Cánh cửa mở rộng bản sắc văn hóa Việt trong dòng chảy toàn cầu

Những chuyển biến mạnh mẽ của thị trường sách thời gian qua cho thấy một cánh cửa hội nhập đang mở rộng, nhưng cũng đặt ngành xuất bản trước nhiều thách thức cần lời giải.

Xuất nhập khẩu xuất bản phẩm - cánh cửa tri thức và cầu nối văn hóa. Ảnh: ITN

Sức ép sách lậu và bài toán cân bằng xuất - nhập khẩu

Tại Hội nghị Triển khai công tác xuất nhập khẩu xuất bản phẩm diễn ra tuần qua, ông Nguyễn Ngọc Bảo, Phó Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết, thị trường xuất khẩu và nhập khẩu xuất bản phẩm giai đoạn 2023- 2025 có nhiều chuyển biến tích cực và duy trì được sự ổn định.

Về nhập khẩu, trong tổng số 28 đơn vị được cấp phép, có 19 doanh nghiệp thường xuyên đặt hàng. Tổng số xuất bản phẩm nhập khẩu trong năm 2023-2024 và 6 tháng đầu năm 2025 đạt 181.728 tên với hơn 14,7 triệu bản, kim ngạch khoảng 65 triệu USD. Thị trường kinh doanh xuất bản phẩm trong nước đang phát triển; nhu cầu sách ngoại văn tăng, đặc biệt phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và giáo dục.

Số doanh nghiệp nhập khẩu tham gia thị trường ngày càng nhiều, mở rộng kết nối và khai thác thêm nhiều nguồn xuất bản phẩm giá trị từ nước ngoài với chủng loại đa dạng: Sách in, ebook, audiobook, podcast, sách 3D, AR book… Trong đó, sách in truyền thống vẫn chiếm tỷ lệ cao nhất, đạt 85% tổng lượng nhập khẩu.

Ở chiều ngược lại, hoạt động xuất khẩu xuất bản phẩm chưa có đột phá. Hiện chỉ có 5 doanh nghiệp thường xuyên xuất khẩu sách Việt Nam ra nước ngoài, với tổng số 14.867 tên và hơn 1 triệu bản sách, đĩa các loại; kim ngạch xuất khẩu chỉ hơn 260.000 USD. Sản phẩm chủ yếu vẫn là sách giới thiệu, quảng bá đất nước và con người Việt Nam, xuất khẩu theo các đơn hàng nhỏ lẻ sang Lào, Nhật Bản, Mỹ, Úc…

Theo đại diện Fahasa, năm 2025 tiếp tục là năm khó khăn dưới tác động suy giảm của kinh tế thế giới và trong nước. Biến động tỷ giá khiến chi phí nhập khẩu tăng mạnh, kéo theo giá thành cao, khả năng tiêu thụ giảm và tồn kho lớn. Nhiều đối tác thu hẹp quy mô, chuyển từ dạy trực tiếp sang học trực tuyến với học liệu chia sẻ, làm giảm nhu cầu sử dụng xuất bản phẩm nhập khẩu.

Thị trường cạnh tranh gay gắt trong khi nạn sách giả, sách lậu còn phổ biến, ảnh hưởng đến sức mua của sách nhập khẩu chính ngạch. Xu hướng tiêu dùng thay đổi nhanh, đặc biệt trong nhóm độc giả trẻ chuyển sang ebook và audiobook, tạo áp lực phải đổi mới mô hình kinh doanh.

Dù vậy, ngành vẫn mở ra nhiều cơ hội từ tiến trình hội nhập. Việt Nam đã ký nhiều hiệp định thương mại quan trọng (FTA, EVFTA…), tạo điều kiện giảm hoặc xóa thuế nhập khẩu sách từ các nước thành viên, tăng khả năng cạnh tranh về giá. Song song đó, cải cách thủ tục hành chính và chuyển đổi số trong quy trình đăng ký nhập khẩu giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian và giảm chi phí.

Thị trường xuất bản thế giới đang phục hồi mạnh sau đại dịch, ước đạt khoảng 132 tỉ USD vào năm 2024 và dự báo tăng trưởng 4-5% mỗi năm giai đoạn 2024-2029. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam tăng cường kết nối, khai thác và trao đổi nguồn hàng.

Yếu tố “cần” và “đủ” để phát triển bền vững

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, nhu cầu tiếp cận tri thức quốc tế của độc giả Việt Nam ngày càng gia tăng, đồng thời khát vọng đưa văn hóa Việt vươn ra thế giới cũng là động lực mạnh mẽ thúc đẩy ngành xuất nhập khẩu xuất bản phẩm. Đại diện Công ty TNHH Sách Á Châu cho rằng, để thị trường này phát triển bền vững, cần hội tụ cả hai nhóm yếu tố “cần” và “đủ”.

Nhóm “cần” là điều kiện tiên quyết để tồn tại, bao gồm hành lang pháp lý và bản quyền, là nền tảng giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý, xây dựng uy tín với đối tác quốc tế; hạ tầng logistics và kho vận đạt chuẩn, vì sách là mặt hàng nặng, giá trị đơn vị không cao nhưng dễ hư hỏng, đòi hỏi hệ thống vận chuyển thông suốt, thủ tục hải quan nhanh gọn, kho bãi đảm bảo nhiệt độ, độ ẩm; cùng với đó là nguồn hàng chất lượng từ các NXB uy tín trên thế giới, để đảm bảo sách chính thống, cập nhật và đa dạng.

Nhóm “đủ” là điều kiện để bứt phá và dẫn đầu, bao gồm năng lực thấu hiểu thị trường - không chỉ nhập những gì có sẵn mà phải nhập đúng nhu cầu, dự báo xu hướng đọc mới như sách về trí tuệ nhân tạo, giáo dục STEM hay sách chữa lành tinh thần; chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ để quản lý tồn kho theo thời gian thực, tối ưu hóa kênh bán hàng trực tuyến và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng. Đồng thời là chiến lược giá cạnh tranh nhờ tối ưu chi phí vận hành, kết hợp dịch vụ tư vấn chuyên sâu - lợi thế mà các sàn thương mại điện tử thuần túy khó có thể đáp ứng.

Cùng quan điểm, đại diện Công ty Fahasa kiến nghị: Đơn giản hóa thủ tục xác nhận hoạt động phát hành xuất bản phẩm điện tử; khuyến khích phát triển nội dung số và xây dựng cơ chế minh bạch trong quản lý xuất bản phẩm điện tử, tránh chồng chéo giữa các quy định hiện hành. Đẩy nhanh kết nối dịch vụ công, đưa thủ tục đăng ký xuất bản phẩm nhập khẩu lên cổng dịch vụ công quốc gia, giảm bớt thủ tục giấy tờ, giúp rút ngắn thời gian xử lý để nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Ngoài ra, cần tăng cường biện pháp chống sách giả, sách lậu, phối hợp giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và lực lượng chức năng nhằm bảo vệ bản quyền và bảo vệ thị trường sách chính thống. Hỗ trợ các doanh nghiệp quảng bá xuất bản phẩm trong nước thông qua hội chợ sách, chương trình giao lưu bản quyền, kết nối với các nhà phát hành nước ngoài để xuất khẩu những ấn phẩm tốt của Việt Nam ra thế giới.

Để xuất khẩu không còn là “mảng hạn chế”, nhiều ý kiến cho rằng, ngành xuất bản cần có chiến lược xúc tiến thương mại trọng tâm. Nội dung xuất bản phẩm Việt Nam có thế mạnh độc đáo ở các lĩnh vực văn hóa, lịch sử, ẩm thực và văn học.

Cần xây dựng danh mục “Sách Việt tuyển chọn” để chào bán trên các nền tảng quốc tế hoặc qua các đối tác phát hành tại các nước có cộng đồng người Việt. Bên cạnh đó, dịch thuật chất lượng cao là điều kiện tiên quyết để tác phẩm Việt Nam được đón nhận tại thị trường quốc tế.

Phát triển thị trường xuất nhập khẩu xuất bản phẩm không chỉ là hoạt động kinh tế mà còn là nhiệm vụ văn hóa quan trọng, góp phần đưa Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn với tri thức toàn cầu.

Nhận định như vậy, ông Nguyễn Tuấn Quỳnh, Chủ tịch Công ty TNHH Bán lẻ Phương Nam cho rằng: Bằng cách củng cố các yếu tố nền tảng và phát huy các yếu tố đòn bẩy, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng một thị trường minh bạch, hiện đại, hiệu quả và giàu bản sắc - nơi tri thức quốc tế đến gần hơn với độc giả Việt Nam và xuất bản phẩm Việt Nam vươn ra thế giới.

TRUNG NGHĨA