Cát hình thành như thế nào? Hành trình hàng triệu năm của những hạt nhỏ bé

Quá trình hình thành cát bắt đầu từ sự phá vỡ các loại đá lớn như granite (đá hoa cương), bazan (đá núi lửa), đá vôi, sa thạch và nhiều khoáng vật khác. Dưới tác động của các yếu tố ngoại lực như nhiệt độ chênh lệch giữa ngày và đêm, nước mưa, sông chảy, băng tan và cả gió mạnh, các khối đá khổng lồ dần bị rạn nứt, vỡ vụn thành từng mảnh nhỏ hơn. Đây được gọi là quá trình phong hóa vật lý. Đồng thời, trong môi trường tự nhiên, các phản ứng hóa học giữa nước và khoáng chất trong đá cũng làm cho đá bị phân rã, gọi là phong hóa hóa học.

Sau khi bị phong hóa, những mảnh đá vụn tiếp tục bị cuốn trôi bởi gió, dòng sông hoặc sóng biển. Trên hành trình dài đó, chúng liên tục va đập, mài mòn lẫn nhau, dần dần trở nên nhỏ hơn, tròn hơn và trở thành những hạt mịn gọi là cát. Quá trình này có thể mất từ vài nghìn đến hàng triệu năm.

Ảnh minh họa.

Thành phần phổ biến nhất của cát là thạch anh (silic dioxit - SiO₂). Khoáng vật này có độ cứng cao, khó tan trong nước và rất bền vững trong môi trường tự nhiên, nên dễ tồn tại lâu dài. Tuy nhiên, tùy vào loại đá gốc và điều kiện môi trường, cát có thể chứa nhiều khoáng vật khác nhau như mica, feldspar, canxi, oxit sắt… từ đó tạo nên sự đa dạng về màu sắc và thành phần.

Ví dụ:

Cát trắng thường có nguồn gốc từ thạch anh nguyên chất.

Cát đen là sản phẩm của các loại đá núi lửa giàu khoáng chất sẫm màu.

Cát đỏ hoặc cát nâu thường chứa nhiều oxit sắt.

Cát san hô ở các đảo vùng nhiệt đới có thể được tạo thành từ xác các sinh vật biển như san hô và vỏ sò.

Cát tích tụ ở nhiều dạng địa hình khác nhau như ven biển, lòng sông, sa mạc, đồi cát hoặc đáy đại dương. Trong các hệ sinh thái, cát đóng vai trò vô cùng quan trọng: giúp điều tiết dòng chảy nước, tạo nơi cư trú cho nhiều loài sinh vật, là nguyên liệu xây dựng không thể thiếu và thậm chí còn ảnh hưởng đến khí hậu địa phương.

Tuy nhiên, tài nguyên cát không phải là vô tận. Tốc độ khai thác cát hiện nay phục vụ cho xây dựng và công nghiệp đang vượt xa tốc độ hình thành tự nhiên. Điều này khiến nhiều nơi trên thế giới rơi vào tình trạng cạn kiệt cát, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái, gây sạt lở, xói mòn và thay đổi dòng chảy của các con sông.

Vì vậy, hiểu rõ nguồn gốc của cát không chỉ giúp chúng ta trân trọng hơn từng hạt nhỏ bé dưới chân mình, mà còn nâng cao ý thức bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá đang dần cạn kiệt.

Bảo Ngọc (t/h)