quyền bộ trưởng Quốc phòng nước này sau một vụ đánh bom ở thủ đô Kaboul. Ảnh: AP.

Canh bạc 88 tỷ USD của Mỹ

Theo một số lãnh đạo từng tham gia vào quá trình đào tạo này, kể cả những đơn vị chiến đấu tốt nhất của quân đội Afghanistan cũng không được kỳ vọng sẽ thắng trận trước Taliban nếu không có sự trợ giúp từ trên không của liên quân Mỹ và các đồng minh.

"Làm sao mà chúng ta có thể khiến người Afghanistan tự chiến đấu cho chính họ? Điều đó có thể không bao giờ xảy ra", Thượng nghị sĩ Cộng hòa Joni Ernst của bang Iowa, cho biết. Bà Ernst là một trung tá quân đội đã nghỉ hưu, và là thành viên của Ủy ban Dịch vụ Vũ trang Mỹ. Bà cũng phản đối việc rút quân khỏi Afghanistan.

Bà Ersnt là người giám sát khóa huấn luyện quân đội Afghanistan nhiều lần, và chia sẻ rằng các quan chức Mỹ đã "rất lạc quan".

"Các chiến dịch đặc biệt tỏ ra hiệu quả, nhưng đó là khi quân đội Afghanistan có được sự hỗ trợ và cố vấn từ Mỹ", bà Ersnt nói.

Trong những ngày qua, hai thành phố lớn thứ 2 và thứ 3 của Afghanistan là Ghazni và Herat đã rơi vào tay Taliban. Ngày 13/8, thủ phủ tỉnh Helmand là Lashkar Gah cũng nằm trong tầm tiến công của Taliban. Các quan chức quốc phòng Mỹ ngày càng hoài nghi về khả năng phòng thủ Kabul của quân đội Afghanistan và Washington đã chuẩn bị cho kế hoạch Taliban tiến sát cửa ngõ thủ đô.

Lầu Năm Góc vẫn tin tưởng khả năng phòng thủ của Kaboul, bất chấp việc Mỹ đã gửi 3.000 lính đến đây để giúp sơ tán các nhân viên ngoại giao. Những người này được chỉ định tiêu hủy các tài liệu nhạy cảm trước khi rời đi.

"Chúng tôi muốn thấy sự lãnh đạo về mặt chính trị, về mặt quân đội, thứ bắt buộc phải có ở chiến trường", ông John Kirby, thư ký báo chí Lầu Năm Góc, phát biểu hôm 13/8.

"Chúng tôi vẫn muốn thấy điều đó, và hy vọng sẽ được thấy điều đó, nhưng dù điều đó có xảy ra hay không, nó thuộc về sự quyết định của người Afghanistan", ông Kirby nói thêm.

Ông Kirby cũng cho biết những lợi thế của quân đội Afghanistan trước Taliban, được thể hiện qua các con số thống kê, vẫn còn đó, và "họ phải sử dụng chúng".

Nhưng giờ đây, người dân Afghanistan đang phải chấp nhận một sự thật rằng các con số có thể sai.

Một chỉ huy quân đội Mỹ ở Afghanistan từng tuyên bố cách đây một thập kỷ rằng lực lượng vũ trang nước này "chiến đấu bằng kỹ năng và lòng dũng cảm".

Người kế nhiệm ông năm 2015 nhận định quân đội Afghanistan "ngày càng chứng tỏ được năng lực của họ". Gần đây nhất, vào tháng trước, người phát ngôn Lầu Năm Góc khẳng định quân đội Afghanistan "biết cách bảo vệ đất nước của họ".

Nhưng các số liệu về năng lực chiến đấu của quân đội chính phủ Afghanistan thường không được công bố, đơn giản vì đây được coi là thông tin mật.

Bắt đầu từ năm 2015, Lầu Năm Góc bắt đầu che giấu một số dữ liệu về lực lượng Afghanistan khỏi công chúng. Động thái này được Tổng Thanh tra Đặc biệt về Tái thiết Afghanistan khi đó gọi là "chưa từng có tiền lệ".

Giao tranh giữa Taliban và quân đội chính phủ Afghanistan tại tỉnh Kandahar. Ảnh: AP.

Cơ quan giám sát độc lập này kết luận rằng họ "không thể báo cáo công khai về các nỗ lực được tài trợ bằng tiền thuế của người dân Mỹ trong việc xây dựng, đào tạo, trang bị và duy trì" các lực lượng Afghanistan.

Theo ông Steven Aftergood, giám đốc Dự án Bảo mật Chính phủ tại Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ, những nỗ lực hạn chế việc báo cáo công khai của Lầu Năm Góc đã "góp phần tạo nên sự thiếu hiểu biết rộng rãi về khả năng kém cỏi của lực lượng an ninh Afghanistan".

"Bản thân điều đó đáng lẽ phải là một dấu hiệu cảnh báo. Nếu lực lượng Afghanistan có năng lực tốt, đó không phải là điều mà bạn muốn giữ bí mật", ông Aftergood nói thêm.

Những đánh giá sai lầm

Những dấu hiệu trong nhiều năm cho thấy các đánh giá lạc quan của quân đội Mỹ không phản ánh thực tế trên chiến trường.

Trong bất cứ quân đội nào, các đơn vị bộ binh luôn phải đối mặt với tỷ lệ mất người cao. Nhưng điều này khá đặc thù ở Afghanistan, khi các binh sĩ từ bỏ vị trí của họ với nhiều lý do, từ việc phải về nhà thu hoạch mùa vụ cho đến bị thương và đào ngũ.

Tỷ lệ hao mòn cao dẫn tới sự thiếu gắn kết trong hàng ngũ. Ông Mike Jason, đại tá quân đội đã nghỉ hưu, từng chỉ huy các đơn vị huấn luyện ở Afghanistan, cho rằng nếu không liên tục tuyển người và đào tạo, một lực lượng sẽ tan rã nhanh chóng và bạn sẽ không còn nhận ra nó sau 2 năm.

Thêm vào đó, khả năng sát thương cao của Taliban trong những năm gần đây khiến cho tổn thất của quân đội Afghanistan tăng lên nhanh chóng. Theo ông Michael O'Hanlon, chuyên gia quân sự của Viện Brookings, mỗi năm quân đội Afghanistan phải đối mặt với tỷ lệ hao mòn lên tới 20%.

Trong khi đó, Không quân Afghanistan mặc dù được Mỹ đào tạo, nhưng chỉ có trong tay một số ít máy bay chiến đấu cũng như các trực thăng đã cũ. Không quân Afghanistan cũng phải vật lộn để ứng phó với nhiều cuộc đụng độ lẻ tẻ diễn ra trên khắp lãnh thổ rộng lớn của quốc gia này.

Sự yếu kém của Không quân khiến cho Bộ binh Afghanistan chọn việc rút lui thay vì cố thủ, theo một quan chỉ huy cấp cao của quân đội Mỹ từng tham chiến ở quốc gia này.

"Bộ binh nhận ra rằng sau vài ngày chiến đấu, không quân Afghanistan không thể đến trợ giúp về vũ khí, y tế hay hỏa lực ở cự ly gần", vị chỉ huy này cho biết.

Một binh sĩ Taliban đứng canh các binh sĩ quân đội Afghanistan đã đầu hàng sau khi phiến quân chiếm được thành phố Ghazni. Ảnh: AP.

Theo người này, Mỹ không chỉ rút các binh sĩ mà cũng rút các nhà thầu phụ trách việc bảo trì cho hệ thống mà quân đội Mỹ xây dựng.

Một số chuyên gia cũng cho rằng vấn đề của quân đội Afghanistan mang tính hệ thống, với nạn tham nhũng thấm sâu trong hàng ngũ, cũng như "độ chính xác kém của dữ liệu thực tế về sức mạnh của lực lượng". Thêm vào đó, không có cách nào để đánh giá những yếu tố vô hình như "ý chí chiến đấu".

Báo cáo của thanh tra độc lập cho thấy việc xuất hiện nhiều hồ sơ nhân sự giả mà các đối tượng tham nhũng sử dụng để bỏ tiền túi. Việc này diễn ra trong cả quân đội và cảnh sát Afghanistan.

Sơn Trần

theo Politico