Cặp vợ chồng 'giữ lửa' nghề quạt giấy truyền thống

Bởi vì, đối với hai ông bà, nghề truyền thống này không những giúp họ có thêm thu nhập mà đây còn là cách để họ lưu giữ nét đẹp văn hóa cho con cháu mai sau.

Trong cái nắng nóng gắt của mùa hè xứ Nghệ, vợ chồng ông Lê Văn Trung (74 tuổi) và bà Nguyễn Thị Thu ở làng Nam, xã Nghi Trung, huyện Nghi Lộc (Nghệ An) vẫn miệt mài với các công đoạn làm quạt giấy. Đây vốn là nghề truyền thống của làng quê này.

Để làm ra chiếc quạt giấy thủ công đòi hỏi phải trải qua nhiều công đoạn.

Người dân ở đây cho biết, ngày trước rất nhiều người theo nghề nhưng nay, số gia đình làm quạt giấy chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Nhất là khi lớp trẻ đã chọn con đường khác để làm kinh tế thay vì theo nghề truyền thống của cha ông.

Chia sẻ về nghề truyền thống của làng, ông Trung cho hay, chẳng rõ nghề làm quạt giấy nơi đây có từ bao giờ, chỉ biết từ thời cha ông chúng tôi đã làm quạt giấy. Những đứa trẻ nơi đây đều lớn lên nhờ làn gió mát lành từ chiếc quạt nan phe phẩy từ tay bà, tay mẹ trong ngày hè nóng bức.

"Bản thân tôi từ lúc 6 tuổi đã phụ giúp cha mẹ một số công đoạn như phơi nan, lắp nan, phơi, xếp quạt giấy. Năm lên 10 tuổi thì bắt đầu tham gia làm quạt cho đến tận bây giờ. Với ông, đến với nghề có lẽ bởi chữ duyên nhưng gắn bó với nghề còn là cả sự mong mỏi sâu sắc được lưu giữ nét đẹp văn hóa của cha ông để lại", ông Trung nói.

Ưu điểm của nghề này là người dân có thể làm tại chỗ, làm trong bóng râm, tận dụng mọi thời gian trong ngày và tận dụng được nhiều lao động. Từ người già đến trẻ em đều có thể tham gia vào quá trình khác nhau trong quy trình sản xuất quạt giấy.

Nghề làm quạt giấy thường tập trung cao điểm vào tháng 3 đến tháng 7 âm lịch hàng năm. Đây là thời điểm vào hè nắng nóng nên quạt bán chạy hơn. Theo bà Nguyễn Thị Thu, nghề này không quá vất vả nhưng trải qua nhiều công đoạn và đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu. Tính sơ sơ để làm một chiếc quạt giấy cũng phải trải qua 32 công đoạn.

Các bà, các cụ quây quần bên ấm chè xanh vừa vui vẻ trò chuyện, vừa phe phẩy quạt giấy.

Đầu tiên, người thợ chọn những cây tre thẳng, già và có lóng dài. Đoạn tre được cưa bỏ mắt ở 2 đầu chỉ lấy mỗi phần lóng có chiều dài đúng kích cỡ chiếc quạt. Ống tre được chẻ ra từng thanh đủ làm một chiếc quạt sau đó khoan một lỗ nhỏ ở đầu để chốt các nan lại với nhau làm tay cầm. Các nan quạt được chẻ bằng nhau, rồi được vót cho đều, trơn và mượt.

Nếu tre là “xương” của quạt thì giấy gió chính là phần “thịt”. Những tờ giấy gió được người thợ cắt vành theo hình cánh cung, sau đó đặt lên khung tre rồi dùng chiếc chổi phết một loại nước chuyên dụng lên nhằm giúp “thịt” dính liền với “xương”. Loại nước đặc biệt này được chiết từ vỏ cây sắn quả mà khi ngâm cũng đòi hỏi sự khéo léo vì nếu không tấm giấy gió mỏng tanh sẽ bị nát hoặc rớt xuống.

Nguyên bản quạt có màu trắng đục, mỏng manh nên để thu hút khách hàng, người thợ pha một chút phèn vào nước tạo nên màu đen tím. Sau khi quét giấy gió, quạt được mang đi phơi, đủ nắng chiếc quạt sẽ có mùi thơm đặc trưng ngai ngái của nước vỏ sắn. Sau cùng, chiếc quạt sẽ được cắt bỏ những phần thừa rồi đem ra thị trường. Trung bình mỗi ngày, vợ chồng ông Trung kiếm khoảng 150 nghìn đồng từ công việc thủ công này.

Ngày nay dù sự lên ngôi của quạt điện, quạt hơi nước… nhưng những chiếc quạt giấy thủ công của làng Nam sản xuất vẫn có một chỗ đứng nhất định với một bộ phận người dân. Sản phẩm quạt giấy không những tiêu thụ trong tỉnh mà còn đưa ra các địa phương lân cận. Bởi, hiện rất còn nhiều hộ gia đình sử dụng quạt giấy trong dịp hội hè, đi họp hay ra đồng cũng cầm theo quạt.

Sáng sớm hay chiều muộn, các bà, các cụ tụ tập dưới những tán cây râm mát hay quây quần bên ấm chè xanh vừa vui vẻ trò chuyện, vừa phe phẩy quạt giấy. Đó là động lực để vợ chồng ông Trung, bà Thu tiếp tục giữ nghề truyền thống, vừa có thêm thu nhập, vừa lưu giữ nét truyền thống của cha ông.

Bài và ảnh: Thảo Nguyên