Chỉ số MOBI 2021 tiếp tục gây thất vọng

Bộ Tài chính vẫn là đơn vị có thứ hạng cao nhất MOBI 2021

Mức cải thiện không đáng kể

Trong kỳ đánh giá năm 2021, MOBI tiếp tục khảo sát mức độ công khai ngân sách dựa trên các chỉ số về tính sẵn có, tính kịp thời, tính đầy đủ, tính thuận tiện và tính liên tục của 6 loại tài liệu ngân sách bắt buộc phải công khai trên cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử của các đơn vị theo Luật Ngân sách Nhà nước (NSNN) 2015, hướng dẫn tại Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư 90/2018/TTBTC.

Kết quả khảo sát MOBI 2021 cho thấy, mức độ công khai ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương dù có sự cải thiện so với những năm trước đó, nhưng vẫn ở mức thấp đáng quan ngại.

Toàn cảnh lễ công bố.

Cụ thể, điểm số trung bình MOBI 2021 chỉ đạt 30,9/100 điểm, tăng 9,26 điểm so với MOBI 2020. Trong xếp hạng MOBI 2021, Bộ Tài chính vẫn là đơn vị có thứ hạng cao nhất với 76,16 điểm quy đổi, và là đơn vị duy nhất xếp hạng công khai ở mức ''Đầy đủ''. Xếp thứ hai là Đài Truyền hình Việt Nam với 72,09 điểm, và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ở vị trí thứ ba với 59,09 điểm.

Về tính sẵn có, kết quả khảo sát cho thấy các bộ, cơ quan Trung ương công khai chưa đầy đủ các tài liệu ngân sách theo quy định. Có 30 cơ quan, tổ chức trên tổng số 44 cơ quan trong kỳ khảo sát MOBI 2021 công khai ít nhất 1 tài liệu ngân sách (chiếm 68,2%), tăng 3 đơn vị so với kỳ khảo sát 2020. Tại thời điểm 31/3/2022, có 14 bộ, cơ quan Trung ương (tương đương với 31,8%) không công khai bất cứ tài liệu ngân sách nào trên cổng thông tin điện tử của đơn vị.

Về tính kịp thời, nhìn chung có sự cải thiện nhẹ nhưng không đáng kể. Các bộ, cơ quan Trung ương chưa công khai kịp thời những tài liệu ngân sách theo quy định. Trong số 23 đơn vị có công bố tài liệu về Dự toán ngân sách năm 2022, chỉ có 7 đơn vị công bố đúng thời hạn theo quy định là trong vòng 15 ngày kể từ ngày 31/12/2020.

Đối với tài liệu về Quyết toán ngân sách năm 2020, có 12 trên tổng số 20 đơn vị có công khai thông tin công bố đúng thời hạn theo quy định. Các tài liệu còn lại gồm Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách đơn vị quý 1, 6 tháng, 9 tháng và cả năm 2021 chỉ được công khai đúng hạn bởi lần lượt 6, 7 và 7 đơn vị. Không có đơn vị nào công khai đúng hạn báo cáo tình hình thực hiện ngân sách cả năm 2021.

Trong khi đó, với tính thuận tiện, 33/44 đơn vị có điểm về tính thuận tiện (tương đương với 75%), tăng 1 đơn vị so với khảo sát MOBI 2020. Định dạng của các tài liệu ngân sách được công khai trên cổng thông tin điện tử/trang thông tin điện tử của đơn vị chủ yếu dưới dạng pdf hoặc scan ảnh, do vậy còn hạn chế cho người dân đọc và sử dụng thông tin ngân sách từ các định dạng tài liệu này.

Về tính đầy đủ, các tài liệu ngân sách được công khai chưa đầy đủ nội dung tại Thông tư 90/2018/TT-BTC, còn thiếu báo cáo thuyết minh hoặc không đầy đủ nội dung của các bảng biểu.

PGS.TS Nguyễn Đức Thành, đại diện nhóm Nghiên cứu đánh giá, sau gần một thập niên thực hiện Luật Ngân sách mới, các bộ, cơ quan trung ương vẫn chưa thực hiện nghiêm túc việc công khai ngân sách theo tinh thần của Luật NSNN 2015, hướng dẫn của các Thông tư 61/2017 và 90/2018 của Bộ Tài chính, là một thực tế đáng lo ngại trong quản trị nhà nước.

Như kết quả MOBI 2021 đã chỉ ra, vào thời điểm khảo sát gần nhất (31/3/2022), có tới 14/44 cơ quan trung ương không công khai bất cứ một tài liệu nào theo quy định của pháp luật. Các đơn vị có công khai thì đại đa số mức độ còn sơ sài, không đầy đủ. Mức điểm trung bình của MOBI 2021 chỉ đạt 30,9, tiếp tục gây thất vọng. So sánh với việc công khai ngân sách của địa phương, thì các cơ quan trung ương đã đi sau rất nhiều…

Cùng chung nhận định, PGS.TS Vũ Sỹ Cường (Học viện Tài chính) - chuyên gia chính của Nhóm Nghiên cứu chia sẻ: “Việc công khai ngân sách Nhà nước của các bộ ngành vài năm qua chưa thực sự được cải thiện, nhất là so với việc công khai ngân sách của các địa phương, chưa thể hiện vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương dưới góc độ về minh bạch ngân sách”.

Ông Nguyễn Quang Thương - đại diện liên minh BTAP chia sẻ: “Điểm trung bình của MOBI 2021 là 30,9/100 điểm, trong khi điểm trung bình của chỉ số công khai ngân sách tỉnh POBI 2021 là 69,53/100 điểm. Điều này cho thấy các bộ, cơ quan Trung ương chưa cải thiện mức đô công khai ngân sách, chưa thực hiện đúng các quy định về công khai ngân sách như các tỉnh, TP. Quốc hội, Chính phủ cần phải thúc đẩy các bộ, cơ quan Trung ương thực hiện đúng quy định công khai ngân sách như nội dung khuyến nghị của báo cáo MOBI 2021”.

Kết quả khảo sát MOBI 2021 cho thấy các bộ, cơ quan Trung ương cần nỗ lực hơn nữa trong việc thực hiện đúng quy định công khai ngân sách theo như Luật NSNN 2015, hướng dẫn tại Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư 90/2018/TT-BTC.

Các chuyên gia khuyến nghị cần thêm chế tài xử lý các đơn vị sử dụng ngân sách không thực hiện công khai như quy định tại Điều 15 của Luật NSNN

Đề nghị thêm chế tài xử lý

Trước thực trạng trên, các chuyên gia trong nhóm nghiên cứu đưa ra khuyến nghị tới Quốc hội, cần cân nhắc bổ sung nội dung giám sát tình hình thực hiện công khai ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương vào chương trình hoạt động giám sát hàng năm của Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội, bao gồm cả giám sát thường xuyên và giám sát chuyên đề.

Bên cạnh đó, Quốc hội cần xem xét hoạt động công khai NSNN của các bộ, cơ quan Trung ương như một trong những tiêu chí đánh giá hoạt động. Có thể xem xét mức độ công khai ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương như một trong những tiêu chí để phân bổ ngân sách hàng năm.

Mặt khác, Luật NSNN năm 2015 chưa quy định chế tài xử lý khi các đơn vị sử dụng ngân sách không thực hiện công khai ngân sách như quy định tại Điều 15 của Luật. Do vậy, Quốc hội cần xem xét bổ sung chế tài xử lý các vi phạm về thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật.

Về phía Chính phủ, nhóm nghiên cứu khuyến nghị Chính phủ cần thúc đẩy các bộ, cơ quan Trung ương thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật, và ban hành chế tài xử lý các đơn vị không thực hiện công khai NSNN. Chính phủ cần áp dụng biện pháp đánh giá tình hình thi hành pháp luật về công khai ngân sách và báo cáo với Quốc hội, Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước theo quy định pháp luật.

Đối với Bộ Tài chính, cần có hướng dẫn cụ thể hơn về thời hạn công khai một số loại tài liệu ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương như Dự toán NSNN, Quyết toán NSNN và Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách năm theo quy định của Luật NSNN năm 2015. Song song, cần tiếp tục rà soát và điều chỉnh lại hướng dẫn về các thông tin và định dạng tài liệu cần công khai tại Thông tư 90/2018/TT-BTC.

Có hướng dẫn cụ thể với từng loại đơn vị dự toán, nhất là các bộ, cơ quan Trung ương. Cần chủ động truyền thông rõ ràng về việc công khai các tài liệu thông tin về ngân sách và quá trình xây dựng ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương để người dân có thể theo dõi thông tin và tham gia trong quá trình ngân sách. Đồng thời, phối hợp với Bộ KH&ĐT ban hành ngay hướng dẫn thực hiện công khai ngân sách cho các chương trình dự án đầu tư xây dựng cơ bản.

Đây là năm thứ 4 chỉ số MOBI được thực hiện độc lập bởi 2 tổ chức thành viên của Liên minh Minh bạch ngân sách (BTAP) là Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) và Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS). MOBI 2021 đánh giá mức độ công khai ngân sách của 44 bộ, cơ quan Trung ương, trong đó có 38 bộ, cơ quan Trung ương là đơn vị dự toán và 6 cơ quan, tổ chức Trung ương được NSNN hỗ trợ.

Phương Nga