Chỉ số bụi mịn gia tăng, Hà Nội cần cấp bách xây dựng giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí kéo dài ở Hà Nội

Miền Bắc đang trong mùa ô nhiễm không khí, thường kéo dài từ tháng 10 năm trước đến khoảng tháng 4 sang năm. Trong điều kiện thời tiết bất lợi của mùa đông, các chất ô nhiễm không khuếch tán được, tập trung gần bề mặt đất, gây ra tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng ở Hà Nội và nhiều tỉnh miền Bắc.

Các năm 2019, 2023, 2024 mức độ ô nhiễm trên địa bàn Hà Nội liên tục đạt đỉnh, tạo cảm giác ngột ngạt, khó thở vì hàng chục vi chất, hợp chất độc hại như CO, CO2, SO2, NOx, hợp chất hữu cơ (VOCs), bụi mịn… Những chất độc hại nêu trên làm ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sống của con người, từ hệ hô hấp đến các chức năng tuần hoàn, gây ra những tổn thương não bộ nghiêm trọng nếu hít vào một lượng đủ lớn. Một số thành phần khí độc còn có thể gây nên tình trạng mưa axit, đe dọa phá vỡ mô hình khí hậu toàn cầu do làm thay đổi lượng hấp thụ bức xạ của bầu khí quyển.

Hà Nội và các tỉnh miền Bắc đang trong thời kỳ ô nhiễm không khí.

Cảnh báo ô nhiễm từ các trạm quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khiến gần đây thành phố phải khuyến cáo các trường linh hoạt phương án cho học sinh nghỉ học nếu chỉ số AQI từ mức trên 301 (mức rất nguy hại) trở lên.

Theo hệ thống dự báo chất lượng không khí của Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, miền Bắc đang trong đợt ô nhiễm từ ngày 16 đến 20/12, đỉnh ô nhiễm khoảng ngày 19/12, sau đó giảm dần do không khí lạnh tăng cường.

Trước đó từ ngày 8 đến 14/12, miền Bắc, đặc biệt là Hà Nội, trải qua đợt ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất từ đầu mùa đông. Đêm 12/12, trạm quan trắc của Cục Môi trường ghi nhận AQI lên 282, tiệm cận mức nguy hại; trên hệ thống IQAir, nhiều điểm đo tại Hà Nội hiển thị AQI mức nguy hại - trên 300.

Diễn biến ô nhiễm không khí nặng ngay những ngày đầu tháng 12 cũng trùng khớp với cảnh báo được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đưa ra trong Công văn số 9593/BNNMT-MT ngày 25/11/2025, yêu cầu 7 tỉnh và thành phố trong khu vực đồng bằng Bắc Bộ triển khai biện pháp khẩn cấp ứng phó đợt ô nhiễm dự báo kéo dài từ cuối tháng 11 đến đầu tháng 12. Bộ đặc biệt nhấn mạnh sự xuất hiện của nghịch nhiệt, lặng gió và cường độ giao thông cao tại Hà Nội khiến bụi mịn bị tích tụ sát mặt đất, làm gia tăng nhanh mức độ nguy hại.

Số liệu này sẽ thay đổi tùy theo thời điểm và điều kiện thời tiết, lượng xe cộ và các hoạt động sản xuất... Trong các thành phần ô nhiễm không khí, chỉ số bụi mịn chiếm tỉ lệ cao, người dân cần trang bị khẩu trang hoặc khẩu trang chuyên dụng chắn được bụi mịn để bảo vệ sức khỏe, đồng thời hạn chế tối đa các hoạt động ngoài trời; đóng kín cửa nhà trong thời điểm ô nhiễm tăng; bật máy lọc không khí nếu có điều kiện; cập nhật AQI hằng giờ từ các nguồn quan trắc chính thức; ưu tiên phương tiện giao thông công cộng và giảm đốt than tổ ong, rác thải sinh hoạt...

Ông Lê Hoài Nam - Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - cho biết, kết quả quan trắc cho thấy, ở Hà Nội và một số tỉnh Đồng bằng sông Hồng ô nhiễm bụi mịn đang có diễn biến rất phức tạp và ở mức cao.

Năm 2024, ô nhiễm không khí ở Hà Nội và một số tỉnh miền Bắc tương đối xấu. Riêng giai đoạn cuối năm 2024, Hà Nội đã trải qua 4 đợt ô nhiễm không khí kéo dài, kết quả quan trắc cho thấy, số liệu ô nhiễm bụi mịn năm 2024 vượt khoảng 2 lần và số ngày có chất lượng không khí ở mức xấu khá cao.

Thời tiết là tác nhân khiến chất lượng không khí kém

PGS.TS Vũ Thanh Ca, Giảng viên cao cấp Đại học Tài nguyên và Môi trường cho rằng, sáng ngày 20/12, quan sát trên bản đồ chất lượng không khí cho thấy diễn biến chất lượng không khí tại Bắc Kinh (Trung Quốc) trong 2 ngày trước rất nghiêm trọng. Có vẻ các nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí không có nhiều tác dụng trong điều kiện thời tiết đặc biệt: lặng gió, nghịch nhiệt. Nhiều thành phố của Trung Quốc cũng có nồng độ bụi mịn rất cao. Tuy nhiên đến sáng nay, không khí lạnh tràn về khiến tình trạng ô nhiễm được cải thiện rõ rệt. Rõ ràng, thời tiết tác động lớn đến chất lượng không khí.

Theo chuyên gia, trong những năm vừa qua, mặc dù có những nỗ lực của chính quyền từ trung ương tới địa phương để cải thiện chất lượng môi trường không khí nhưng có vẻ chất lượng không khí tại Việt Nam đang diễn biến theo chiều hướng xấu đi.

Những giải pháp mà Việt Nam đã áp dụng để giảm thiểu ô nhiễm môi trường không khí như cấm đốt rơm rạ sau vụ gặt, cấm bếp than tổ ong tại các đô thị, kiểm định khí thải của xe ô tô và một số phương tiện khác… vẫn chưa đủ để cân bằng sự gia tăng phát thải của số phương tiện giao thông.

Ô nhiễm không khí xảy ra chủ yếu vào cuối thu, mùa đông và đầu xuân, trước những đợt gió mùa đông bắc. Khi đó, trời rất lặng, không mưa. Do mặt đất vào các mùa nêu trên nhận được ít ánh sáng mặt trời vào ban ngày, chúng sẽ bị lạnh đi rất nhanh vào ban đêm và hình thành một lớp nghịch nhiệt trong lớp không khí gần mặt đất. Lớp nghịch nhiệt này sẽ ngăn cản lớp không khí gần mặt đất chuyển động lên các độ cao lớn. Do vậy, khói bụi từ các nguồn gần mặt đất bị tích tụ lại, làm không khí bị ô nhiễm nặng vào chiều tối, đêm và sáng sớm. Tới gần trưa, ánh nắng mặt trời sẽ đốt nóng mặt đất và phá vỡ nghịch nhiệt, tạo ra đối lưu đưa khói bụi lên cao để pha loãng. Khi đó, ô nhiễm không khí sẽ giảm đi.

Để không khí sạch hơn, cần phải giảm nguồn thải. Hiện tại, nước ta đã di dời hầu hết các cơ sở công nghiệp và dịch vụ có phát thải ở mức độ nhất định ra khỏi nội đô. Tuy nhiên hiện có khá nhiều nguồn thải chưa được giảm thiểu, thí dụ trong các đô thị lớn là phương tiện giao thông cá nhân, đặc biệt là xe máy.

Ngoài ra, còn một số hoạt động gây ô nhiễm không khí khác như các làng nghề sử dụng than làm chất đốt, các lò gạch sử dụng than, các lò đốt rác tại địa phương sử dụng công nghệ thô sơ và không có bộ lọc bụi tĩnh điện. Do các hoạt động đốt nêu trên, không chỉ có bụi mịn mà rất nhiều loại khí độc như NOx, SOx, dioxin v.v. được giải phóng vào không khí, gây nên hiện tượng ô nhiễm không khí và nhiều bệnh tật cho con người, thí dụ các bệnh đường hô hấp, tim mạch, ung thư.

Vấn đề còn lại là phương tiện giao thông. Chúng ta sử dụng quá nhiều phương tiện giao thông cá nhân và do vậy, lượng phát thải từ phương tiện giao thông rất lớn. Muốn giảm phát thải, cải thiện chất lượng không khí thì phải giảm phương tiện cá nhân, tăng phương tiện công cộng. Ngoài ra, cần kiểm định khí thải không chỉ đối với ô tô mà cần kiểm định khí thải xe máy nữa.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho rằng, để giải quyết ô nhiễm không khí tại Hà Nội cần tiến hành từng bước, xây dựng quy trình, giao việc cụ thể cho từng bộ phận, đơn vị. Ngành môi trường cần tổ chức quan trắc, đo đạc, dự báo ô nhiễm như dự báo thời tiết. Cơ quan chức năng căn cứ vào những số liệu thực tế, cụ thể, liên tục từ các trạm quan trắc để kịp thời đưa ra các giải pháp đối với bất kỳ thay đổi nào của không khí, đồng thời nghiên cứu nguồn ô nhiễm để có hướng giải quyết.

Theo khuyến cáo, thông thường cần mở cửa sổ nhà hoặc văn phòng định kỳ để không khí tươi có thể vào phòng. Như vậy, nếu không khí bên ngoài ô nhiễm thì không khí trong phòng cũng bị ô nhiễm.

Để giảm ô nhiễm không khí trong phòng và công sở trong điều kiện không khí bên ngoài bị ô nhiễm nghiêm trọng, cách tốt nhất là ở trong nhà, đóng kín cửa và bật máy lọc không khí hoặc điều hòa nhiệt độ. Các loại điều hòa nhiệt độ đời mới có bộ phận lọc bụi trong không khí khá tốt, có thể giúp cải thiện chất lượng không khí trong nhà.

Tô Hội