Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không: Đỉnh cao nghệ thuật tác chiến phòng không trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước

Các chiến sĩ Đại đội 3, Đoàn X pháo cao xạ bảo vệ Thủ đô mưu trí, dũng cảm, nổ súng kịp thời và chính xác, góp phần bắn rơi nhiều máy bay Mỹ. Ảnh: Tư liệu

Để thực hiện ý đồ đưa Việt Nam “trở về thời kỳ đồ đá”, phía Mỹ huy động số lượng lớn máy bay, tàu chiến và các loại vũ khí đi kèm; tập trung lực lượng, phương tiện tiến hành cuộc tập kích đường không lớn nhất, hiện đại nhất, kể từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ II đến năm 1972 để đánh phá miền Bắc Việt Nam. Trong đó, máy bay chiến lược B-52 gồm 193 chiếc trong tổng số 400 chiếc hiện có của quân đội Mỹ; máy bay không quân chiến thuật gồm 1.077 chiếc trong tổng số 3.043 chiếc; tàu sân bay gồm 6 chiếc trong tổng số 24 chiếc; hơn 50 máy bay tiếp dầu trên không và một số loại máy bay phục vụ khác, như: máy bay gây nhiễu từ xa, máy bay trinh sát chiến lược, máy bay chiến thuật, máy bay chỉ huy, liên lạc dẫn đường, cấp cứu; cùng 60 tàu chiến các loại của Hạm đội 7 đang ở Thái Bình Dương”[1].

Trước đó, ngày 18/6/1965, lần đầu tiên đế quốc Mỹ sử dụng máy bay B-52 ném bom rải thảm khu vực Bến Cát (Tây Bắc Sài Gòn). Ngày 12/4/1966, máy bay B-52 của Mỹ ném bom khu vực đèo Mụ Giạ (tỉnh Quảng Bình), mở đầu việc đưa máy bay chiến lược B-52 ra đánh phá miền Bắc. Cuối năm 1967, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định: “Sớm muộn rồi đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B-52 ra đánh Hà Nội, rồi có thua nó mới chịu thua”[2]. Ngày 5/4/1972, Quân ủy Trung ương đã chỉ thị cho Quân chủng Phòng không - Không quân: “Phải sẵn sàng đối phó với khả năng đế quốc Mỹ cho không quân, kể cả không quân chiến lược đánh phá”[3].

Từ năm 1966 đến năm 1972, Bộ Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân đã điều động nhiều đơn vị vào chiến trường để nghiên cứu cách đánh B-52. Đến tháng 9/1972, Quân chủng Phòng không - Không quân đã chính thức xây dựng được phương án đánh máy bay B-52. Ngày 24/11/1972, kế hoạch phòng không đánh trả cuộc tập kích chiến lược bằng máy bay B-52 được Tổng Tham mưu trưởng phê chuẩn, trong đó xác định: Tập trung cao nhất lực lượng bảo vệ Hà Nội, Hải Phòng, với đối tượng tác chiến chủ yếu là máy bay B-52 và quyết tâm bắn rơi B-52 tại chỗ.

Đêm 18, rạng sáng 19/12/1972, Mỹ huy động 90 lượt máy bay B-52 và 135 lượt máy bay chiến thuật của không quân đánh phá Hà Nội 3 đợt, đồng thời sử dụng 28 lượt máy bay hải quân đánh phá Hải Phòng. Ngay trận mở đầu, ta bắn rơi 3 máy bay B-52, trong đó có 2 chiếc rơi tại chỗ. Chiến công mở đầu này có ý nghĩa lớn, tạo nguồn cổ vũ, động viên, đồng thời củng cố ý chí quyết tâm của quân và dân ta trên hai miền Nam-Bắc. Sau trận đầu, quân và dân ta tiếp tục đánh thắng trận then chốt đêm 20, rạng sáng 21/12/1972, tiêu diệt 7 máy bay B-52, trong đó có 5 chiếc bị bắn rơi tại chỗ. Các nhà quân sự Mỹ thừa nhận, không thể tiếp tục làm nhiệm vụ nếu để mất mỗi đêm 6 máy bay B-52. Đối với ta, trận then chốt tiêu diệt lớn B-52 đêm 20/12/1972 có ý nghĩa quan trọng trong xây dựng quyết tâm và phát triển cách đánh chiến dịch, góp phần phá vỡ kế hoạch ban đầu của cuộc tập kích chiến lược.

Một số loại tên lửa hiện đại đã được biên chế trong Quân đội. Ảnh: Thu Hằng

Từ 13 giờ đến 14 giờ 15 phút, ngày 26/12/1972, địch sử dụng 52 lượt máy bay ném bom xuống các khu vực Đông Anh, Cổ Loa, lùng sục tìm trận địa tên lửa. Trong không đầy một giờ, lực lượng phòng không chiến dịch trên cả ba khu vực Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên đều đánh địch quyết liệt, tiêu diệt 8 máy bay B-52, trong đó có 4 chiếc rơi tại chỗ. Cả tên lửa và cao xạ trên ba khu vực Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên đều bắn rơi B-52. Bị thất bại nặng nề, 7 giờ, ngày 30/12/1972, Richard Nixon phải tuyên bố chấm dứt cuộc tập kích đường không chiến lược, ngừng ném bom vĩ tuyến 20 trở ra và đề nghị gặp đại biểu của ta tại Paris để bàn việc ký Hiệp định. Cuộc tập kích chiến lược bằng B-52 của đế quốc Mỹ bị đập tan.

Với thắng lợi vẻ vang đánh bại cuộc tập kích đường không chiến lược của đế quốc Mỹ, quân và dân ta viết nên chiến công mới, đánh gục “chủ bài” B-52, hạ uy thế không lực Hoa Kỳ. Trải qua 12 ngày đêm chiến đấu kiên cường, quân và dân ta đã đánh bại hoàn toàn cuộc tập kích chiến lược đường không quy mô lớn chưa từng có của đế quốc Mỹ, làm nên chiến thắng lịch sử “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”. Kết quả toàn chiến dịch, ta bắn rơi “81 máy bay các loại, trong đó có 34 máy bay B-52, 5 máy bay F-111, 21 máy bay F-4D, 12 máy bay A-7, 1 máy bay F-105, 4 máy bay AD-6, 1 máy bay trực thăng HH-53 và 1 máy bay không người lái, bắt nhiều phi công Mỹ”[4].

Chiến thắng đã góp phần bảo vệ vững chắc miền Bắc xã hội chủ nghĩa, giữ vững thành quả cách mạng; buộc đế quốc Mỹ phải ký Hiệp định Paris (27/1/1973), chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam; tạo bước ngoặt quyết định cho thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; góp phần quan trọng vào Đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Hiện nay Việt Nam đã sản xuất được nhiều khí tài hiện đại phục vụ nhiệm vụ bảo vệ bầu trời Tổ quốc, trong đó có tổ hợp trinh sát, gây nhiễu chống phương tiện bay không người lái và đài ra đa phòng không. Ảnh: Thu Hằng

[1] Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Duy Bính, “Chiến dịch phòng không Hà Nội - Hải Phòng - Bối cảnh lịch sử”. In trong: Bộ Quốc phòng - Ban Tuyên giáo Trung ương - Bộ Công an - Thành ủy Hà Nội, Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không 1972” - Sức mạnh Việt Nam và tầm vóc thời đại, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, trang 344.

[2] Bộ Quốc phòng - Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Sự nghiệp tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2002, trang 506 - 507.

[3] Tổng cục Chính trị, “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” - Chiến thắng của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2012, trang 20. [4] Bộ Quốc phòng - Cục Khoa học quân sự, Bách khoa toàn thư quân sự Việt Nam, quyển 1: Lịch sử quân sự. CDRom, phiên bản 1, 2015, mục từ: Chiến dịch phòng không Hà Nội - Hải Phòng (Chiến dịch Điện Biên Phủ trên không, 18 - 29/12/1972).

Phạm Quang Tân - Nguyễn Hải Hà