Chậm thích ứng biến đổi khí hậu: Hậu quả nặng nề - Bài 3: Rà soát, điều chỉnh quy hoạch sản xuất

Sản xuất thuận thiên

- PHÓNG VIÊN: Không chỉ khô hạn và xâm nhập mặn, ảnh hưởng biến đổi khí hậu cũng đang làm nhiều khu vực ở ĐBSCL hiện nay sụt lún, sạt lở...

- Theo kiểm tra, khảo sát của đoàn công tác Bộ NN-PTNT, hiện nay, ĐBSCL đang vào cao điểm mùa khô, hạn hán và xâm nhập mặn. Tình trạng thiếu nước đã dẫn đến sụt lún. Ở thời điểm này, tại huyện Trần Văn Thời đang xảy ra sụt lún rất nghiêm trọng. Có nhiều lý do nhưng lý do chính là từ đầu tháng 1 đến nay, Cà Mau không có mưa, nắng nóng kéo dài càng làm độ bốc hơi nước lớn, hạn hán đến nhanh. Trong khi huyện Trần Văn Thời rất cần nước ngọt để sản xuất thì thời điểm này cơ bản là không có nước, gây ra sụt lún.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp

Về giải pháp ứng phó sạt lở, chúng tôi nêu ra 3 vấn đề. Một là, hạn chế lưu thông ở các tuyến kênh, rạch có kết hợp đường giao thông (nhất là xe trọng tải lớn). Hai là, tính toán, tích trữ nước không tập trung để có thể bơm, cấp nước ở các vùng lân cận hỗ trợ cho vùng nước ngọt Trần Văn Thời. Ba là, phải linh hoạt chuyển đổi theo tinh thần sản xuất nông nghiệp thuận thiên, cụ thể là chuyển từ 2 vụ lúa sang 1 vụ lúa - 1 vụ tôm. Theo đó, đến mùa hạn mặn như hiện nay, có thể cho nước mặn vào để nuôi tôm, đến mùa mưa lại trồng lúa.

- Nghị quyết 120 của Chính phủ về Phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu có nêu rõ, các giải pháp ứng phó phải trên tinh thần “thuận thiên”. Điều này được hiểu và triển khai như thế nào?

- Việt Nam là nước đang chịu ảnh hưởng nhiều của biến đổi khí hậu. Chúng ta cần phải bình tĩnh ứng phó và thích nghi có kiểm soát. Sản xuất thuận thiên là mùa khô thì có thể cho nước mặn vào để nuôi tôm và mùa mưa lại dùng nước ngọt sản xuất lúa. Quan điểm của chúng tôi là phải tôn trọng tự nhiên, nhưng không có nghĩa là hoàn toàn theo tự nhiên 100% mà cần thích nghi có kiểm soát bằng việc sử dụng các giải pháp kỹ thuật, dựa trên khoa học và phải dựa trên tính toán “được - mất”. Nếu được nhiều hơn thì nên lựa chọn. Chẳng hạn, có thể nghiên cứu, dùng các công trình cống điều tiết nước để ổn định ranh mặn, để các tỉnh có thể chủ động sản xuất, hạn chế mặn xâm nhập và sụt lún.

Mô hình trồng lúa kết hợp nuôi tôm càng xanh trên nước lợ ở Cà Mau được xem là mô hình thuận thiên, thích ứng với biến đổi khí hậu. Ảnh: TẤN THÁI

Thời gian tới, Bộ NN-PTNT sẽ rà soát, điều chỉnh quy hoạch sản xuất của toàn vùng ĐBSCL, chỉ rõ vùng nào thiếu nước ngọt, vùng nào phù hợp nuôi tôm, vùng nào chỉ sản xuất cây ăn trái, vùng nào không được trồng lúa. Quy hoạch sản xuất này sẽ quyết định việc thích ứng với tình trạng hạn, mặn. Điều quan trọng nhất là các địa phương phải thực hiện nghiêm quy hoạch sản xuất. Chỗ nào quy hoạch nuôi tôm, trồng lúa, phải thực hiện nghiêm.

Đẩy mạnh đầu tư công trình thủy lợi

- Tỉnh Bến Tre vừa có đề xuất cần thực hiện Dự án đầu tư hệ thống thủy lợi dẫn nước ngọt từ sông Đồng Nai về các tỉnh ĐBSCL, để đảm bảo đủ nước ngọt cho sản xuất và sinh hoạt trong mùa khô, quan điểm của Bộ NN-PTNT thế nào

- Thứ trưởng NGUYỄN HOÀNG HIỆP: Tại thời điểm này không thực hiện việc dẫn nước từ sông Đồng Nai về Bến Tre và các tỉnh ĐBSCL, vì 2 lý do. Thứ nhất, về nguồn nước thì ngay lưu vực sông Đồng Nai hiện cũng đang thiếu nước. Tại lưu vực này, mặc dù đã có hệ thống thủy lợi Dầu Tiếng - Phước Hòa nhưng cả khu vực gồm TPHCM, Đồng Nai, Bình Dương hiện cũng đang thiếu khoảng 5 tỷ m3 nước mỗi năm.

Thứ hai, ngay tại Bến Tre vẫn đang có đủ giải pháp để đảm bảo nước ngọt cho người dân Bến Tre và Tiền Giang sử dụng sản xuất và sinh hoạt. Để ứng phó với khô hạn tại Bến Tre, có thể sử dụng giải pháp công trình. Cụ thể, chúng tôi đang phối hợp với Tổ chức JICA (Nhật Bản) sử dụng nguồn vốn ODA để triển khai dự án JICA 3. Lẽ ra dự án đã triển khai xong trong năm 2024, nhưng vì một số lý do, chúng tôi sẽ triển khai vào cuối năm 2024, dự kiến sẽ hoàn thành năm 2025. Các dự án, hạng mục sẽ triển khai như cống Bến Tre, cống Thủ Cựu…, khi vận hành sẽ đảm bảo tích được nước ngọt, nước sản xuất cho toàn bộ khu vực Bắc Bến Tre. Còn đối với khu vực Nam Bến Tre, sẽ dùng vốn đầu tư công trung hạn của giai đoạn 2026-2030 để làm cống Vàm Thơm và cống Nước Trong. Sau khi hoàn thành, hai cống lớn này sẽ khép kín được Nam Bến Tre.

- Còn tỉnh Cà Mau đề xuất thực hiện Dự án đầu tư hệ thống thủy lợi dẫn nước ngọt từ sông Hậu về Cà Mau thì sao, thưa ông?

- Ở ĐBSCL, riêng Cà Mau là tỉnh không có một nguồn nước nào để bổ sung khi xảy ra hạn mặn, ngoài việc phải chủ động tích trữ nước ngọt tại chỗ. Hiện chúng tôi đang nghiên cứu các giải pháp chuyển nước về Cà Mau, trong đó có 2 giải pháp cơ bản. Một là, Bộ NN-PTNT sẽ cùng tỉnh Cà Mau đầu tư xây dựng cống - âu thuyền Tắc Thủ. Công trình này sẽ giúp ngăn nước mặn từ Biển Đông chảy vào nội đồng Cà Mau. Nhờ đó, tại huyện Trần Văn Thời có thể triển khai được phương án tích nước không tập trung. Hai là, sẽ chuyển nước ngọt từ hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé (Kiên Giang) về Cà Mau và chuyển nước từ sông Hậu về Cà Mau, có thể đáp ứng nguồn nước cho cả Bắc Cà Mau và Nam Cà Mau.

Theo tôi, do Cà Mau không có nguồn nước chảy nào nên chắc chắn phải làm dự án dẫn nước. Trước mắt, trong giai đoạn này, chúng tôi làm cống - âu thuyền Tắc Thủ và đến giai đoạn 2026-2030 sẽ làm dự án kênh Quản Lộ - Phụng Hiệp để dẫn nước sông Hậu về cho Cà Mau.

VĂN PHÚC thực hiện