Chiến sự Ukraine xoay chuyển bản đồ năng lượng toàn cầu như thế nào?

Nhiều năm qua, Algeria chỉ là một nhà xuất khẩu dầu mỏ và khí đốt tầm trung. Nhưng giờ đây, bởi chiến sự ở Ukraine, Algeria cũng như nhiều quốc gia vốn sở hữu dự trữ khí đốt khổng lồ có cơ hội đóng vai trò quan trọng hơn trên bản đồ năng lượng thế giới, khi châu Âu quay lưng với dầu mỏ và khí đốt của Nga, theo Washington Post.

Châu Âu chuyển hướng

Tháng trước, Thủ tướng Italy Mario Draghi đến thăm thủ đô Algiers để ký thỏa thuận tăng 40% lượng khí đốt nhập khẩu từ Algeria qua một đường ống trước đó bị bỏ không dưới đáy Địa Trung Hải.

Tương tự Algeria, hàng loạt quốc gia xuất khẩu năng lượng ít tiếng tăm như Angola, Nigeria, Congo bắt đầu nổi lên là nhà cung cấp tiềm năng cho một châu Âu không còn dầu mỏ và khí đốt từ Nga.

Đồng thời, châu Âu cũng tìm đến nguồn cung khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) từ Qatar và Mỹ, dù rằng chí phí đắt đỏ hơn nhiều so với nhập trực tiếp từ Nga.

Những động thái trên là một phần trong nỗ lực của EU đối phó với cuộc khủng hoảng năng lượng mà Moscow châm ngòi khi đưa quân vào Ukraine.

Thủ tướng Italy Mario Draghi và Thủ tướng Algeria Aymen Benabderrahmane. Ảnh: AP.

Ba Lan và Bulgaria là những nước đầu tiên bị Nga cắt khí đốt sau khi từ chối thanh toán bằng đồng rúp. Trước tình thế ấy, lãnh đạo các nước châu Âu trấn an người dân rằng họ đang tìm giải pháp thay thế.

"Tôi không rõ cuộc khủng hoảng này sẽ chấm dứt bằng cách nào. Cả Tây Âu và Nga sẽ thiệt hại nặng", Edward Chow, chuyên gia an ninh năng lượng tại tổ chức nghiên cứu chính sách CSIS, nhận định.

Ông Chow cho rằng khí đốt là vấn đề lớn nhất. Trong thời gian ngắn, không nước nào có khả năng nhanh chóng mở rộng sản xuất khí tự nhiên hóa lỏng để thay thế khí đốt Nga.

Theo Phó chủ tịch S&P Global Daniel Yergin, trật tự thị trường năng lượng toàn cầu đang được vẽ lại do cuộc chiến mà Nga phát động ở Ukraine.

Các nước châu Âu đang phải sử dụng các biện pháp chắp vá để giải quyết vấn đề trước mắt. Italy tìm đến Algeria, Bulgaria tìm đến Hy Lạp, trong khi Ba Lan dựa vào các cơ sở lưu trữ LNG khổng lồ và đường ống dẫn khí đốt từ Na Uy.

"Đây là kịch bản không ai có thể đoán trước. Chỉ 2 tháng trước, châu Âu không thể tưởng tượng họ sẽ quay lưng với nguồn năng lượng của Nga. Lúc này, câu hỏi chỉ là khi nào điều đó sẽ đến. Trong vòng 8 tuần, Điện Kremlin đã phá hủy nỗ lực kết nối Nga với nền kinh tế thế giới của 22 năm vừa qua", ông Yergin nói.

Kịch bản khó khăn

Bất kể kịch bản nào xảy ra, 18 tháng tới sẽ là khoảng thời gian khó khăn cho châu Âu khi giá nhiên liệu tăng cao bắt đầu gây tác động cho nền kinh tế cũng như đời sống của người dân.

Trong tương lai gần, chưa có đủ nguồn cung năng lượng thay thế để có thể tránh tổn thất kinh tế vào mùa đông tới nếu Nga khóa van khí đốt.

Đức, động lực của nền kinh tế châu Âu, là nước đặc biệt dễ bị tổn thương. Trước chiến sự, hơn một nửa nguồn cung khí đốt của Đức đến từ Nga.

Ngân hàng Trung ương Đức cảnh báo nền kinh tế nước này sẽ giảm 2% nếu chiến sự ở Ukraine kéo dài.

Lúc này, Berlin đã xoay xở để giảm khí đốt nhập khẩu từ Nga xuống 35% tổng mức tiêu thụ cả nước, nhưng chưa sẵn sàng sớm đưa con số này về 0%.

Giá nhiên liệu tăng cao ở châu Âu. Ảnh: AFP.

Nguyên nhân cho tình thế khó khăn của Đức hiện nay là nước này thiếu cơ sở hạ tầng để chuyển sang LNG. Đức cũng quá vội vã khi đóng cửa 14 nhà máy điện hạt nhân sau thảm họa Fukushima ở Nhật Bản năm 2011, hiện chỉ còn 3 nhà máy hoạt động.

Berlin đã có thể giảm lượng dầu thô nhập khẩu của Nga từ 35% xuống 12%. Tuy nhiên, khí đốt là câu chuyện hoàn toàn khác.

Bộ trưởng Kinh tế Robert Habeck cảnh báo Đức có thể rơi vào suy thoái kinh tế nếu tẩy chay khí đốt Nga.

Lúc này, Đức đã triển khai bước cảnh báo sớm của kế hoạch năng lượng kinh tế khẩn cấp, trong đó kêu gọi người dân tiết kiệm khí đốt.

Nếu nguồn cung gián đoạn, Berlin sẽ chuyển sang phân bổ có kiểm soát khí đốt trong nước. Khi đó, khí đốt sẽ ưu tiên cho bệnh viện và nhà dân, các doanh nghiệp, nhà máy có nguy cơ thiếu hụt năng lượng.

Giới chức và các chuyên gia cảnh báo Đức có thể rơi vào suy thoái kinh tế sâu hơn dự báo của Ngân hàng Trung ương, hàng trăm nghìn người sẽ mất việc.

Thay vì mua dầu thô và khí đốt từ Nga, vốn có giá rẻ bởi chi phí sản xuất và vận chuyển thấp, châu Âu chấp nhận nguồn cung thay thế đắt hơn từ các nước khác. Ví dụ, với LNG từ Mỹ, chi phí sẽ đắt hơn 30-50%.

Các nước EU đang khẩn trương tối đa nhằm đa dạng hóa nguồn cung, nhưng các nhà sản xuất năng lượng hiện chưa thể bắt kịp.

Một dự án mới cung cấp khí đốt cần 2-4 năm để đi vào hoạt động. Trong khi đó, các nhà đầu tư lại khá dè dặt trước các dự án quy mô lớn bởi chính phủ và các doanh nghiệp EU có thể sẽ sớm quay sang ủng hộ các nguồn năng lượng khác thân thiện hơn với môi trường.

Tuy nhiên, năng lượng tái tạo cũng đòi hỏi nhiều thời gian phát triển. Đồng thời, cũng có những khó khăn trong chuỗi cung ứng và tranh cãi về môi trường.

Sau 2 thập kỷ giá năng lượng tái tạo toàn cầu liên tục giảm, trong năm qua, giá đột ngột tăng trở lại. Do thiếu nguồn cung, rất khó để châu Âu có thể sớm dựa vào năng lượng tái tạo để khỏa lấp khoảng trống nếu nguồn cung khí đốt gián đoạn.

Bộ trưởng Năng lượng Italy Roberto Cingolani cho hay nước này đang chạy đua với thời gian để ký thỏa thuận với một số nước châu Phi, với kỳ vọng hoàn toàn độc lập năng lượng với Nga từ 2024.

"Đang có sự thay đổi thực sự. Tôi nghĩ cả châu Âu đã nhận ra rằng phụ thuộc vào một quốc gia, một nhà cung cấp năng lượng, không phải cách làm thông minh", ông Cingolani nói.

Đâu là lối thoát?

Một tín hiệu tích cực giải tỏa sức ép về năng lượng cho châu Âu là nền kinh tế thế giới đang hạ nhiệt. Đợt phong tỏa mới nhất ở Trung Quốc đã giúp giảm nhu cầu dầu thô toàn cầu khoảng 1 triệu thùng mỗi ngày.

Mỹ và một số nước cũng đang tung ra thị trường 1,3 triệu thùng dầu thô dự trữ mỗi ngày.

Thời điểm này là lúc châu Âu tích trữ khí đốt. Nhưng tốc độ dữ trữ hiện còn chậm. Kho dự trữ của Đức chỉ ở mức 33,5%, của Italy là 35%, còn Hungary là 19%. Nếu Nga cắt nguồn cung, đây sẽ là 3 nước chịu thiệt hại nặng nhất.

Nhưng bản thân Nga cũng phụ thuộc nặng nề vào nguồn thu từ dầu mỏ và khí đốt, vốn chiếm hơn 60% doanh thu xuất khẩu của Nga trong năm 2021. Châu Âu là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nga, và vì thế việc khóa van tới châu Âu sẽ khiến Nga chịu thiệt hại nặng.

Nga sẽ thiệt hại nặng nếu không bán khí đốt cho châu Âu. Ảnh: AP.

EU đã nhất trí sẽ chấm dứt phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu của Nga từ 2027. Điều này đồng nghĩa sức ảnh hưởng của Moscow thông qua con bài năng lượng để tác động lên châu Âu sẽ ngày càng tiêu tan.

Các chuyện gia nhận định đây là lý do Điện Kremlin lúc này quyết sử dụng năng lượng làm quân bài mặc cả với EU khi còn có thể.

Đối đầu giữa Nga và EU mở ra cơ hội cho các nước châu Phi. Từ trước khi chiến sự nổ ra, Algeria xuất khẩu khí đốt cho châu Âu thông qua đường ống dẫn đến Italy và Tây Ban Nha. Algeria cũng có thể chuyển đổi khí tự nhiên thành LNG.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất ngăn cản Algeria và nhiều nước châu Phi, vốn sở hữu dự trữ khí đốt khổng lồ, là châu Âu ưa chuộng khí đốt của Nga hơn bởi giá thành rẻ và hệ thống cung cấp đã có sẵn.

Châu Âu xem khí đốt nhập khẩu từ Nga là con đường dễ đi nhất hướng đến chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

"Các nhà đầu tư nói rằng nguồn cung từ châu Phi quá xa, quá khó, quá đắt đỏ. Nhưng các tính toán giờ đã thay đổi, đây là cơ hội cho châu Phi", Vijaya Ramachandran, chuyên gia năng lượng từ viện nghiên cứu Breakthrough Institute California, nhận định.

Duy Anh