Cắt giảm lao động để đặt cược vào AI: Canh bạc của doanh nghiệp thời đại số

Robot đang ngày càng chiếm công việc của con người.

Amazon và Walmart, hai nhà tuyển dụng tư nhân lớn nhất nước Mỹ, đã tuyển thêm hàng trăm nghìn lao động trong những năm gần đây, khi họ cạnh tranh giành thị phần trong ví tiền của người tiêu dùng.

Năm 2021, Amazon cho biết lực lượng lao động của hãng đã vượt mốc 1,6 triệu người, tự hào tuyên bố mình là “nhà tạo việc làm lớn nhất nước Mỹ”. Trong khi đó, Walmart hồi năm ngoái thông báo kế hoạch mở 150 cửa hàng mới, tạo thêm hàng nghìn việc làm trên khắp Mỹ.

Thế nhưng, hai gã khổng lồ bán lẻ nay đang chuyển hướng chiến lược - cắt giảm nhân sự hoặc giữ nguyên quy mô lao động - khi họ cam kết trở thành những doanh nghiệp tinh gọn hơn, nơi trí tuệ nhân tạo (AI) đảm nhận ngày càng nhiều công việc.

“Càng thông minh, càng tinh gọn”

Amazon tuần qua cho biết họ sẽ cắt giảm 14.000 vị trí khối văn phòng, đồng thời cổ phiếu công ty tăng mạnh sau khi báo cáo doanh thu quý gần nhất tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 180 tỉ USD.

Tại Walmart, Giám đốc điều hành Doug McMillon cảnh báo trong một sự kiện hồi tháng 9 rằng AI sẽ “thay đổi gần như mọi công việc”, và người lao động phải thích ứng. Theo người phát ngôn Jimmy Carter, Walmart dự kiến giữ ổn định lực lượng 2,1 triệu nhân viên trong ba năm tới, trong khi AI được triển khai để “tái định hình vai trò con người” trong công ty.

Hai doanh nghiệp này đang trở thành ví dụ tiêu biểu cho một làn sóng tư duy mới trong giới doanh nghiệp Mỹ, khi các CEO xem việc đóng băng hoặc cắt giảm nhân sự là dấu hiệu của sức khỏe tổ chức, chứ không phải suy yếu.

Nhiều lãnh đạo viện dẫn “hiệu quả mới” mà AI mang lại, dù các nhà kinh tế vẫn chưa có bằng chứng thuyết phục về việc các công cụ như chatbot thực sự làm tăng năng suất ở Mỹ.

Việc co hẹp hoặc giữ nguyên lực lượng lao động vốn thường được xem là dấu hiệu của suy thoái hay đình trệ, nay lại được một số lãnh đạo coi là biểu hiện của tư duy tiên phong. Các chuyên gia nhận định rằng nhiều doanh nghiệp khác có thể noi gương Amazon và Walmart, dùng lý do “hiệu quả và gián đoạn do AI” để biện minh cho các đợt sa thải hoặc thận trọng hơn trong tuyển dụng.

David Smith, giáo sư kinh tế tại Trường Kinh doanh Pepperdine Graziadio, cho biết: “Các công ty thường quan sát những người đi đầu. Khi Amazon hoặc Walmart làm điều gì đó, nó trở thành tín hiệu cho các doanh nghiệp khác. Càng nhiều công ty bước vào không gian AI, áp lực với phần còn lại càng lớn”.

Làn sóng “tái cấu trúc vì AI” lan rộng

YouTube, thuộc Google, tuần này đã đề nghị nhân viên tại Mỹ tự nguyện nghỉ việc có hỗ trợ tài chính, với lý do công ty “tái cấu trúc xung quanh AI”. Tháng trước, JPMorgan và Goldman Sachs cho biết họ sẽ giảm tốc tuyển dụng trong khi tích hợp công nghệ này, còn Nestlé tuyên bố sẽ cắt giảm nhân sự trong hai năm tới khi đẩy mạnh tự động hóa.

Theo Joe Feldman, nhà phân tích tại Telsey Advisory Group, các công ty hiện chịu áp lực lớn từ nhà đầu tư buộc phải nói về AI và lợi ích của nó. Ông nói: “Giới đầu tư ngày càng quan tâm đến việc các công ty đang hoặc sẽ sử dụng AI ra sao. Các lãnh đạo có thể gửi tín hiệu tích cực ra thị trường bằng cách cho thấy họ có chiến lược AI và đang hành động”.

Tuy nhiên, Giáo sư Smith cho rằng việc một số CEO đổ hoàn toàn trách nhiệm cho AI trong các đợt cắt giảm nhân sự là thiếu thuyết phục. Giáo sư Smith rằng nguyên nhân chính vẫn là áp lực kinh tế buộc họ phải giảm chi phí, dù ông thừa nhận rằng nhiều doanh nghiệp vẫn đang đầu tư thêm vào AI. Giáo sư Smith thừa nhận: “Đây là một câu chuyện pha trộn giữa thực tế và tuyên truyền”.

Kinh tế Mỹ tăng trưởng, nhưng việc làm có dấu hiệu rủi ro

Các doanh nghiệp Mỹ trong năm nay trở nên thận trọng hơn với việc tuyển dụng, giữa lúc chính sách thương mại biến động và niềm tin tiêu dùng suy yếu — tầng lớp giàu vẫn chi tiêu mạnh, còn nhóm thu nhập thấp bắt đầu thắt lưng buộc bụng.

Nền kinh tế Mỹ vẫn tăng trưởng, phần lớn nhờ làn sóng đầu tư khổng lồ vào trung tâm dữ liệu phục vụ AI. Tuy nhiên, khi Cục Dự trữ Liên bang (Fed) cắt giảm lãi suất tuần này, họ cảnh báo rằng “rủi ro đối với thị trường việc làm đã tăng lên trong vài tháng qua”.

Nhiều tập đoàn công nghệ, trong đó có Amazon, đã cắt giảm mạnh nhân sự trong hai năm qua để điều chỉnh lại quy mô sau thời kỳ mở rộng quá mức trong đại dịch COVID-19.

Các công cụ AI của OpenAI, Google và Amazon đã trở nên phổ biến với doanh nghiệp và người tiêu dùng, được dùng để tóm tắt tài liệu, soạn email hay phân tích dữ liệu lớn. Tuy nhiên, vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy chúng làm năng suất lao động tăng lên trên quy mô lớn.

“Không phải cứ có AI là năng suất sẽ tăng”

Theo nghiên cứu của hãng tư vấn Gartner, các giám đốc điều hành toàn cầu đều tin rằng AI sẽ giúp doanh nghiệp tăng trưởng vượt bậc với chi phí thấp nhất. Nhưng bà Caroline Walsh, Phó chủ tịch cấp cao của Gartner nói: “điều thú vị là, thực tế lại chưa diễn ra như vậy”.

Phần lớn các công ty vẫn đang ở giai đoạn đầu của việc ứng dụng công nghệ, và theo khảo sát của Gartner, đa số các vụ sa thải ở Mỹ trong nửa đầu năm 2025 không liên quan đến AI, mà xuất phát từ việc điều chỉnh tuyển dụng dư thừa trong đại dịch hoặc các tái cấu trúc nội bộ khác.

Amazon, kể từ khi thành lập năm 1994, luôn nổi tiếng trong việc dùng công nghệ để tăng năng suất. Tuy nhiên, trong quá trình mở rộng, công ty cũng tạo ra hơn một triệu việc làm, chủ yếu trong các trung tâm hoàn thiện đơn hàng trên khắp nước Mỹ.

Khi trở thành nhà tuyển dụng tư nhân lớn thứ hai sau Walmart, Amazon và Walmart không chỉ cạnh tranh khách hàng mà cả nguồn nhân lực. Amazon lấn sân sang bán lẻ thực phẩm, trong khi Walmart đẩy mạnh thương mại điện tử. Năm 2021, Walmart thông báo sẽ tuyển thêm 20.000 nhân viên lâu dài cho các trung tâm hậu cần công nghệ cao.

Nhưng gần đây, tình thế đã đổi. Lực lượng lao động của Amazon hiện ít hơn hàng chục nghìn người so với năm 2021, sau khi công ty cắt giảm mạnh nhân sự khi nhu cầu trực tuyến giảm và lãi suất tăng.

“Tinh gọn để tăng tốc”

Giám đốc điều hành Andy Jassy cho biết hồi tháng 6 rằng ông mong muốn cắt giảm nhân sự khối văn phòng khi AI giúp tăng hiệu quả vận hành. Cũng trong tháng đó, Amazon công bố đã triển khai robot thứ một triệu trong các nhà kho tự động.

Tuy nhiên, trong cuộc họp công bố lợi nhuận hôm thứ năm, Jassy nói rằng việc cắt 14.000 nhân viên không phải “vì lý do tài chính hay do AI”, mà vì văn hóa doanh nghiệp cần thay đổi.

Andy Jassy nói: “Với sự chuyển đổi công nghệ đang diễn ra, điều quan trọng là phải tinh gọn, phẳng và di chuyển nhanh. Đó chính là điều chúng tôi đang hướng tới”.

Người phát ngôn Kelly Nantel cho biết các đợt cắt giảm này “chỉ ảnh hưởng đến một tỷ lệ nhỏ trong lực lượng toàn cầu”, đồng thời công ty vẫn sẽ tuyển thêm 250.000 nhân viên thời vụ cho mùa lễ hội sắp tới. Amazon khẳng định việc bổ sung robot giúp giảm căng thẳng thể chất cho người lao động và mở ra các vị trí kỹ năng cao hơn.

Theo nhà phân tích Tom Forte của Maxim Group, kể từ khi Jassy thay Jeff Bezos làm CEO năm 2021, ông đã đặt lợi nhuận ròng lên ưu tiên hàng đầu, song song với tăng trưởng doanh thu. Forte nói: “Jassy điều hành Amazon theo triết lý: không được thua lỗ, nhưng sẵn sàng chấp nhận lãi ít hơn nếu đó là đầu tư chiến lược”.

Ông cho rằng việc cắt giảm chi phí, bao gồm nhân sự, để tạo dư địa đầu tư vào AI là hợp lý. Amazon tuần này cũng tuyên bố sẽ tăng mạnh chi tiêu cho hạ tầng AI trong năm tới.

Walmart đào tạo lại lực lượng, không thu hẹp quy mô

Phát biểu tại hội nghị Opportunity Summit ở Bentonville, bang Arkansas, hồi tháng 9, CEO McMillon nói rằng ông muốn hỗ trợ người lao động trong giai đoạn bất định vì AI. CEO McMillon khẳng định: “Mục tiêu của chúng tôi là giúp tất cả mọi người có cơ hội vượt qua giai đoạn chuyển đổi này”.

Người phát ngôn Carter cho biết Walmart sẽ cắt giảm một số vai trò nhưng mở rộng những vị trí khác: “Trong ba năm tới, chúng tôi dự kiến quy mô nhân sự sẽ giữ nguyên khi các vai trò được tái cấu trúc. Đó là lý do chúng tôi đang cung cấp đào tạo AI và lộ trình nghề nghiệp mới cho nhân viên, những kỹ năng đang và sẽ được thị trường cần đến”.

Các dấu hiệu đầu tiên cho thấy AI đã bắt đầu biến đổi nhiều ngành nghề. Theo Phòng thí nghiệm Kinh tế Số Stanford (Stanford Digital Economy Lab), một số lao động đang trở thành “chim hoàng yến trong mỏ than” của tự động hóa, tức những người đầu tiên bị ảnh hưởng, như lập trình viên mới vào nghề hoặc nhân viên chăm sóc khách hàng.

Erik Brynjolfsson, Giám đốc phòng thí nghiệm nói: “Chúng ta đang ở giai đoạn đầu của cuộc cách mạng công nghệ lớn nhất đời tôi… nhưng vẫn mới chỉ là khởi đầu. Những con chim hoàng yến này báo hiệu rằng những thay đổi lớn hơn sắp tới”.

Brynjolfsson cảnh báo rằng việc chỉ xem AI như công cụ cắt giảm chi phí là thiển cận: “Giá trị lớn nhất của AI nằm ở khả năng tạo ra những điều hoàn toàn mới - điều mà trước đây con người không thể làm được”, đồng thời nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp cần thời gian để khám phá tiềm năng sáng tạo đó.

Trong lúc chờ những tác động mang tính đột phá hơn, các lãnh đạo doanh nghiệp vẫn có thể kể câu chuyện tích cực về tương lai AI, ngay cả khi họ đối mặt với bối cảnh kinh tế bất ổn. Bà Walsh của Gartner nói: “Không ai muốn nói chuyện mất mát tiền nong. Nhưng cắt giảm nhân sự để đầu tư vào AI và tăng trưởng, đó là câu chuyện mang nhiều hy vọng hơn”.

Bùi Tú