Chính phủ Mỹ tê liệt vì quyền 'nói mãi không dừng'

Sau gần một tháng chính phủ liên bang Mỹ bị tê liệt vì bế tắc ngân sách, Tổng thống Donald Trump - người vốn giữ im lặng suốt thời gian qua - cuối cùng cũng lên tiếng với “phương thuốc” chấm dứt khủng hoảng.

Tuy nhiên, các lãnh đạo Cộng hòa ở Quốc hội, có lẽ, đang ước gì ông đừng làm vậy, CNN bình luận.

Tối muộn hôm 30/10 (giờ địa phương), ông Trump kêu gọi đảng Cộng hòa chấm dứt tình trạng đóng cửa chính phủ bằng cách kích hoạt cái gọi là “phương án hạt nhân”, tức là loại bỏ thủ tục filibuster (thủ tục cản trở) và ngưỡng 60 phiếu tại Thượng viện. Làm vậy, đảng Cộng hòa có thể thông qua các dự luật chỉ bằng đa số đơn giản trong Thượng viện do họ kiểm soát.

“Vì đảng Dân chủ đã trở nên điên rồ, lựa chọn duy nhất là kích hoạt ‘phương án hạt nhân,’ loại bỏ filibuster và Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại!”, ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social.

Filibuster là gì?

Theo AP, "Filibuster" là thủ thuật nghị trường lâu đời tại Thượng viện Mỹ, cho phép phe thiểu số kéo dài tranh luận để trì hoãn hoặc chặn bỏ phiếu thông qua.

Bài đăng kêu gọi hủy bỏ Filibuster của ông Trump.

Quy tắc này cho phép một hoặc một nhóm nghị sĩ kéo dài tranh luận vô thời hạn để ngăn cản hoặc trì hoãn việc thông qua một dự luật. Hiểu đơn giản, đây là “chiêu câu giờ hợp pháp”.

Theo quy định, để chấm dứt một cuộc filibuster và đưa dự luật ra bỏ phiếu, Thượng viện phải có ít nhất 60 phiếu thuận trong tổng số 100 thượng nghị sĩ, gọi là “siêu đa số”. Trong khi đó, phe Cộng hòa hiện tại chỉ chiếm 53 ghế.

Điều này khiến phe thiểu số (thường là đảng đối lập) dù không chiếm đa số ghế, vẫn có thể ngăn chặn hoặc làm chậm quá trình thông qua các dự luật quan trọng, kể cả ngân sách chính phủ.

Khi Quốc hội Mỹ không thông qua ngân sách hoặc các dự luật chi tiêu tạm thời, chính phủ sẽ đóng cửa, tức nhiều cơ quan liên bang ngừng hoạt động, hàng trăm nghìn công chức bị nghỉ không lương.

Trong các tình huống đó, để chính phủ mở cửa trở lại, Quốc hội phải thông qua dự luật chi tiêu.

Tuy nhiên, nếu phe đối lập tại Thượng viện dùng filibuster để ngăn cản bỏ phiếu hoặc kéo dài tranh luận, dự luật này sẽ không thể vượt qua ngưỡng 60 phiếu thuận, dù Hạ viện hoặc Nhà Trắng đã đồng ý.

Nói cách khác, filibuster cho phép phe thiểu số “giữ con tin” cho đến khi đạt được thỏa hiệp chính trị.

Trong lịch sử, nhiều cuộc đóng cửa của chính phủ Mỹ kéo dài hàng tuần chính vì sự bế tắc này. Năm 2013, dưới thời Tổng thống Obama, phe Cộng hòa dùng filibuster để phản đối Đạo luật Chăm sóc sức khỏe (Obamacare), khiến chính phủ đóng cửa 16 ngày. Đến nhiệm kỳ đầu của ông Trump, phe Dân chủ sử dụng công cụ này để phản đối ngân sách xây tường biên giới, dẫn tới lần đóng cửa dài nhất lịch sử nước Mỹ với 35 ngày.

Liệu có gậy ông đập lưng ông?

Lời kêu gọi hủy filibuster của Trump được đưa ra đúng thời điểm một số thượng nghị sĩ và Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson cho rằng đã đến lúc chấm dứt tình trạng tê liệt chính phủ. Song chưa rõ liệu Quốc hội có nghe theo chỉ đạo của ông Trump hay chọn cách tiếp tục thương lượng với phe Dân chủ.

Nếu lời kêu gọi này được thực hiện, có thể làm thay đổi cách Thượng viện vận hành và tác động đến quá trình thương lượng ngân sách giữa hai viện. Tổng thống cho biết ông đã “suy nghĩ rất nhiều” về quyết định này trong chuyến bay trở về từ châu Á hôm 30/10.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng, ông Trump đang một lần nữa tự chen vào tiến trình thương lượng, theo hướng hoàn toàn không có lợi cho chính đảng của mình.

Việc hủy bỏ Filibuster có thể gây tác dụng ngược lên phía đảng Cộng hòa - chính đảng của ông Trump. Ảnh: Reuters.

Lý do phát ngôn này gây hại là vì nó vô tình củng cố luận điểm của đảng Dân chủ rằng: “Cộng hòa có thể kết thúc tình trạng đóng cửa bất cứ lúc nào nếu họ muốn”. Điều đó khiến phe Cộng hòa càng khó thoát khỏi trách nhiệm đang bị cử tri quy kết.

Thực tế, các cuộc thăm dò cho thấy người dân Mỹ vẫn chủ yếu đổ lỗi cho đảng Cộng hòa, dù chính đảng Dân chủ là bên đang đòi nhượng bộ, cụ thể là yêu cầu gia hạn chương trình trợ cấp Obamacare mở rộng.

Theo khảo sát của Washington Post/ABC News công bố hôm 30/10, 45% người Mỹ cho rằng ông Trump và đảng Cộng hòa phải chịu trách nhiệm chính, trong khi chỉ 33% đổ lỗi cho đảng Dân chủ.

Dĩ nhiên, quan điểm “Cộng hòa có thể chấm dứt bế tắc bất cứ lúc nào” là cách nói quá đơn giản. Về lý thuyết, chỉ cần đa số ở Thượng viện bỏ phiếu hủy filibuster. Nhưng có vô vàn lý do khiến việc này bị xem là “tự sát chính trị”. Các lãnh đạo Cộng hòa nhiều tuần qua đã lập luận rằng, nếu không còn rào cản 60 phiếu, đảng Dân chủ khi nắm quyền có thể làm bất cứ điều gì họ muốn.

Bế tắc có thể kéo dài thêm sau kỳ bầu cử địa phương

Hạ viện do ông Mike Johnson điều hành đã tê liệt hơn một tháng, trong khi các thượng nghị sĩ chuẩn bị rời Washington cho kỳ nghỉ cuối tuần. Ông Trump cũng vừa trở về sau chuyến công du châu Á.

Tình hình cho thấy chính phủ - hiện đóng cửa sang ngày thứ 30 - có thể tiếp tục đình trệ thêm ít nhất một tuần nữa nếu filibuster vẫn tồn tại. Khi đó, đây sẽ trở thành đợt đóng cửa dài nhất trong lịch sử Mỹ, vượt qua kỷ lục 35 ngày dưới thời Trump năm 2019, khi ông yêu cầu cấp ngân sách xây tường biên giới Mỹ - Mexico.

Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson tại họp báo về tình trạng đóng cửa của chính phủ liên bang tại Điện Capitol Hoa Kỳ ở Washington, DC, (Mỹ) ngày 31/10. Ảnh: Reuters.

Điểm nút tiếp theo dự kiến xuất hiện sau cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ vào 4/11 với các cuộc đua chức thị trưởng New York, thống đốc Virginia và New Jersey.

Giới phân tích cho rằng sau khi kết quả được công bố, hai đảng có thể sẵn sàng ngồi lại để đạt thỏa thuận mới, khi đã đánh giá rõ tương quan chính trị của mình trước cử tri.

Trong khi đó, từ Alaska đến Maine, hậu quả của việc chính phủ ngừng hoạt động đang dần hiện rõ trong đời sống thường nhật. Người dân Alaska vội tích trữ thịt tuần lộc, cá và thực phẩm cho mùa đông trước khi nguồn trợ cấp lương thực SNAP bị ngừng. Ở Maine, nhiều hộ dân đổ đầy các bồn dầu sưởi nhưng vẫn chưa nhận được khoản hỗ trợ từ liên bang.

Các chuyến bay bị hoãn trong khi kỳ nghỉ lễ đang cận kề. Hàng trăm nghìn công chức chưa nhận được lương. Và người dân Mỹ bắt đầu chứng kiến giá bảo hiểm y tế tăng vọt - nguyên nhân chính dẫn đến bế tắc tại Quốc hội.

“Mọi người đang rất căng thẳng. Chúng ta đã đi quá xa rồi, phải kết thúc chuyện này thôi”, Thượng nghị sĩ Lisa Murkowski (bang Alaska) nói, khi nguồn thực phẩm tại địa phương dần khan hiếm.

Phương Linh