Cấp nước an toàn còn nhiều thách thức: Áp lực từ nguồn nước, hạ tầng và quản trị

Thách thức ngày càng lớn

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng cho biết, sau hơn 10 năm triển khai, ngành cấp nước đạt nhiều kết quả tích cực: Tổng công suất thiết kế cấp nước đô thị đạt khoảng 13,7 triệu m³/ngày đêm; khoảng 95% dân số đô thị được tiếp cận nước sạch; tỷ lệ thất thoát nước bình quân giảm còn khoảng 15%.

TS Trần Hoài Anh (bên trái), Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, Bộ Xây dựng điều hành hội thảo.

Tuy nhiên, theo TS Trần Hoài Anh, ngành cấp nước đang đối mặt nhiều thách thức, như thiếu nguồn lực đầu tư, ô nhiễm nguồn nước, tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và suy giảm nguồn nước ngầm, đặc biệt tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Ông Nguyễn Đăng Khoa, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP Cần Thơ cho hay, sau khi mở rộng địa giới hành chính, công tác bảo đảm cấp nước an toàn trên địa bàn thành phố gặp không ít khó khăn do sự chồng chéo trong phân cấp quản lý, áp lực nguồn nước và những hạn chế về cơ chế đầu tư.

Hiện, TP Cần Thơ có diện tích khoảng 6.300km², dân số hơn 3,2 triệu người, với 12 đơn vị cấp nước đang hoạt động. Tổng công suất thiết kế đạt gần 932.000m³/ngày đêm, song công suất khai thác thực tế mới đạt hơn 50%.

Nguồn nước tại khu vực Cần Thơ và Hậu Giang chủ yếu là nước mặt, tương đối ổn định, trong khi địa bàn Sóc Trăng (cũ) vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn nước ngầm, vốn đang có xu hướng suy giảm.

Ông Nguyễn Đăng Khoa, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP Cần Thơ chia sẻ tại hội thảo.

Tỷ lệ thất thoát, thất thu nước sạch giữa các khu vực còn chênh lệch đáng kể: Khu vực Cần Thơ (cũ) dao động 11 - 17%, Hậu Giang (cũ) khoảng 20%, có nơi vượt trên 28%, trong khi khu vực Sóc Trăng (cũ) ở mức khoảng 19%.

Tại Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), ông Nguyễn Văn Toàn, Giám đốc Xí nghiệp Cấp nước Long Điền cho biết, địa phương gặp nhiều hạn chế về tài nguyên nước, nguồn cấp chủ yếu phụ thuộc hồ Đá Đen và hồ Sông Ray. Để bảo đảm an ninh nguồn nước, địa phương đã di dời một xưởng nhuộm ra khỏi khu vực đầu nguồn hồ Đá Đen, đồng thời đóng cửa Nhà máy chế biến cao su Hòa Lâm (công suất 10.000m³/ngày) tại đầu nguồn hồ Sông Ray.

Trong khi đó, ông Nguyễn Văn Dũng, Phó tổng giám đốc Công ty CP Cấp thoát nước Lâm Đồng nhận định, các địa phương miền núi đang đối mặt nhiều thách thức trong công tác cấp nước do địa hình phức tạp, phân tán.

"Hệ thống cấp nước trải dài, áp lực không đồng đều, nguy cơ rò rỉ, bể vỡ cao. Bên cạnh đó, chất lượng nước nguồn biến động mạnh theo mùa, riêng hồ Đankia có thời điểm độ đục tăng cao vào mùa mưa. Đến năm 2025, tỷ lệ thất thoát nước tại Lâm Đồng vẫn ở mức khoảng 17%", ông Dũng nói.

Thất thoát nước giảm, nhưng chưa đồng đều

Theo ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng Quản lý Cấp thoát nước (Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng), dù tỷ lệ thất thoát nước đô thị bình quân cả nước giảm còn khoảng 15%, song kết quả chưa đồng đều.

Ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng Quản lý Cấp thoát nước (Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng).

Một số địa phương như Bình Dương, Vũng Tàu, Huế, Hải Phòng đã kiểm soát tỷ lệ thất thoát nước dưới 10%, tiệm cận thông lệ quốc tế. Trong khi đó, các đô thị cũ và khu vực nông thôn vẫn đối mặt nhiều khó khăn do hạ tầng xuống cấp và thiếu nguồn lực đầu tư.

Đáng chú ý, đến năm 2025, khoảng 55% hệ thống cấp nước đô thị và 20% hệ thống cấp nước nông thôn xây dựng và triển khai Kế hoạch cấp nước an toàn; công tác quản lý rủi ro, chuyển đổi số và liên thông dữ liệu còn triển khai chậm.

Tại hội thảo, đại diện Tổng Công ty Nước - Môi trường Bình Dương (BIWASE) chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn trong việc kéo giảm tỷ lệ thất thoát, thất thu nước sạch xuống khoảng 5% - nhóm thấp nhất cả nước.

Theo BIWASE, có thời điểm tỷ lệ thất thoát nước vượt 60%, gây áp lực lớn lên tài chính và khả năng cung cấp nước ổn định. Xác định đây là "căn bệnh nan y" của ngành nước, doanh nghiệp đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như kiểm soát áp lực mạng lưới, phân vùng tách mạng, thay thế đồng hồ chính xác cao, cải tạo hệ thống ống cũ và ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý vận hành.

Đến nay, BIWASE vận hành hệ thống cấp nước có tổng công suất 792.000 m³/ngày đêm, phục vụ gần 400.000 khách hàng, trong đó phần lớn là hộ dân sinh hoạt. Việc duy trì tỷ lệ thất thoát thấp không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm, thu hồi hàng trăm tỷ đồng mỗi năm mà còn tạo nguồn lực tái đầu tư, nâng cao chất lượng dịch vụ và độ an toàn cấp nước.

Để bảo vệ nguồn nước đầu nguồn hồ Đá Đen, địa phương di dời một xưởng nhuộm ra khỏi khu vực.

Kết luận hội thảo, TS Trần Hoài Anh, Phó cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng cho rằng, khó khăn, vướng mắc hiện nay của doanh nghiệp cấp nước liên quan nhiều luật chuyên ngành khác nhau như pháp luật về đất đai, đầu tư, đấu thầu, thuế, phí và lệ phí.

Thời gian tới, Cục tiếp tục tham mưu lãnh đạo Bộ Xây dựng có ý kiến góp ý, đề xuất điều chỉnh, hoàn thiện quy định pháp luật liên quan, nhằm tháo gỡ kịp thời vướng mắc cho doanh nghiệp nhà nước.

Trong bối cảnh yêu cầu phát triển mới, Chương trình Quốc gia bảo đảm cấp nước an toàn giai đoạn 2026 - 2035 cần được xác định là chương trình trọng tâm, dài hạn.

"Giảm thất thoát, thất thu nước sạch là mục tiêu xuyên suốt, thường xuyên và liên tục; đồng thời tập trung hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực quản trị, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số, huy động các nguồn lực xã hội và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá. Đây sẽ là những yếu tố quyết định sự thành công của chương trình trong giai đoạn mới", TS Trần Hoài Anh nhấn mạnh.

Đào Văn