'Chìa khóa' quyết định thỏa thuận hòa bình Nga-Ukraine do ông Trump đề xuất
Hiện tại, có dấu hiệu cho thấy nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia - một trong ba nhà máy điện hạt nhân lớn nhất thế giới, có thể trở thành một điểm mấu chốt trong các cuộc đàm phán hòa bình do Mỹ khởi xướng.
Khi xung đột với Ukraine bùng nổ vào đầu năm 2022, Tổng thống Putin đã tin rằng Nga sẽ nhanh chóng giành chiến thắng chỉ trong vòng 3 ngày. Dù diễn tiến chiến sự đã không diễn ra theo như dự tính của nhà lãnh đạo Điện Kremlin nhưng ngay trong những tuần đầu tiên, Moscow đã đạt được một lợi thế chiến lược có thể đóng vai trò quyết định trong các cuộc đàm phán hòa bình sắp tới với Ukraine.
Đầu tháng 3/2022, Ukraine xác nhận quân đội Nga đã chiếm quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia nhà máy lớn nhất châu Âu, tọa lạc bên bờ sông Dnipro, trung tâm Ukraine. Dù đã ngừng sản xuất điện trong nhiều năm, nhà máy này vẫn có khả năng cung cấp năng lượng cho khoảng bốn triệu hộ gia đình.
Tổng thống Donald Trump đã đề cập đến "một nhà máy điện rất lớn" trong các cuộc thương lượng, điều mà giới quan sát cho rằng ám chỉ Zaporizhzhia. Ông chủ Nhà Trắng tối 16/3 xác nhận rằng vấn đề này sẽ được thảo luận trong cuộc gặp với người đồng cấp Nga Putin vào ngày 18/3.
Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Ảnh: Getty
“Tôi nghĩ chúng ta sẽ nói về lãnh thổ. Mọi thứ giờ đây khác xa so với trước xung đột, như các bạn đều biết. Chúng ta cũng sẽ bàn về các nhà máy điện. Đó là một vấn đề quan trọng", ông Trump nói với các phóng viên có mặt trên Chuyên cơ Không lực 1 ngày 16/3 .
“Chúng tôi đã thảo luận rất nhiều với cả hai bên, Ukraine và Nga, về việc phân chia một số tài sản nhất định. Họ đang thực hiện điều đó", ông Trump nhấn mạnh.
Ngoài Zaporizhzhia, Nga còn có một nhà máy điện hạt nhân ở vùng Kursk, nơi Ukraine từng tiến hành một cuộc đột kích xuyên biên giới vào năm ngoái nhằm tìm kiếm một "con bài mặc cả" trên bàn đàm phán. Tuy nhiên, lợi thế mặc cả của Kiev đang trên đà suy giảm khi lực lượng Ukraine phải rút lui khỏi khu vực này do áp lực từ các cuộc tấn công của Nga.
Vùng Zaporizhzhia, một trong những khu vực công nghiệp quan trọng của Ukraine, được cho là có ý nghĩa chiến lược với Moscow. Tổng thống Volodymyr Zelensky tin rằng Nga đang tìm cách đưa nhà máy này hoạt động trở lại.
“Zaporizhzhia là một vấn đề lớn đối với Nga, và họ sẽ liên tục đưa nó ra trong các cuộc đàm phán. Nhưng về bản chất, nhà máy không thể hoạt động nếu không có Ukraine. Để khôi phục nó, cần rất nhiều tiền, chuyên gia và nhiều năm. Hiện không có đập, không có nước kỹ thuật, và quá trình khôi phục sẽ cực kỳ tốn kém", ông Zelensky nhận định trong một cuộc họp báo gần đây..
Nhà lãnh đạo Kiev cũng cáo buộc Nga đang tìm cách tái kết nối nhà máy với hệ thống điện của mình.
“Tôi tin chắc rằng họ sẽ sớm tuyên bố công khai về việc tái khởi động nhà máy nhằm cung cấp điện cho các vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát. Nhưng điều đó sẽ không dễ dàng và không thể diễn ra nhanh chóng. Dưới áp lực quốc tế, IAEA (Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế) sẽ không để họ thực hiện điều này một cách đơn giản", ông Zelensky nói.
Tổng giám đốc IAEA, Rafael Grossi, từng cảnh báo vào năm ngoái rằng tình hình tại Zaporizhzhia tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng. Cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc từng ghi nhận các vụ tấn công bằng UAV, sự cố mất điện và hỏa hoạn khiến một trong hai tháp làm mát của nhà máy bị hư hại nặng.
Nhà máy này đã nhiều lần bị cắt kết nối khỏi lưới điện Ukraine do các cuộc tấn công của Nga vào hạ tầng năng lượng Kiev. Năm 2023, Ukraine cáo buộc Nga đặt thuốc nổ trên mái hai lò phản ứng, dù chúng vốn được bảo vệ bằng lớp bê tông cốt thép dày đặc.
Những cuộc giao tranh xung quanh Zaporizhzhia đã làm dấy lên lo ngại về một thảm họa hạt nhân, khi các chuyên gia cảnh báo rằng rò rỉ phóng xạ có thể ảnh hưởng đến toàn châu Âu. Với diện tích gần gấp đôi Chernobyl - khu vực xảy ra thảm họa hạt nhân kinh hoàng năm 1986, Zaporizhzhia được xem là một nguy cơ tiềm tàng nếu xung đột tiếp diễn.
Trong khi đó, Mỹ vẫn tiếp tục thúc đẩy nỗ lực chấm dứt xung đột. Ukraine tuần trước đã đồng ý với đề xuất ngừng bắn 30 ngày do Washington đưa ra; trong khi Nga cho biết cần đàm phán thêm một số chi tiết trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.
Hiện tại, lực lượng Nga kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine và các cuộc đàm phán sắp tới, với vấn đề kiểm soát nhà máy hạt nhân được cho là nội dung xuyên suốt, có thể định hình cục diện xung đột trong những tháng tiếp theo.
