Châu Âu trả giá đắt vì phụ thuộc năng lượng của Nga
Châu Âu ngày càng phụ thuộc vào khí đốt Nga trong những năm qua. Giờ, giới chức khối này phải can thiệp mạnh tay để giải quyết tình trạng giá năng lượng tăng vọt.
Theo Bloomberg, 3 thập kỷ trước, châu Âu quyết định mở cửa thị trường năng lượng để thúc đẩy cạnh tranh, giảm giá tiêu thụ cho người dân trên khắp lục địa.
Nhưng đến năm 2022, việc thả nổi thị trường năng lượng khiến giá tăng vọt sau khi chiến sự Ukraine bùng nổ.
Trước tình trạng này, chính phủ các nước bắt đầu đẩy mạnh kiểm soát, quốc hữu hóa những doanh nghiệp năng lượng như Bulb Energy (Anh), Electricite de France SA (Pháp) hay Uniper SE (Đức).
“Đây chỉ là bước khởi đầu cho xu hướng can thiệp mạnh tay của chính phủ vào thị trường”, bà Leslie Palti-Guzman, Chủ tịch công ty tư vấn Gas Vista LLC, cho biết.
Châu Âu ngày càng phụ thuộc vào khí đốt Nga trong những năm qua. Ảnh: Bloomberg.
Giá năng lượng leo thang
Động thái của giới chức châu Âu có thể xuất phát từ những nguyên nhân khác nhau, nhưng gốc rễ vấn đề là tình trạng thiếu hụt năng lượng.
Nga đang thu hẹp nguồn cung cho châu Âu, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phải vật lộn với hệ thống lò phản ứng hạt nhân già cỗi, trong khi chính phủ Anh không thể kiểm soát các doanh nghiệp cung cấp năng lượng và khí đốt.
Tình hình vẫn tiếp tục xấu đi. Những năm qua, châu Âu ngày càng phụ thuộc vào khí đốt của Nga. Trong khi đó, tập đoàn năng lượng quốc doanh Nga Gazprom PJSC đang hạn chế xuất khẩu khí đốt thông qua các đường ống sang châu Âu và đe dọa nguồn dự trữ của khối này.
Giá điện tại Pháp tăng vọt trong vòng 12 tháng qua. Ảnh: Bloomberg.
Giá khí đốt ở Hà Lan - được coi là tiêu chuẩn của châu Âu - đã tăng gấp 8 lần so với mức thông thường. Giá điện tương lai (giao năm 2023) cũng tăng cao gấp 6 lần so với mức bình quân 5 năm ở Đức, thị trường lớn nhất châu Âu.
“Thị trường không thể tự cân bằng cho đến năm 2024. Tới lúc đó, mọi thứ sẽ vẫn còn căng thẳng", ông Gergely Molnar, nhà phân tích năng lượng tại Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nhận định.
Giá cả leo thang không chỉ ảnh hưởng đến người tiêu dùng, mà còn tác động đến hàng loạt ngành công nghiệp như luyện thép, kim loại, xi măng hay hóa chất, buộc chính phủ phải vào cuộc. Trước mắt, châu Âu đã đề nghị mở rộng, bổ sung dự trữ năng lượng.
Đẩy mạnh trợ cấp và quốc hữu hóa
Để giảm bớt ảnh hưởng của hóa đơn năng lượng, chính phủ Đức đã tung trợ cấp một lần cho các hộ gia đình trong tháng này. Pháp cũng có kế hoạch tăng gấp đôi kế hoạch chi tiêu trị giá 25 tỷ EUR, giảm thuế để bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp.
Tương tự, Italy dự kiến phân bổ gần 40 tỷ EUR để trợ giá năng lượng, trong khi Anh dành khoảng 44,7 tỷ USD cho kế hoạch giảm thiểu tác động đối với người tiêu dùng.
Riêng quá trình quốc hữu hóa Bulb Energy đã tiêu tốn khoảng 2,6 tỷ USD.
Ngoài hỗ trợ tài chính trực tiếp, Đức cũng tăng cường quyền lực để ổn định thị trường. Vào tháng 5, Đức thông qua đạo luật cho phép chính phủ thu giữ cơ sở hạ tầng năng lượng quan trọng trong trường hợp khẩn cấp.
Theo Bộ trưởng Kinh tế Robert Habeck, những biện pháp mạnh tay có thể chống lại nguy cơ Nga sử dụng năng lượng để trả đũa châu Âu.
Việc chính phủ phải ra tay cứu trợ doanh nghiệp cho thấy họ không lường trước những tác động của cú sốc giá đối với chính sách. Đây là vấn đề nghiêm trọng, có thể gia tăng chi phí vốn đã cao mà người tiêu dùng đang đối mặt
Kathryn Porter, nhà tư vấn từng làm việc cho Centrica Plc và EDF Trading
Hàng chục năm trước, thị trường năng lượng châu Âu bị chi phối bởi các công ty độc quyền, khiến người tiêu dùng có ít sự lựa chọn. Chỉ đến năm 1996, Liên minh châu Âu (EU) mới quyết định mở cửa. Khối này tin rằng khả năng cạnh tranh sẽ tăng cường an ninh nguồn cung, giảm chi phí và giải quyết tình trạng nghèo năng lượng.
Nhưng ý tưởng này không diễn ra đúng như kế hoạch. Những năm qua, Đức ngày càng phụ thuộc vào nguồn cung khí đốt của Nga, nhất là với quyết định đóng cửa tất cả nhà máy điện hạt nhân của nước này.
Trong khi đó, việc chính phủ Anh dễ dàng cấp phép cho hàng loạt nhà cung cấp năng lượng đã gây hỗn loạn thị trường và dẫn đến sự sụp đổ của hơn 20 công ty trong năm qua.
Chính phủ Pháp đang sở hữu khoảng 84% cổ phần của Electricite de France SA. Tuy nhiên, việc doanh nghiệp này gặp một số rắc rối với lò phản ứng đã biến Pháp từ nước xuất khẩu điện hạt nhân sang nhập khẩu ròng.
Châu Âu đang phải đẩy mạnh cơ sở lưu trữ năng lượng. Ảnh: AFP.
Mới đây, Đức buộc phải thu giữ một công ty con của Gazprom do sở hữu khoảng 20% dự trữ khí đốt của cả nước và Wingas GmbH, đơn vị cung cấp năng lượng cho nhiều doanh nghiệp.
“Chúng tôi lo sợ sẽ xuất hiện hiệu ứng phân tầng trong ngành. Nhà nước nên can thiệp để hỗ trợ vấn đề này”, ông Timm Kehler, Chủ tịch nhóm vận động hành lang ngành khí đốt Zukunft Gas của Đức, nhận định.
Tại Pháp, dù được chính phủ bơm thêm 2,8 tỷ USD vốn vào tháng 4, tình hình tài chính của Electricite de France vẫn chuyển xấu. Theo một nguồn tin, ông Jean-Bernard Levy - CEO Electricite de France - đang thúc giục chính phủ quốc hữu hóa sớm nhất có thể.
Bên cạnh đó, một số chính phủ có kế hoạch đánh thuế lợi nhuận của các công ty năng lượng. Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha cũng đặt giới hạn khí đốt dùng trong sản xuất điện. Mặt khác, Anh đang xem xét tách thị trường điện khỏi chi phí khí đốt.
