Châu Âu có thể 'gậy ông đập lưng ông' khi định viết lại kế hoạch hòa bình Ukraine

Tuần then chốt của châu Âu

Tuần này được xem là mang tính then chốt đối với chính sách của Liên minh châu Âu (EU) về Ukraine. Các ngoại trưởng EU đã họp tại Brussels vào ngày 15/12 trong khi các lãnh đạp cấp cao EU sẽ nhóm họp vào 17/12. Tổng thống Volodymyr Zelensky cũng gặp Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff với trọng tâm chương trình nghị sự là kế hoạch hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất và vấn đề tiếp tục tài trợ cho nỗ lực chiến đấu của Ukraine.

Theo một số nhà phân tích, cho đến nay, chiến lược của châu Âu là chỉnh sửa kế hoạch hòa bình do Mỹ đề xuất theo hướng khiến nó hoàn toàn không thể chấp nhận được đối với Nga. Các nhà lãnh đạo châu Âu kỳ vọng, điều này sẽ củng cố luận điểm chủ đạo mà các châu Âu liên tục đưa ra trong 2 tháng qua rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin chỉ đang “câu giờ” và thực chất không mong muốn hòa bình.

Cuộc gặp giữa Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, các đặc phái viên Mỹ và các nhà lãnh đạo châu Âu chủ chốt ở Berlin, Đức ngày 15/12/2025. Ảnh: Reuters

Ý đồ đằng sau chiến lược này là thuyết phục ông Trump đứng về phía châu Âu, từ đó gia tăng sức ép quân sự và kinh tế lên Điện Kremlin, thay vì buộc Ukraine phải sớm ký vào một thỏa thuận hòa bình bất lợi. Tuy nhiên, nỗ lực này hoàn toàn có thể phản tác dụng.

Vấn đề thực tế lớn nhất liên quan đến khả năng Ukraine chống chịu trước Nga trong năm 2026 là ai sẽ tài trợ cho quân đội Ukraine, cũng như cho bộ máy nhà nước và hệ thống an sinh xã hội của nước này. Ông Trump nhiều lần tuyên bố rằng Mỹ sẽ không hỗ trợ tài chính cho Ukraine trong cuộc xung đột hiện nay bởi theo cách nói của ông, đây là "cuộc chiến của ông Biden", ám chỉ việc người tiền nhiệm Joe Biden phải chịu trách nhiệm.

Gánh nặng tài chính giờ đây gần như hoàn toàn đổ lên vai châu Âu. Mỹ vẫn tiếp tục cung cấp vũ khí cho Ukraine, nhưng nguồn tiền chi trả lại đến từ ngân sách châu Âu. Hỗ trợ tình báo của Mỹ – yếu tố then chốt trong việc hoạch định kế hoạch chiến đấu của Ukraine hiện vẫn được cung cấp miễn phí cho Kiev.

Kế hoạch của châu Âu có thể phản tác dụng

Trong suốt năm qua, các nhà lãnh đạo châu Âu đã lên tiếng mạnh mẽ và kiên quyết phản đối mọi thỏa hiệp thực tế có thể chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, ngay cả khi năm 2025 sắp khép lại, vẫn chưa có sự rõ ràng nào về việc họ sẽ lấy đâu ra nguồn lực tài chính đủ lớn để thực hiện những tuyên bố cứng rắn đó, không chỉ giúp Ukraine cầm cự mà còn xoay chuyển cục diện xung đột theo hướng có lợi cho Kiev.

Kế hoạch A của châu Âu là "khoản vay bồi thường". Theo đó, các tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga bị các ngân hàng châu Âu phong tỏa sẽ được sử dụng để tài trợ cho ngành quốc phòng Ukraine. Điều này đồng nghĩa với việc thay vì dành số tiền đó cho bồi thường thực sự - tức là tái thiết Ukraine sau xung đột thì nó sẽ được dùng trực tiếp cho giao tranh.

Lập luận sau kế hoạch này này là nếu Nga phải chịu một thất bại chiến lược, Moscow sẽ chấp nhận việc bị tịch thu tài sản thay vì đòi lại tiền, qua đó giúp các nước châu Âu không phải bỏ tiền từ ngân sách của mình để hoàn trả cho Nga.

Vấn đề hiển nhiên là hầu như không ai – ngoại trừ những người ủng hộ giao tranh, vốn đã liên tục dự đoán thất bại của Nga suốt 4 năm qua – tin rằng kịch bản này là thực tế. Bỉ, quốc gia đang nắm giữ phần lớn số tài sản nói trên, cũng tỏ ra hoài nghi và phản đối kế hoạch này. Ngày càng nhiều quốc gia EU khác, trong đó có Cộng hòa Séc và Italy, cũng đã lên tiếng phản đối.

Một vấn đề lớn khác là kế hoạch hòa bình của ông Trump có cách tiếp cận hoàn toàn khác đối với các tài sản này. Theo kế hoạch của Mỹ, số tiền đó sẽ được sử dụng đúng nghĩa là bồi thường, tức dành cho việc phục hồi nền kinh tế Ukraine.

Điều này có nghĩa là nếu kế hoạch “khoản vay bồi thường” được triển khai, nó sẽ làm suy yếu điều khoản hấp dẫn nhất trong kế hoạch hòa bình của ông Trump. Khi đó, Mỹ và EU có nguy cơ rơi vào thế đối đầu sâu sắc.

Chính quyền của ông Trump đã nhiều lần phát tín hiệu rằng họ có thể rút khỏi tiến trình hòa bình nếu tiến trình này bị phá vỡ, đồng nghĩa với việc chấm dứt mọi hỗ trợ dành cho Ukraine, dù là vũ khí hay tình báo.

Kế hoạch “khoản vay bồi thường” cũng tiềm ẩn rủi ro khổng lồ đối với nền kinh tế châu Âu. Việc tịch thu tài sản của Nga sẽ khiến bất kỳ ngân hàng trung ương nào trên thế giới e ngại khi gửi tiền tại châu Âu, đồng nghĩa với nguy cơ hệ thống ngân hàng châu Âu bị tổn thất nghiêm trọng.

Quan trọng hơn, bước đi này không hề bảo đảm rằng Ukraine có thể ngăn chặn đà tiến công của Nga. Việc đảm bảo nguồn tài chính thêm một năm trong bối cảnh hiện nay về cơ bản chỉ có nghĩa là trong năm 2026, Ukraine sẽ tiếp tục tổn thất thêm sinh mạng và lãnh thổ.

Khoản tiền đó thực chất cũng không thể đối phó với mối đe dọa lớn nhất với Ukraine và các nước láng giềng hiện nay: Đó là nguy cơ cơ sở hạ tầng năng lượng bị tàn phá nặng nề. Đợt mất điện mới đây tại Odessa, khi toàn bộ thành phố rơi vào cảnh không có nước và điện để sưởi ấm giữa mùa đông, là điềm báo u ám cho những gì sắp xảy ra.

Tất cả những điều đó đặt ra câu hỏi: Vì sao các nhà lãnh đạo châu Âu lại hành động như hiện nay? Cựu Chủ tịch Hội nghị An ninh Munich Wolfgang Ischinger thì cho rằng “chừng nào cuộc xung đột này còn tiếp diễn thì châu Âu vẫn an toàn vì Ukraine đã thành công trong việc kìm chân Nga”. Nói cách khác, trong giới tinh hoa chính trị châu Âu, có những người cho rằng chấm dứt xung đột là đi ngược lại lợi ích của châu Âu. Dù là lý do gì thì sự mệt mỏi vì xung đột trong xã hội châu Âu là điều thấy rõ.

Nếu kế hoạch “khoản vay bồi thường” không được thông qua trong tuần này, EU sẽ buộc phải chuyển sang phương án B, tức là cho Ukraine vay tiền trực tiếp từ ngân sách EU. Và dĩ nhiên, điều này sẽ vấp phải sự phản đối dữ dội từ chính những người dân của châu lục này.

Việc không đảm bảo được nguồn tài chính cho Ukraine có thể bị xem là một thất bại đáng xấu hổ với châu Âu. Tuy nhiên, theo một số nhà quan sát, việc này có thể khiến mọi thứ trở nên dễ dàng hơn với ông Zelensky. Họ cho rằng, việc không còn nguồn tài trợ từ châu Âu sẽ cho phép ông Zelensky tuyên bố rằng phương Tây đã phản bội Ukraine, và từ đó tiến tới điều khó tránh khỏi: chấp nhận kế hoạch hòa bình của Mỹ.

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: Al Jazeera