Châu Phi: Mafia lừa đảo vàng, rửa tiền hàng trăm tỷ USD mỗi năm

Mafia vàng là ai?

Các băng đảng buôn lậu vàng và rửa tiền, đó chính là nội dung cuộc điều tra về Gold Mafia (mafia vàng). Nhưng chính xác thì họ là ai? Họ là những băng nhóm đối thủ - với nhiều nhân vật khác nhau. Từ các mục sư thời đại mới đến những kẻ buôn lậu kiểu cũ, từ các nhà ngoại giao đến cháu gái của Tổng thống Zimbabwe, cuộc điều tra mới nhất của Al Jazeera về Gold Mafia, đã phát hiện ra một nhóm tội phạm buôn lậu vàng và rửa tiền trị giá hàng tỷ USD ở Nam Phi.

Amlesh Pattni bắt tay cựu Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe.

Kamlesh Pattni hay còn gọi là “Anh Paul”

Pattni sinh ra ở Kenya biết rõ hơn ai hết cách buôn lậu số vàng trị giá hàng triệu USD - và đã thoát tội. Vào những năm 1990, công ty Goldenberg International của ông ta là trung tâm của một vụ bê bối khổng lồ cướp đi 600 triệu USD của Kenya - 10% GDP của nước này. Khi đó, Tổng thống Daniel Arap Moi đã cho phép Pattni xuất khẩu vàng Kenya vào thời điểm quốc gia Đông Phi này đang phải đối mặt với lệnh cấm vận viện trợ của phương Tây. Thay vào đó, Pattni bị cáo buộc đã sử dụng giấy phép của mình để buôn lậu vàng Congo qua Kenya. Ông ta bị buộc tội nhưng không bao giờ bị kết án.

Các phóng viên bí mật của Al Jazeera phát hiện ra rằng, Pattni hiện đã chuyển hoạt động của mình đến Dubai và đang buôn lậu vàng từ khắp châu Phi, chủ yếu là từ Zimbabwe. Ông ta nhanh chóng khoe khoang về tầm ảnh hưởng của mình, cho các phóng viên xem những bức ảnh chụp cùng một loạt các nhà lãnh đạo châu Phi - từ cựu Tổng thống Libya Muammar Gaddafi đến cựu Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe.

Pattni tự gọi mình là “Anh Paul” - hiện ông ta đang điều hành một nhà thờ. Nhưng ông ta là “kẻ chủ mưu tội phạm”, Lakshmi Kumar, Giám đốc chính sách của tổ chức tư vấn Global Financial Integrity có trụ sở tại Washington DC, chuyên theo dõi các dòng tài chính bất hợp pháp và hoạt động rửa tiền, cho biết. Tuy nhiên, có lẽ, đối với Pattni, vai trò mục sư và kẻ buôn lậu của ông ta không hề mâu thuẫn nhau. Vào cuối một trong những cuộc trò chuyện với các phóng viên chìm, nơi ông ta vạch ra cách có thể giúp họ rửa hơn 100 triệu USD, ông ta nói: “Tôi không biết các anh đến với tôi bằng cách nào, nhưng tôi nghĩ Chúa hẳn đã phái các anh đến”.

Uebert Angel và Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mngangagwa.

“Thiên thần” Uebert

Là một trong những nhà ngoại giao có ảnh hưởng nhất của Zimbabwe, Angel được Tổng thống Emmerson Mnangagwa bổ nhiệm làm đặc phái viên và đại sứ lưu động tại châu Âu và châu Mỹ vào năm 2021. Nhiệm vụ của ông: mang lại nguồn đầu tư cho nền kinh tế đang sụp đổ của Zimbabwe. Và nếu mọi người tin Angel thì tiền vào nước này bằng cách nào không quan trọng.

Ông ta đề nghị với các phóng viên chìm của Al Jazeera rằng, ông ta có thể sử dụng vỏ bọc ngoại giao của mình để mang một lượng lớn tiền bẩn vào Zimbabwe như một phần của hoạt động rửa tiền cũng liên quan đến buôn lậu vàng. Và ông ta nhiều lần khẳng định rằng Mnangagwa đã biết về việc làm của mình. “Tôi có thể gọi cho tổng thống ngay bây giờ, không phải ngày mai, ngay bây giờ và đưa ông ấy lên loa, đó không phải là vấn đề,” ông ta tự tin.

Rikki Doolan hay còn gọi là Mục sư Rikki

Trong khi Angel ăn mặc lịch sự và khéo léo trong các tương tác thì cấp phó Doolan của ông ta lại giản dị hơn. Ông ta là mục sư tại Nhà thờ Tin lành Angel và là một nhạc sĩ. Doolan liên tục nói với các phóng viên chìm của Al Jazeera rằng, ông và Angel có thể sắp xếp một cuộc gặp với Tổng thống Mnangagwa. Trong các cuộc họp, Doolan cho biết rửa tiền sẽ không phải là một thách thức “miễn là phải biết bôi trơn bánh xe”.

Kế hoạch mà Angel và Doolan đề xuất có sự tham gia của các phóng viên - những người mà họ tin là tội phạm Trung Quốc - gửi hơn một tỷ USD tiền mặt bất hợp pháp đến Zimbabwe thông qua Angel. Một phần trong số đó sẽ được sử dụng để mua vàng Zimbabwe, số vàng mà Doolan cho biết sau đó có thể được vận chuyển đến Dubai và bán lấy tiền hợp pháp. “Đó là một chiếc máy giặt tốt phải không?” -ông ta nói.

Henrietta Rushwaya, là cháu gái của Tổng thống Emmerson Mnangagwa.

Henrietta Rushwaya

Bà ta là chủ tịch hiệp hội khai thác mỏ của Zimbabwe và là cháu gái của Tổng thống Mnangagwa. Rushwaya là người mà Angel và Doolan liên lạc khi họ muốn thảo luận về việc mua vàng cho vụ lừa đảo rửa tiền của mình. Đây không phải là lần đầu tiên Rushwaya dính líu đến một vụ lừa đảo vàng. Năm 2020, bà ta bị bắt một thời gian ngắn khi đang cố gắng mang 6kg vàng từ Zimbabwe đến Dubai. Sau đó, vào năm sau, một cựu tài xế của Rushwaya đã cố gắng mang số vàng trị giá hơn 670.000 USD về Dubai. Kế hoạch rửa tiền mà Rushwaya vạch ra cho các phóng viên liên quan đến việc sử dụng tiền bẩn để mua vàng Zimbabwe - thứ mà các phóng viên sau đó có thể bán trên thị trường quốc tế để đổi lấy tiền hợp pháp.

Số tiền bẩn sẽ được đưa tới đến Zimbabwe trên máy bay của Angel, điều này sẽ luồn lách được các cuộc kiểm tra của hải quan vì địa vị ngoại giao của ông ta. “Tôi luôn sẵn sàng, tôi ở đây để các anh tùy ý tận dụng,” bà ta nói với Angel trong một cuộc điện thoại nơi kế hoạch đã được thảo luận. Rushwaya đã không trả lời yêu cầu bình luận chính thức của Al Jazeera về cuộc điều tra.

Ewan Macmillan hay còn gọi là Mr Gold

Đối thủ không đội trời chung của Pattni trong ngành buôn lậu vàng của Zimbabwe, Macmillan là người ồn ào và lắm lời. Lần đầu tiên ông ta bị bỏ tù vì buôn lậu vàng vào đầu những năm 1990, khi mới 21 tuổi. Theo lời kể của chính mình, Ông ta đã vào tù nhiều lần kể từ đó. Giờ đây, ông ta hợp tác với chính bộ máy nhà nước Zimbabwe đã từng bắt giữ ông ta. Còn được gọi là Mr Gold, Macmillan nằm trong số những kẻ buôn lậu - bao gồm cả Pattni - từng làm việc cho nhà máy lọc dầu quốc doanh của Zimbabwe, Fidelity. Ông ta cũng là người quen của Simon Rudland, một triệu phú người Zimbabwe đã bị chính quyền Nam Phi cáo buộc rửa tiền.

Những kẻ buôn lậu này có thỏa thuận với Fidelity để cung cấp hạn ngạch vàng mua từ các thợ mỏ quy mô nhỏ cho nhà máy lọc dầu. Sau đó, họ xuất khẩu sang Dubai và cung cấp tiền cứng cho chính phủ Zimbabwe. Nhưng giống như Pattni và Angel, cơ chế này cho phép những kẻ buôn lậu như Macmillan rửa hàng triệu USD. “Có một cơ hội, một cơ hội tuyệt vời để rửa tiền ở đây,” ông nói với các phóng viên . “Tôi có thể tặng vàng cho đối tác của mình ở Dubai và ông ta có thể trả cho bạn ở bất cứ đâu trên thế giới”. Macmillan đã không trả lời yêu cầu bình luận chính thức của Al Jazeera về cuộc điều tra. Rudland nói rằng, tất cả các cáo buộc chống lại ông ta đều sai sự thật và là một phần của chiến dịch bôi nhọ của một bên thứ ba không rõ danh tính. Fidelity Printers và Refiners phủ nhận mọi hành vi sai trái.

Vàng châu Phi buôn lậu đi khắp thế giới.

Alistair Mathias

Bộ não hoạt động của Macmillan, Mathias chính là “đối tác” mà tên buôn lậu người Zimbabwe nhắc tới. Mang quốc tịch Canada, Mathias bị cáo buộc rửa tiền cho mọi người trên khắp thế giới, từ người Nga đến các chính trị gia châu Phi. Mathias, người có trụ sở tại Dubai, sử dụng mạng lưới các công ty và nhà máy lọc dầu để đảm bảo tiền “được luân chuyển khắp nơi”, như ông mô tả. “Những người đã bán nó cho một nhà máy lọc dầu và tiền đã được trả vào tài khoản ngân hàng. Vì vậy, mọi chuyện theo cách đó đã rất sạch sẽ”, ông nói với các phóng viên chìm của Al Jazeera.

Theo Mathias, ông ta “di chuyển” số vàng trị giá từ 70 triệu đến 80 triệu USD mỗi tháng. Ngoài Zimbabwe, ông liệt kê Ghana, Nam Phi và Zambia trong số các quốc gia mà Macmillan và ông có thể “xuất khẩu” vàng từ đó. Macmillan nói với các phóng viên Al Jazeera rằng, Mathias cũng làm việc với “người Nga”. Mathias, ban đầu không thoải mái về thái độ khoe khoang của Macmillan trước các phóng viên, sau đó giải thích những gì họ cần làm để ông ta giúp rửa tiền cho họ - thành lập một công ty ở Dubai mà họ có thể khẳng định có liên quan đến buôn bán vàng.

Vàng Thụy Sĩ hay vàng lậu của Zimbabwe, khó ai biết được

Một cuộc điều tra của Al Jazeera cho thấy, một hệ thống buôn lậu và buôn bán vàng phức tạp có nghĩa là không có vàng sạch. Đối với nhiều người trên thế giới, Thụy Sĩ đồng nghĩa với dãy Alps, sôcôla hảo hạng và đồng hồ hiệu. Đối với những người trong ngành kinh doanh đồ trang sức, quốc gia châu Âu này có một bản sắc khác: đây là quốc gia xuất khẩu vàng lớn nhất thế giới. Năm 2021, Thụy Sĩ đã bán gần 87 tỷ USD kim loại quý, gần bằng ba quốc gia xuất khẩu lớn tiếp theo - Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE), Vương quốc Anh và Hoa Kỳ - cộng lại.

Thụy Sĩ nhập khẩu hầu hết lượng vàng đó từ các quốc gia khác, tinh chế và đóng nhãn hiệu, sau đó xuất khẩu đi khắp thế giới, nơi đồ trang sức và các phụ kiện khác làm từ kim loại quý này được đeo trên cổ, cánh tay và mắt cá chân của hàng triệu người. Và UAE và Vương quốc Anh cũng vậy. Ba quốc gia xuất khẩu vàng hàng đầu không nằm trong số những quốc gia sản xuất vàng hàng đầu thế giới. Họ không khai thác nhiều kim loại này, nếu có. Tuy nhiên, các nước này lại là những trung tâm lớn nhất của ngành chế tác vàng.

Mô hình thương mại đó là cốt lõi của một cơ chế mà những kẻ buôn lậu và rửa tiền sử dụng để rửa tiền bẩn và bán vàng từ những nguồn đáng ngờ, Gold Mafia, một cuộc điều tra gồm bốn phần của Đơn vị điều tra (I-Unit) của Al Jazeera, tiết lộ. Các phóng viên bí mật đã thâm nhập vào một số băng đảng buôn lậu vàng và rửa tiền lớn nhất Nam Phi. Cuộc điều tra cho thấy gần như không thể xác định được nguồn gốc thực sự của vàng mà khách hàng thường xuyên mua, dù ở New York, Mỹ và London, Anh hay New Delhi, Ấn Độ và Karachi, Pakistan. Chính chất lượng đó khiến kim loại này trở thành tài sản vô giá đối với bọn tội phạm.

Long Nguyễn