Chạnh lòng với tháp cổ Bằng An - Di tích văn hóa lịch sử quốc gia

Tháp cổ Bằng An tại Quảng Nam là di tích lịch sử cấp quốc gia

Tháp Bằng An (người dân địa phương gọi là tháp Bàng An) là một trong những tháp Chăm cổ còn sót lại ở tỉnh Quảng Nam.Tháp thuộc địa phận xã Điện An, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Tháp nằm cách thành phố Đà Nẵng khoảng 30km, cách phố cổ Hội An khoảng 14km và cách quốc lộ 1A khoảng 1,2km. Tháp Bằng An đã được nhà nước xếp hạng di tích cấp quốc gia theo Quyết định số 100-VH-QĐ ngày 21.1.1989.

Tháp Bằng An tại Điện Bàn, Quảng Nam

Về nguồn gốc tháp Bằng An, có nhiều truyền thuyết, giai thoại đẹp được truyền miệng trong dân gian Quảng Nam, có truyền thuyết nói rằng tháp được xây dựng từ cuộc thi giữa người Việt và người Chăm để tộc người nào có khả năng dựng tháp cao hơn. Người Chăm dựng tháp bằng gạch, còn người Việt dựng tháp bằng tre, kết quả tháp của người Việt cao hơn, nhưng không tồn tại được lâu thì bị đổ bởi gió bão, còn tháp gạch của người Chăm vẫn tồn tại cho đến bây giờ.

Theo tài liệu của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu văn hóa lịch sử Chămpa, tháp Bằng An được cho là xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ thứ 9 đầu thế kỷ thứ 10 dưới triều đại của vua Chămpa Bhadravarman. Giải mã nội dung trên bi ký tìm được tại tháp Bằng An, các nhà khoa học xác định chính vua Chăm Bhadravarman II đã cho xây dựng một đền thờ là Linga Paramesvara để dâng lên Isanesvara. Tháp được dùng để làm nơi thờ cúng và tế lễ của người Chăm. Bên trong tháp thờ thần Shiva – vị thần bảo vệ người dân và vương quốc Chăm.

2 pho tượng Gajasimha (tượng sư tử voi) linh vật thể hiện sự thông minh và hùng dũng của người Chămpa

Về tổng thể, Tháp Bằng An vẫn còn giữ được khá nguyên vẹn những giá trị về mặt lịch sử văn hóa tín ngưỡng điêu khắc, kiến trúc của nền văn minh Chămpa.

Bi ký tại tháp Bằng An

Bằng An cũng chính là ngôi tháp duy nhất có hình bát giác còn tồn tại đến nay. Về bố cục tháp có 2 phần tiền sảnh và điện thờ. Điện thờ trong tháp Bằng An có mặt bằng bát giác, cửa ra vào từ hướng Đông. Tỷ lệ và hình dáng của điện thờ như một khối Linga khổng lồ, mặt bằng của toàn bộ tháp lại gợi lên hình ảnh Yoni. Bên ngoài tháp hiện nay còn 2 pho tượng Gajasimha (tượng sư tử voi) bằng sa thạch.

Đỉnh tháp Bằng An

Có thể coi Bằng An là một tác phẩm điêu khắc bằng gạch lớn nhất trong lịch sử điêu khắc Chămpa, thể hiện bộ ngẫu tượng sinh thực khí Linga - Yoni.

Tồn tại nhiều thế kỷ, qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử chiến tranh loạn lạc và thiên tai bão lũ ở vùng đất miền Trung đầy khắc nghiệt nhưng tháp Bằng An vẫn đứng sừng sững với thời gian, trong khi đó nhiều quần thể di tích kiến trúc cổ Chămpa như đền tháp, thành lũy đã dần biến mất.

Dù mang trên mình những giá trị về mặt lịch sử tôn giáo, tín ngưỡng dân tộc người Chăm, nhưng không có gì là bất biến theo quy luật của tự nhiên. Được người Pháp một lần trùng tu vào những năm 1940 nhưng cho đến nay tháp Bằng An cũng đã dần xuống cấp nặng nề. Sự tàn phá của thời gian, thiên tai bão lũ và chiến tranh vẫn không đáng kể bằng sự hờ hững của người đương thời đối với di tích độc đáo và quý giá này.

Tháp bị che chắn bởi những hàng cây um tùm

Đến tháp Bằng An, nhiều người không khỏi chạnh lòng với sự đìu hiu vắng vẻ ở nơi đây. Xung quanh tháp cây cối mọc um tùm, những ngọn cây xung quanh không được đốn tỉa, che phủ toàn bộ khu vực, quang cảnh bất hợp xung quanh di tích đã góp phần phá vỡ sự uy nghiêm trầm mặc của ngọn tháp cổ có đến hàng ngàn năm tuổi. Thân tháp bị dây leo um tùm xâm thực che phủ từ chân đến đỉnh.

Bên ngoài khuôn viên tháp, cánh cổng tháp im lìm dây leo phong kín, không thấy nhân viên bảo vệ hay người quản lý di tích. Nghĩa là người dân ở đây muốn làm gì cũng được. Bên trong tháp cũng không có bất cứ tấm biển ghi cảnh báo, nội quy của cơ quan quản lý đối với một di tích cấp quốc gia. Tấm biển công nhận di tích văn hóa cấp quốc gia nét chữ đã mờ theo thời gian...

Một bức tượng Phật Quan âm được mang vào khu vực tháp vào dịp tết Kỷ Hợi vừa qua

Dù là tháp dùng để thờ thần Shiva – vị thần bảo vệ người dân và vương quốc Chăm (vật thờ được cách điệu bằng tượng Linga) nhưng người dân địa phương vẫn đến nhang khói theo tín ngưỡng của người Việt. Thậm chí ở đây còn xuất hiện một tượng Phật Quan Âm với nhang khói mù mịt.

Bên trong điện thờ đã bị "Việt hóa", tượng Linga cũng bị một cái bàn bằng sắt chắn ngang che khuất

Được biết tháp Bằng An hiện nay được quản lý bởi Phòng Văn hóa Thông tin thị xã Điện Bàn (Quảng Nam), do nhiều điều kiện khách quan và chủ quan nên việc bảo vệ, bảo tồn, và phát huy những giá trị văn hóa của ngọn tháp cổ quý giá này dường như quá tầm đối với đơn vị này.

Một số hình ảnh tại tháp Bằng An:

Một góc tháp rêu phong cổ kính

Nhìn từ xa ngọn tháp đã bị hàng cây che chắn toàn bộ

Một tấm biển cổ động bên gần khu vực cổng vào tháp

Gốc cây lớn gần tháp dễ dẫn đến nguy cơ khi mưa bão gẫy đổ sẽ làm ngã tháp

Đường vào tháp Bằng An

Cổng vào tháp cổ

Mặt tiền của tháp bị cây cối che chắn, người dân địa phương cũng tự lập một bàn thờ theo tín ngưỡng của người Việt

Trạm nghỉ chân cho người tham quan, đổ nát hoang tàn

Ghế đá đầy chai nhựa

Xem clip tổng thể tháp cổ Bằng An:

Bài, ảnh, clip: Tiểu Vũ