Chanh leo Việt tăng trưởng ngoạn mục nhưng vẫn 'mắc kẹt' vì thiếu liên kết chuỗi

Thông tin tại Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết” sáng nay (12/12), đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, cho hay, Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực giai đoạn 2025-2030, chanh leo được định hướng trở thành ngành hàng phát triển bền vững, với mục tiêu duy trì 12-15 nghìn ha và sản lượng 250 - 300 nghìn tấn, tập trung tại các tỉnh trọng điểm như Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La.

Từ tăng trưởng "thần tốc" sau 10 năm

Thực tế, thời gian qua xuất khẩu chanh leo Việt Nam đã mang về những con số ấn tượng, từ 20 triệu USD năm 2015 lên 222,5 triệu USD năm 2023.Tuy nhiên, ngành chanh leo đang đối mặt với các thách thức về quản lý giống sạch bệnh, quy mô sản xuất nhỏ lẻ và quy trình canh tác tiên tiến chưa toàn diện. Mặt khác, liên kết chuỗi còn lỏng lẻo, công nghệ bảo quản - chế biến sâu thiếu đồng bộ, nguồn cung không ổn định, trong khi các rào cản kỹ thuật và yêu cầu kiểm dịch quốc tế ngày càng khắt khe.

Xuất khẩu chanh leo Việt Nam đã tăng trưởng "thần tốc" sau 10 năm, từ 20 triệu USD năm 2015 lên 222,5 triệu USD vào năm 2023.

“Để hiện thực hóa mục tiêu, các địa phương cần rà soát diện tích, hình thành vùng sản xuất tập trung gắn với hạ tầng và chế biến. Đồng thời, kiểm soát phát triển tự phát, khuyến khích hợp tác xã liên kết doanh nghiệp và sản xuất theo hợp đồng, theo chuẩn an toàn và truy xuất nguồn gốc.

Đặc biệt, bên cạnh việc giữ vững thị trường truyền thống, ngành cần tháo gỡ các rào cản kiểm dịch để mở rộng thị trường, nâng tầm thương hiệu chanh leo Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới”, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật thông tin.

Tại Diễn đàn, ông Đào Văn Cường, Chuyên viên Văn phòng SPS Việt Nam cũng thông tin, các thị trường xuất khẩu đều áp đặt các rào cản kỹ thuật và kiểm dịch thực vật (SPS) nghiêm ngặt. Tại Trung Quốc, xuất khẩu chanh leo tươi được điều chỉnh bởi Nghị định thư về Yêu cầu Kiểm dịch thực vật giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam (MAE) và Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC).

Sản phẩm phải tuân thủ luật pháp và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm của cả hai nước, đặc biệt không được nhiễm các đối tượng kiểm dịch thực vật mà nước này quan tâm. “Sau quá trình phân tích rủi ro an toàn sinh học, Úc đã cho phép nhập khẩu chanh dây tươi từ Việt Nam. Biện pháp quản lý rủi ro chính được thống nhất là sử dụng chiếu xạ trước khi xuất khẩu để kiểm soát các loại dịch hại như ruồi giấm, rệp sáp, rệp vảy, và ve nhện nhằm đạt được mức độ bảo vệ thích hợp của Úc. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Việt Nam chịu trách nhiệm duy trì truy xuất nguồn gốc, đăng ký đơn vị chuỗi cung ứng, và thực hiện kiểm tra, cấp chứng nhận kiểm dịch.

Tại Mỹ, chanh leo nhập khẩu phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định của FDA (Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm), cụ thể: không được chứa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hoặc hóa chất vượt quá giới hạn cho phép. Các cơ sở sản xuất phải áp dụng hệ thống HACCP để kiểm soát rủi ro an toàn thực phẩm.

Đến việc tìm "chìa khóa" mở rộng thị phần

Từ góc nhìn của nhà sản xuất, ông Hồ Hải Quân, Giám đốc Công ty CP Nafoods Tây Nguyên, cho biết, xu hướng tiêu dùng hiện nay nghiêng mạnh về các loại đồ uống tự nhiên, ít xử lý hóa học, ưu tiên sản phẩm hữu cơ và những dòng sản phẩm giàu dinh dưỡng, ít đường, tốt cho sức khỏe. Người tiêu dùng cũng tìm kiếm những hương vị mới, tạo điều kiện để các sản phẩm từ chanh leo mở rộng thị phần.

Tuy nhiên, các nhà nhập khẩu cũng đặt ra những yêu cầu ngày càng khắt khe, trong đó vấn đề an toàn thực phẩm, kiểm dịch và mức dư lượng cho phép là những tiêu chí bắt buộc. Chuỗi cung ứng phải có hệ thống truy xuất nguồn gốc đầy đủ, minh bạch. Doanh nghiệp muốn xuất khẩu phải đạt các chứng chỉ quốc tế như HACCP, ISO, BRC, Halal, GlobalGAP, đồng thời đáp ứng yêu cầu ESG về lao động, môi trường và quản trị bền vững.

Về thị trường xuất khẩu, theo ông Quân, chanh leo Việt Nam đang đối đầu trực tiếp với các quốc gia Nam Mỹ như Brazil, Peru hay Ecuador. Việt Nam có lợi thế về chi phí cạnh tranh, chất lượng quả và lợi thế thời vụ nhưng vẫn gặp khó ở quy mô sản xuất và mức độ nhận diện thương hiệu trên thị trường quốc tế. Vì vậy, việc xây dựng mối liên kết bền vững giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - nhà cung ứng - nhà phân phối được xem là yếu tố quyết định.

Liên kết ấy cần dựa trên hợp đồng bao tiêu rõ ràng, chia sẻ lợi ích và rủi ro công bằng, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc.

Để ngành chanh leo phát triển bền vững, đại diện Nafoods lưu ý 3 định hướng: Thứ nhất là vùng nguyên liệu khi doanh nghiệp sẽ tiếp tục mở rộng vùng trồng theo mô hình hợp tác xã và liên kết bền vững, đào tạo nông dân, chuẩn hóa quy trình theo VietGAP và GlobalGAP, đồng thời ứng dụng số hóa để quản lý dữ liệu vùng trồng.

Thứ hai là chế biến, Nafoods tập trung nâng cấp công nghệ để tăng chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa sản phẩm chanh leo từ nước giải khát, đồ uống pha sẵn đến các sản phẩm phối trộn, hướng đến xây dựng thương hiệu chanh leo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thứ ba là thị trường và chuỗi liên kết, doanh nghiệp ký kết hợp đồng dài hạn với đối tác nhập khẩu, thúc đẩy mô hình liên kết “5 nhà” gồm doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân - ngân hàng - Nhà nước, đồng thời tích cực tham gia hội chợ, diễn đàn và các nền tảng thương mại điện tử B2B.

Hồng Hương