Châu Âu đẩy mạnh tự chủ quốc phòng giữa bối cảnh địa chính trị đầy phức tạp

Binh sỹ NATO trong một cuộc tập trận. Ảnh: AFP/TTXVN

Hội nghị có sự tham gia của Tổng Thư ký NATO Mark Rutte, Thủ tướng Anh Keir Starmer cùng các nhà lãnh đạo của 27 quốc gia thành viên EU.

Theo phóng viên TTXVN tại Brussels, mặc dù hội nghị không nhằm đưa ra những nghị quyết cụ thể, song các nhà lãnh đạo châu Âu vẫn kỳ vọng định hình lộ trình xây dựng nền quốc phòng ngày càng tự chủ. Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa nhấn mạnh đây là cơ hội để các quốc gia “tĩnh tâm”, tăng cường hợp tác và tập trung giải quyết 3 thách thức cốt lõi gồm: (1) Nâng cao năng lực quốc phòng thông qua chiến lược phát triển công nghệ quân sự hiện đại và khả năng ứng phó độc lập với các mối đe dọa; (2) Tối ưu ngân sách quốc phòng bằng cách kêu gọi đầu tư từ khu vực tư nhân nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn lực tài chính công; (3) Củng cố quan hệ EU - NATO thông qua việc xác định rõ vai trò và trách nhiệm của từng tổ chức trong công tác phòng thủ chung.

Nhằm đối phó với bối cảnh mới, các nước EU đang tìm cách xác định những ưu tiên chiến lược về quốc phòng, cũng như xem xét cơ chế tài trợ và mở rộng hợp tác quốc tế, đặc biệt là với Mỹ và Anh. Hội nghị lần này sẽ định hướng cho Ủy ban châu Âu xây dựng “Sách Trắng” về quốc phòng, dự kiến công bố vào tháng 3 tới.

Tại hội nghị, Tổng Thư ký NATO Mark Rutte đã thẳng thắn kêu gọi các nước châu Âu tăng cường đóng góp tài chính cho liên minh, phản ánh sức ép từ Washington, dù đề xuất dành 5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cho ngân sách quốc phòng từ Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫn bị nhiều quốc gia xem là “phi thực tế”, trong bối cảnh chi tiêu quân sự của EU đã tăng 20% kể từ sau khi nổ ra cuộc xung đột ở Ukraine. Tuy nhiên, Thủ tướng Bỉ Bart De Wever khẳng định nước này sẽ nỗ lực đạt được mục tiêu trong nhiệm kỳ hiện tại, trong khi NATO đang cân nhắc nâng mức cam kết này lên cao hơn.

Hội nghị được tổ chức giữa lúc căng thẳng địa chính trị leo thang với nhiều mối đe dọa khác nhau: từ Ukraine với lo ngại về khả năng Mỹ cắt giảm viện trợ và thái độ mập mờ của ông Trump đối với NATO; đến Trung Đông khi bất ổn gia tăng đe dọa an ninh năng lượng và làm dấy lên làn sóng di cư; không gian mạng với hàng loạt cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng thiết yếu của EU; và Greenland, khi phát ngôn của ông chủ Nhà Trắng về việc mua lại vùng lãnh thổ của Đan Mạch dẫn đến nghi vấn về chủ quyền châu Âu.

Dù thống nhất về mục tiêu, song cách thức triển khai vẫn là điểm gây tranh cãi. Một số quốc gia thành viên EU đề xuất phát hành trái phiếu chung để huy động 500 tỷ euro cho quốc phòng trong thập kỷ tới, nhưng ý tưởng này bị Đức phản đối do lo ngại gánh nặng tài chính, đặc biệt là trong bối cảnh các đảng cực hữu đang trỗi dậy trước thềm bầu cử.

Một vấn đề đáng chú ý được đưa ra thảo luận tại hội nghị là nguy cơ xảy ra chiến tranh thương mại giữa Mỹ và EU. Sau khi tuyên bố sẽ áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu từ Mexico, Canada và Trung Quốc, Tổng thống Trump cũng cáo buộc EU có chính sách đối xử bất công với Mỹ, đồng thời để ngỏ khả năng áp thuế đối với hàng hóa châu Âu. Trước tình hình này, Đại diện cấp cao EU phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại Kaja Kallas đã lên tiếng cảnh báo rằng chính sách tăng thuế chỉ khiến Trung Quốc được hưởng lợi, đồng thời nhấn mạnh các bên cần hợp tác thay vì đối đầu. Trong khi đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron khẳng định EU sẽ có biện pháp đáp trả nếu bị khiêu khích.

Dù thể hiện quyết tâm tăng cường tự chủ, song EU vẫn phải đối mặt với rào cản nội bộ: chia rẽ về tài chính, áp lực chính trị từ các đảng cực hữu, và sự phụ thuộc vào công nghệ quân sự Mỹ.

Hội nghị thượng đỉnh không chính thức tại Brussels là bước khởi đầu trong hành trình dài hướng tới mục tiêu “châu Âu quốc phòng”, nhưng con đường hiện thực hóa tham vọng này còn nhiều chông gai, nhất là khi thế giới bước vào kỷ nguyên đa cực đầy bất ổn.

Hương Giang (TTXVN)