Chính phủ đầu tiên và thông điệp hòa bình, hữu nghị

Chủ tịch Hồ Chí Minh và một số thành viên Chính phủ lâm thời, tháng 9/1945. (Ảnh tư liệu)

Thu phục nhân tâm, huy động nội lực dân tộc

Tháng 8/1945, Tổng khởi nghĩa giành độc lập đã diễn ra thắng lợi trọn vẹn trong cả nước. Theo đề nghị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ủy ban Dân tộc giải phóng mời thêm một số nhân sĩ tham gia “đặng cùng nhau gánh vác nhiệm vụ nặng nề mà quốc dân đã giao phó cho” và tự cải tổ thành Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Chính phủ lâm thời gồm 15 người, Hồ Chí Minh là Chủ tịch kiêm Bộ trưởng Ngoại giao cùng với 14 thành viên. Tuyên cáo của Chính phủ lâm thời nêu khẩu hiệu “Toàn dân đoàn kết”, “Tranh thủ hoàn toàn độc lập” kêu gọi toàn thể quốc dân đoàn kết một lòng, làm hậu thuẫn cho Chính phủ để giữ vững tự do độc lập và cải tạo, kiến thiết đất nước.

Ngay từ những ngày hoạt động đầu tiên Chính phủ lâm thời đã thể hiện tinh thần Vì dân. Dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chỉ một ngày sau khi tuyên bố Việt Nam độc lập, Chính phủ lâm thời đã họp bàn/giải quyết Những vấn đề cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa[1]:

Phát động một chiến dịch tăng gia sản xuất để chống nạn đói
Mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ để trừ nạn dốt.
Tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu.
Mở một chiến dịch giáo dục tinh thần nhân dân thực hiện: Cần, Kiệm, Liêm, Chính để chống lại tàn dư của chế độ cũ.
Bỏ ngay thuế thân, thuế chợ, thuế đò, tuyệt đối cấm hút thuốc phiện.
Tuyên bố: Tín ngưỡng tự do và Lương giáo đoàn kết.

Chỉ hai tuần sau khi Chính phủ lâm thời ra mắt, theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân đã chứng minh tinh thần bảo vệ độc lập của mình một cách cụ thể, rõ nét. Trong “Tuần lễ vàng” từ ngày 17 đến ngày 24/9/1945. Chính phủ đã có 20 triệu đồng Đông Dương và 370 kg vàng để giải quyết khó khăn tài chính từ nguồn ủng hộ của nhân dân.

Chính quyền mới cũng nhanh chóng và trực tiếp mang lại những quyền lợi dân sinh, dân chủ, dân quyền mà trước đây người dân Việt Nam chưa từng được hưởng: Bãi bỏ thuế thân ngày 7/9/1945; Bắt buộc học chữ quốc ngữ và không phải trả tiền ngày 8/9/1945; Quy định thể lệ Tổng tuyển cử ngày 17/10/1945; Giảm tô 25% ngày 20/11/1945; Giảm 20% thuế điền ngày 20/11/1945…

Chính phủ lâm thời đã thu phục được nhân tâm, huy động đến mức cao nhất nội lực của cả dân tộc Việt Nam cho cuộc đấu tranh giữ vững độc lập, tự do, bảo vệ những thành quả của Cách mạng tháng Tám. Chính phủ đầu tiên của quốc dân đã tập hợp và huy động được sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Sự vững chắc của Chính phủ lâm thờilại là điều kiện bảo đảm, là công cụ thúc đẩy cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập, tự do.

Tuyên cáo ngày 28/8/1945 của Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. (Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Việt Nam Dân quốc Công báo năm 1945, số 1, trang 01 - 02)

Nêu cao ngọn cờ hòa bình hữu nghị

Trong tình thế phức tạp và nguy hiểm những năm 1945-1946, Đảng Cộng sản Đông Dương nêu chủ trương “thống nhất bên trong, tìm bạn bên ngoài”. Đảng xác định “Mục đích của ta lúc này là tự do, độc lập. Ý chí của ta lúc này là dân chủ, hòa bình. Là bạn của ta trong giai đoạn này tất cả những nước nào, những dân tộc hay lực lượng nào trên thế giới tán thành mục đích ấy, cùng ta chung một ý chí ấy”[2].

Ngay sau khi thành lập,Chính phủ lâm thời phải ứng phó với hơn 200.000 quân Tưởng tràn xuống đến vĩ tuyến 16 với âm mưu không giấu diếm “Diệt cộng cầm Hồ”. Khoảng 100.000 quân Nhật còn chưa kịp hồi hương vẫn phải bảo đảm nguồn hậu cần tại chỗ. Miền Bắc Việt Nam vừa trải qua nạn đói kinh hoàng năm Ất Dậu phải chịu gánh nặng lương thực cho khoảng 30 sư đoàn quân đội ngoại quốc. Hơn 15.000 quân Anh - Ấn vào thu vũ khí quân Nhật ở miền Nam nhưng tiếp tay cho Pháp trở lại Đông Dương. Hai tổ chức Việt Quốc, Việt Cách núp bóng quân Tưởng và các loại đảng phái chính trị khác cũng hoạt động chống Việt Minh, đòiChính phủ lâm thời phân chia quyền lực.

Ngày 3/10/1945, chỉ một tháng sau khi “nước Việt Nam mới” ra đời, Chính phủ lâm thời đã ra Thông cáo về chính sách đối ngoại của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đây là là văn kiện cấp Nhà nước đầu tiên về đối ngoại, thể hiện cách nhìn rộng mở của Việt Nam với nhãn quan chiến lược về sự thay đổi cơ bản tính chất của quan hệ toàn cầu. Bản Thông cáo chuyển tải thông điệp đường lối đối ngoại của Chính phủ lâm thời, khẳng định mục tiêu phấn đấu cho nền “độc lập hoàn toàn và vĩnh viễn” của Việt Nam, “Chính sách ngoại giao của nước Việt Nam nhằm tiến hành cuộc tranh đấu thắng lợi bằng mọi phương pháp thích hợp, dựa trên nguyên tắc của Hiến chương Đại Tây Dương”. Với các nước láng giềng thì hợp tác bình đẳng để “sánh vai ngang hàng cùng tiến hóa”, với các “nước lớn” thì sẵn sàng hợp tác thân thiện trên nguyên tắc bình đẳng, ủng hộ lẫn nhau.

Mùa Đông năm 1946, trước nguy cơ cuộc xâm lược đã cận kề, ngày 7/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn nêu bật: “Đồng bào tôi và tôi thành thực muốn hòa bình. Chúng tôi không muốn chiến tranh. Tôi biết là nhân dân Pháp không muốn chiến tranh. Cuộc chiến tranh này chúng tôi muốn tránh bằng đủ mọi cách”[3]. Khi còn đang phải tiến hành cuộc kháng chiến bảo vệ nền độc lập dân tộc và đấu tranh thống nhất đất nước, “Nguyện vọng của nhân dân nước Việt Nam là xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, có quan hệ hữu nghị và bình đẳng với tất cả các nước trên thế giới”[4]. Trong thời kỳ Đổi mới, Việt Nam luôn nêu cao thiện chí “Việt Nam sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy và có trách nhiệm với tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế”.

Người dân reo vui xem diễu binh, diễu hành cấp Nhà nước chuẩn bị cho Đại lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, ngày 27/8. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Tiếp tục "Con đường hòa bình"

Hôm nay, Việt Nam đã và đang chủ động tạo dựng môi trường quốc tế thuận lợi, huy động được các nguồn lực từ bên ngoài để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế-xã hội. “Từ một vùng đất chưa có tên trên bản đồ thế giới, từ một đất nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề, Việt Nam đã vươn lên trở thành biểu tượng hòa bình, ổn định, hiếu khách, điểm đến của các nhà đầu tư và du khách quốc tế.

Từ một đất nước bị bao vây cô lập, đến nay, Việt Nam có quan hệ với 194 quốc gia, với mạng lưới 98 cơ quan đại diện (và đang tiếp tục mở rộng); quan hệ từ đối tác toàn diện trở lên với 38 nước, bao gồm tất cả các nước lớn và với cả 5 Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, 18/20 thành viên G20 và toàn bộ các nước ASEAN. Đảng ta hiện có quan hệ với 259 chính đảng tại 119 quốc gia, trong đó có 63 đảng cầm quyền…[5].

Trật tự quốc tế mới với những quy tắc ứng xử hòa bình giữa các quốc gia dựa trên những nguyên tắc hữu nghị, hợp tác trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau càng có ý nghĩa khi loài người đang phải cùng nhau giải quyết nhiều vấn đề lớn. Khung cảnh thế giới mới bình đẳng, dân chủ và hòa bình là điều cần thiết trên hết và trước hết để các dân tộc có cơ hội cùng nhau tập trung trí lực, tài lực, vật lực để giải quyết thành công các vấn đề toàn cầu vì sự tồn tại và phát triển. Chúng ta vẫn tiếp tục "con đường hòa bình" năm xưa, mở rộng sự hợp tác hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam và nhân dân các nước trên thế giới, đặc biệt là với các nước láng giềng và khu vực, để tăng thêm sức mạnh trong cuộc đấu tranh chống nghèo nàn lạc hậu cũng như tham gia giải quyết những vấn đề toàn cầu, hướng tới hòa bình và phát triển bền vững.

[1] Hồ Chí Minh (2011): Toàn tập, tập 4 - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 6.

[2] “Chính sách của chúng ta” - Đảng Cộng sản Việt Nam (2000): Văn kiện Đảng Toàn tập, tập 8 - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 437.

[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 4, tr. 526.

[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 14, tr. 354.

[5] Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành Ngoại giao - https://baoquocte.vn/toan-van-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-to-lam-tai-le-ky-niem-80-nam-ngay-thanh-lap-nganh-ngoai-giao-325522.html.

TS Ngô Vương Anh